ویکی‌نبشته:وضعیت
در این نوشتار کوشش می‌شود به بررسی وضعیت کلی ویکی‌نبشته و نیازها و جهت‌گیری‌ها و مشکلات عمومی آن بپردازیم. لذا این نوشتار در معرض بروزرسانی خواهد بود.
طبق داده‌های آماری افزونه ProofreadPage Statistics ویکی‌نبشته فارسی تا ۷ دسامبر ۲۰۲۳ در میان ۷۰ ویکی‌نبشته‌ای که به زبان‌های مختلف وجود دارند، چنین وضعیتی دارد:
- شمار همهٔ صفحه‌ها: رتبهٔ ۱۸
- شمار صفحه‌هایی که اسکن دارند: رتبهٔ ۲۴
- شمار صفحه‌های بدون اسکن: رتبهٔ ۱۷
- شمار همهٔ برگ‌های اسناد و کتاب‌ها: رتبهٔ ۳۹
- شمار برگ‌های نمونه‌خوانی‌نشده: رتبهٔ ۴۸
- شمار برگ‌های نمونه‌خوانی‌شده: رتبهٔ ۳۳
- شمار برگ‌های هم‌سنجی‌شده: رتبهٔ ۲۵
- درصد صفحه‌های پشتیبانی‌شده توسط برگه‌ها: ۱۶٫۲۹٪ – رتبهٔ ۴۰
قبل از تحلیل این آمار لازم است بر این نکته تأکید کنیم که در ویکی‌نبشتهٔ فارسی از همان ابتدا میان صفحه‌هایی که در فضای نام اصلی هستند (یعنی به شکل معمول ایجاد شده‌اند یا تراگنجانی شده‌اند) با صفحه‌هایی که در فضای نام برگه هستند (یعنی از روی برگ‌های یک سند پیاده‌سازی شده‌اند) تمایز قائل شده‌ایم. اما در ویکی‌سورس انگلیسی به همهٔ اینها page گفته می‌شود.
تحلیلی بر این آمار[ویرایش]
غالب کاربران ویکی‌نبشته کسانی هستند که از ویکی‌پدیا آمده‌اند و عموماً ویکی‌نبشته را انبار متونی می‌دانند که امکان ثبت آنها در ویکی‌پدیا را نداشته‌اند. نخستین کاربران ویکی‌نبشته با همین رویکرد اقدام به ورود و ثبت انبوه و غالباً رباتیک آثار ادبیات فارسی به ویکی‌نبشته کرده‌اند. حجم عظیم این آثار باعث شد ویکی‌نبشته از همان ابتدا رتبه‌های خوبی را به دست آورد. اما طراحان wikisource هیچ وقت نمی‌خواستند اینجا انباری برای ویکی‌پدیا باشد. هدف آنها ایجاد کتابخانه‌ای آنلاین از آثاری بود که بتوان صحت آنها را با ارجاع به اسناد اسکن‌شده به دست آورد و این متون تطابق کامل با اسکن آن آثار داشته باشد. اگر متونی قابل اتکا در ویکی‌نبشته وجود داشته باشد، ارجاعات ویکی‌پدیا به اینجا ارزش پیدا می‌کند.
ویکی‌نبشته قابلیت بسیار مهمی به نام ProofreadPage دارد که تا سال‌ها پس از ایجاد ویکی‌نبشته فارسی هیچ استفاده‌ای از آن نشده بود. بعدها با اضافه شدن امکان اسکن متون فارسی، سرعت پیاده‌سازی افزایش قابل توجهی پیدا کرد اما همانطور که در آمار بالا می‌بینید نسبت آثاری که توسط برگ‌های کتب اسکن‌شده پشتیبانی می‌شوند نسبت به صفحه‌های بدون پشتیبان کمی بیش از ۱۶ درصد است و تمام کوشش‌هایی که پس از آغاز بکارگیری این دو قابلیت به ثمر نشسته باعث شده تنها ۱۶ درصد از آثار، متکی به اسناد اسکن‌شده بشوند.
