کلیات سعدی/مواعظ/توانگری نه به مالست پیش اهل کمال

by سعدی

پند و موعظه

	توانگری نه بمالست پیش اهل کمال			که مال تا لب گورست و بعد از آن اعمال
	من آنچه شرط بلاغست با تو میگویم			تو خواه[۱] از سخنم پند گیر و خواه ملال
	محل قابل و آنگه نصیحت قائل			چو گوش هوش نباشد چسود حسن مقال
	بچشم و گوش و دهان آدمی نباشد شخص			که هست صورت دیوار را همین تمثال
	نصیحت همه عالم چو باد در قفص است			بگوش مردم نادان چو آب در غربال
	دل ای حکیم درین معبر هلاک[۲] مبند			که اعتماد نکردند بر جهان عقال
	مکن بچشم ارادت نگاه در دنیا			که پشت مار بنقش است و زهر او قتال
	نه آفتاب وجود ضعیف انسان را			که آفتاب فلک را ضرورتست زوال
	چنان بلطف همی پرورد که مروارید			دگر بقهر چنان خرد میکند که سفال
	برفت عمر و نرفتیم راه شرط و ادب[۳]			براستی که ببازی برفت چندین سال
	کنون که رغبت خیرست زور طاعت نیست			دریغ زور[۴] جوانی که صرف شد بمحال
	زمان توبه و عذرست و وقت بیداری			که پنج روز دگر میرود باستعجال
	کنون هوای عمل میزند[۵] کبوتر نفس			که دست جور زمانش نه پر گذاشت نه بال
	چنان شدم که بانگشت می‌نمایندم			نماز شام که بر بام میروم چو هلال
	وصال حضرت جان‌آفرین مبارک باد			که دیر و زود فراق اوفتد درین اوصال
	بزیر بار گنه گام بر نمی‌گیرم			که زیر بار بآهستگی رود حمال
	چنین گذشت که دیگر امید خیر نماند			مگر بعفو خداوند منعم متعال
	بزرگوار خدایا بحق مردانی			که عارفان جمیل‌اند و عاشقان جمال
	مبارزان طریقت که نفس بشکستند			بزور بازوی تقوی و للحروب رجال
	یقدسون له بالخفی والاعلان			یسبحون له بالغدُو والآصال
	مراد نفس ندادند ازین سرای غرور			که صبر پیش گرفتند تا بوقت مجال
	قفا خورند و ملامت برند و خوش باشند			شب فراق بامید بامداد وصال
	بسرّ سینه این دوستان علی‌التفصیل			که دست گیری و رحمت کنی علی‌الاجمال
	رهی نمیبرم و چارهٔ نمیدانم			بجز محبت مردان مستقیم احوال
	مرا بصبحت نیکان امید بسیارست			که مایه‌داران رحمت کنند بر بطال
	بود که صدرنشینان بارگاه قبول			نظر کنند ببیچارگان صف نعال
	توقعست بانعام دائم‌المعروف			ز بهر آنکه نه امروز میکند افضال
	همیشه در کرمش بوده‌ایم و در نعمش			از آستان مربی کجا روند اطفال؟
	سؤال نیست مگر بر خزائن کرمش			سؤال نیز چه حاجت که عالمست بحال
	من آن ظلوم جهولم که اولم گفتی			چه خواهی از ضعفا ای کریم و از جهال
	مرا تحمل باری چگونه دست دهد			که آسمان و زمین برنتافتند و جبال
	ثنای عزت حضرت نمیتوانم گفت			که ره نمی‌برد آنجا قیاس و وهم و خیال
	ختام عمر خدایا بفضل و رحمت خویش			بخیر کن که همینست غایةالآمال
	بر آستان عبادت وقوف کن سعدی			که وهم منقطعست از سرادقات جلال

---

1. خواهی.
2. کاروانسرای.
3. شرط ادب، عقل و ادب.
4. روز، و در بعضی از نسخ چاپی: نقد.
5. می‌پزد.