شرح حال رجال ایران/ابراهیم‌خان منشی‌زاده
ابراهیم میرزا ابراهیم‌خان منشی‌زاده، فرزند کریم بیک یا کریمخان منشی‌اوف ایروانی، از افسران قزاقخانه بود؛ و در سال ۱۳۰۷ قمری که ناصرالدینشاه از سفر سوم خود از اروپا باز میگشت کریم بیک منشی‌اوف پدر منشی‌زاده درخواست تابعیت و مهاجرت بایران را مینماید و شاه هم با درخواست وی موافقت میکند. چون جد منشی‌زاده میرزا محمد منشی بوده از این جهت خانواده‌اش در ایروان معروف بمنشی‌اوف
 |
میرزا ابراهیم خان منشی‌زاده |
میشوند و پس از اینکه بایران مهاجرت کرده به تابعیت ایران در میآیند و کلمه منشی‌اوف را به منشی‌زاده تبدیل مینمایند. کریم بیگ در اواسط همین سال (۱۳۰۷ ه. ق.) باتفاق ابراهیم فرزند ۱۱ ساله خود وارد تهران شده و در قزاقخانه مانند سایر مهاجرین مشغول بخدمت میشود؛ و پس از وی میرزا ابراهیم‌خان پسرش نیز داخل خدمت قزاق خانه شده و پدر و پسر در مدت خدمت خود همیشه از رفتار افسران روسی ناراضی بوده و بر علیه آنها کوشش داشته‌اند. روسها پی برفتار منشی‌زاده برده و سرانجام نامبرده، در کمال نارضایتی، در اوائل سال ۱۳۳۵ بهمراه رفیق خود سرتیپ اسدالله‌خان ابوالفتح‌زاده از خدمت قزاقخانه کناره میکنند و به مشروطه‌خواهان میپیوندند. از استقرار مشروطیت منشی‌زاده وارد خدمات کشوری شده و سمتهای گوناگونی از قبیل ریاست شهربانی شیراز (۱۳۲۸ قمری) ریاست تحدید تریاک یزد و کرمان – ریاست دارائی غار و فشافویه را چندی عهده‌دار بوده و سپس در سال ۱۳۳۲ قمری رئیس دارائی خوار و فیروزکوه میشود. هنگام تصدی وی، بمشاغل مزبوره، ترتیبات خلاف انتظاری مشاهده میکند و از اوضاع اداری و اجتماعی خیلی ناراضی و متأثر بوده و در کابینه اول حسن وثوق (وثوق الدوله) و وزارت دارایی حسن مشار (مشارالملک)[۱] منشی‌زاده را بکلی از کار بر کنار میکنند و بطوریکه خودش در بازپرسی با صراحت میگوید: «هنگامیکه کابینه وثوق الدوله تشکیل یافت و من از وزارت مالیه رانده شدم، تمام اقدامات من، در مورد ترمیم این اجحافات و احقاق حق خودم بجائی نرسید و بلااثر ماند، سرانجام، برای انتقامجویی از خائنین به مملکت، در سال ۱۳۳۴ ق.، برابر با ۱۲۹۵ خورشیدی کمیته مجازات را باتفاق اسدالله‌خان ابوالفتح‌زاده[۲] و محمدنظرخان مشکوةالممالک[۳] تشکیل داد و البته موسس و گرداننده کمیته خود منشی‌زاده بوده و دیگران تابع نظر وی و بدستور او عمل میکردند. پس از تشکیل کمیته اولین اقدام آن از بین بردن خائنین به مملکت و انگلوفیلها (هواخواهان انگلیس) بود و در مدت عملیات خود که در حدود ده ماه طول کشید دست بکشتار این عده زدند. میرزا اسمعیل‌خان مدیر انبار غله (ربیع‌الثانی ۱۳۳۵ قمری)،[۴]عبدالحمیدخان