کلیات سعدی/بوستان/باب هفتم/سخن در صلاح است و تدبیر و خوی

by سعدی

در عالم تربیت^[۱]

	سخن در صلاحست و تدبیر و خوی			نه در اسب و میدان و چوگان و گوی[۲]
	تو با دشمن نفس همخانهٔ			چه در بند پیکار بیگانهٔ؟
	عنان باز پیچان نفس از حرام			بمردی ز رستم گذشتند و سام
	تو خود را چو کودک ادب کن بچوب			بگرز گران مغز مردم[۳] مکوب[۴]
	وجود تو شهریست پر نیک و بد			تو سلطان و دستور دانا خرد[۵]
	رضا و ورع نیکنامان حر			هوی و هوس رهزن و کیسه بر
	چو سلطان عنایت کند با بدان			کجا ماند آسایش بخردان؟
	ترا شهوت و حرص و کین و حسد			چو خون در رگانند و جان در جسد[۶]
	هوی و هوس را نماند ستیز			چو بینند سر پنجهٔ عقل تیز[۷]
	رئیسی که دشمن سیاست نکرد			هم از دست دشمن ریاست نکرد
	نخواهم درین نوع[۸] گفتن بسی			که حرفی بس ار کار بندد کسی

* * *

---

1. یازده بیت اول این باب در بعضی از نسخه‌ها نیست و در بعضی از نسخه‌های متاخر علاوه بر این یازده بیت اشعاری هست که ما در حاشیه ۴ و ۵ و ۶ میآوریم.
2. در یک نسخهٔ متاخر این بیت چنین است.

   	خردمندی آموز و تدبیر و خوی			نه جنک و سواری و چوگان و گوی

3. مردان.

4. 	کس از چون تو دشمن ندارد غمی			که با خویشتن بر نپائی همی

5. 	همانا که دونان گردنفراز			درین شهر گیرند سودا و آز

6. 	گر این دشمنان تربیت یافتند			سر از حکم و رای تو برتافتند

7. در یکی از نسخه‌های متاخر این بیت نیز هست:

   	نه بینی که شب دزد و اوباش و خس			نگردند جائی که گردد عسس

8. چه حاجت درین باب.