بخش زیادی از آثار بدون پشتیبان، اشعار ادبای فارسی‌زبان هستند. در واقع یکی از اصلی‌ترین کارهایی که در ویکی‌نبشتهٔ فارسی وجود دارد، این است که کاربران همتی به خرج دهند و بتوانند هزاران غزل و قصیده‌ای که در فضای نام اصلی بدون تکیه به آثار اسکن‌شده افزوده شده‌اند را توسط برگ‌های اسکن‌شده از آثاری که فایل اسکن‌شدهٔ آنها را پیدا می‌کنند و به ویکی‌انبار می‌فرستند، پشتیبانی کنند. این کوشش تا کنون درباره دو اثر عظیم دیوان حافظ و کلیات سعدی به ثمر نشسته. هم‌اکنون با اطمینان می‌توانیم بگوییم هر صفحه‌ای که از این دو کتاب، تراگنجانی شده کاملاً با اصل آن مطابق است. دیگر هیچ کاربری نمی‌تواند به تقدم و تأخر ابیات، شیوهٔ نگارش واژه‌ها و غیره ایرادی بگیرد و در متن آنها دست ببرد چون صحت این آثار بر اساس آنچه مصححی که نامش در اثر آمده تایید شده: در این دو مثال آقایان قزوینی و غنی دیوان حافظ را تصحیح کرده‌اند و سعید نفیسی هم کلیات سعدی را تصحیح کرده است. تا پیش از ایجاد پشتیبان برای آثار این دو شاعر، هر کس از راه می‌رسید و گوشه‌ای از یک غزل یا قصیده به سلیقه‌اش نوشته نشده بود(!) دستی به آن می‌کشید (نک: تاریخچه یکی از غزل‌های حافظ). اما بعد از ایجاد پشتیبان، نقطه پایانی بر این دستکاری‌ها گذاشته شد چون اولاً مشخص شده بود اثر بر اساس تصحیح چه کسی است و ثانیاً پیچیدگی کدهای مربوط به تراگنجانی حوصله کاربران رهگذر را سر می‌برد.
صفحه‌هایی در ویکی‌نبشته دارای ارزش هستند که در گوشهٔ سمت راست و بالا (زیر عنوان) نواری داشته باشند که در بهترین حالت، رنگ آن سبز باشد (مثال: تاریخ مشروطه ایران/۱)، در یک مرحله پایین‌تر به رنگ سبز یا نهایتاً آبی رنگ و یا ترکیبی از اینها باشد. در صورتی که نشانگر ماوس را روی این نوار نگه دارید به شما گزارش می‌دهد که وضعیت برگه‌هایی که در این صفحه تراگنجانی (صحافی) شده‌اند چگونه است. کاربر با دیدن چنین صفحه‌هایی می‌تواند به صحت و تطابق متن با اسکن اصلی اطمینان پیدا کند.
قابلیت‌های مغفول[ویرایش]
- ویکی‌نبشته می‌تواند با ایجاد اطمینان در کاربران فضای مجازی به جایگاهی برسد که هر کاربری با اطمینان بتواند به آن ارجاع بدهد.
- ویکی‌نبشته می‌تواند فرهنگ واژگان شود چون می‌تواند شامل آثاری چون فرهنگ نفیسی باشد و هر کس در سایر ویکی‌ها و یا حتی از خارج از این فضا به واژه‌های آن ارجاع دهد.
- ویکی‌نبشته می‌تواند فرهنگ اصطلاحات، رجال و اماکن جغرافیایی شود.
- ویکی‌نبشته می‌تواند جای مورد اعتمادی برای رجوع به مذاکرات مجلس و متن مصوبات قانون‌ها باشد.
- ویکی‌نبشته می‌تواند متون روزنامه‌های قدیمی را در خود داشته باشد.