ثقفی متین‌السلطنه، مدیر روزنامه عصر جدید (رجب ۱۳۳۵ قمری)، میرزا محسن مجتهد (شعبان ۱۳۳۵ قمری)، منتخب‌الدوله خزانه‌دار (شعبان ۱۳۳۵ قمری و ضمناً کریم دواتگر و میرزا احمد خان صفا را هم کشتند چون اشخاص ناباب در میان افراد کمیته داخل شدند، برای سودپرستی و اعمال غرض، نفاق ایجاد شد و سرانجام حاج زمان‌خان بهادرالسلطنه، یکی از افراد کمیته، از ترس جان خود، که از کمیته خوفناک شده بود، که مبادا او را نیز بکشند، با گرفتن تأمین از دولت، تمام اسرار کمیته مجازات را افشاء نمود.[۵]
در کابینه میرزا محمد علیخان علاء‌السلطنه، در تاریخ ۲۲ تیر ۱۲۹۶ خورشیدی، تمام اعضاء کمیته مجازات دستگیر و پس از ۹ ماه زندانی کشیدن در کابینه نجفقلیخان صمصام‌السلطنه بختیاری (۱۲۹۷ خورشیدی) آزاد شدند لکن بمحض اینکه وثوق‌الدوله در همین سال (۲۹ شوال ۱۳۳۶ ه.ق. برابر با ۱۵ مرداد ۱۲۹۷ خورشیدی) بمساعدت و حمایت انگلیسها، روی کار آمد و نخست‌وزیر بلکه دست نشانده و نوکر آنان شد تمام اعضاء کمیته مجازات را، باستثنای مشکوةالممالک که در مازندران بود؛ دستگیر نمود. رشیدالسلطان و حسین لله را بدار آویخت منشی‌زاده زاده و ابوالفتح‌زاده را ظاهراً بکلات تبعید نمود لکن در راه، میان سمنان و دامغان، در ۲۵ ذیعقده همین سال دستور داد که ژاندارم‌های نگهبان آنان هر دو نفر را بوضع فجیعی تیرباران نمودند.
- ↑ ۱۳۳۴ قمری برابر با ۱۲۹۵ خورشیدی.
- ↑ به نام ابوالفتح‌زاده مراجعه شود.
- ↑ محمد نظرخان مشکوةالممالک پسر عباسقلیخان مشکوةالممالک سابق، بعداً اعتماد نظام، مترجم در دستگاه کامران میرزا نائب‌السلطنه بوده محمد نظر خان تا سال ۱۳۲۶ قمری در جزء مستخدمین دستگاه کامران میرزا بود و با عوالم مشروطیت و مشروطه‌خواهان چندان ارتباطی نداشت در حدود سال ۱۳۲۷ قمری بمناسبت دوستی با ابوالفتح‌زاده و منشی‌زاده که این دو نفر در جزء مشروطه‌طلبان بودند مشکوةالممالک هم کم کم جزء مشروطه‌خواهان گردید. در سال ۱۳۲۹ قمری که مرنارد بلژیکی خزانه‌دار شد بنا به دوستی و سفارش این دو نفر که جزو کارمندان خزانه‌داری بودند رئیس اجراء مالیه تهران گردید و تا اواخر ۱۳۳۴ قمری در خزانه‌داری مستخدم بود و در اواخر این سال که کمیته مجازات تشکیل یافت و کارهائی هم کرد هنگام دستگیر کردن اعضاء کمیته مجازات محمد نظرخان در مازندران بود او را هم در آنجا دستگیر کرده بتهران آوردند و زندانی گردید
- ↑ میرزا اسمعیل‌خان رئیس انبار غله پسر میرزا ابوالحسن‌خان بانکی پسر میرزا جعفر خان حقایق‌نگار خورموجی مؤلف کتاب تاریخ حقایق الاخبار بوده است.
- ↑ بهادرالسلطنه در سال ۱۳۰۰ خورشیدی در بانه کردستان بدست طائفه کورک و مامش کشته شد.