تاریخ منتظم ناصری/۱۳ هجری
| سنه ۱۳ هجری | سنه ۶۳۴ مسیحی |
آسیا مقابله و مقاتله عسٰاکر اسلام با رومیان بیرموک از صفر تا آخر ربیعین این سنه و استمداد آنها از ابی‌بکر رفتن خالد بن الولید از عراق بشام با نصف لشکر عراق که نه هزار یا ششهزار نفر بوده‌اند بامر ابی‌بکر و امیر کردن مثنی بن حارثه را بجای خالد در عراق وصوُل خالد بمنازل بین عراق و شام و مصالحه نمودن و جزیه دادن اهل بعضی منازل و مقاتله نمودن و غنایم و اسرا کرفتن از بعضی تا شهر بصری و مقاتله کردن با اهل بصری و ظفر یافتن و مصٰالحه اهل بصری فرستادن خالد خمس غنایم را با اسرا نزد ابی‌بکر ملحق شدن خالد بن الولید در یرموک بمسلمین کویند عدد لشکر اسلام بعد از وصول خالد بچهل هزار یا چهل و دو هزار رسید مقاتله کردن مُسلمین با رومیان در جمادی‌الاخره رسیدن برید حین مقاتله فئتین از مدینه و خبر دادن بخالد از فوت ابی‌بکر و امارت ابی‌عبیدهٔ جرّاح به پنهانی بدون اطلاّع لشکر اسلام آمدن جرجه سردار روم قبل از مقاتله بین صفیّن و کفتکو کردن با خالد و اسلام قبول کردن و ملحق شدن بلشکر اسلام و قتال شدید وی بهمراهی خالد با رومیان و شهادت او در عصر آن روز و حمله نمودن رومیان یکدفعه بلشکر اسلام وهن مسلمین اوّلا و غلبه آنها ثانیا به ثبات خالد و عکرمة بن ابی جهل انهزام و کشته شدن بسیٰاری از رومیان کویند غیر از انچه در معرکه بقتل رسیده دوازده هزار نفر بود که در خندق معسکر رومیان هلاک شد حین انهزام عدد مقتولین مسلمین زیاده از سه‌هزار نشد از مقتولین آن روز عکرمة ابن ابی جهل و چند نفر دیکر از اصحاب رسُول اللّه ص بُود رفتن مثنی بن حارثه بمدینه بجهة دیر رسیدن اخبار ابی‌بکر و اختلاف عجم در نصب سلطنت ازرمی‌دخت و کشته شدن شابور بن شهریزان که مثنی فارغ از مقاتله بود ورود مثنی بمدینه و ملاقات ابی‌بکر در مرض موت وصیّت کردن ابو بکر بعمر در امر مثنی و رجوع دادن سپاه عراق را از شام کویند وقعه جنادین قبل از یرموک بُوده در بیست و هشتم از جمادی‌الاولی ملاقات کردن خالد با ابی‌عبیده و یزید بن ابی سفیان و رفتن آنها بامداد عمرو بن العاص در فلسطین اجتماع رومیان در جنادین بسرداری تذارق برادر هرقل و قیقلار امدن عمرو و خالد بجنادین و مقاتله مسلمین با رومیان قتل تذارق و قیقلار و شهادت جمعی از مُسلمین انهزام رومیان و فتح مسلمین وفات ابی‌بکر در شب بیست و دویّم جمادی‌الاخره سنّش شصت و سه سال خلافتش دو سال و سه ماه انتقال نمودن ابی‌بکر خلافت را بعمر و نوشتن عهدنامه و اظهار نمودن بمُسلمین حین مرض بر منبر شدن و خطبه خواندن و اظهار خلافت کردن عمر کویند اول حکم عمر عزل نمودن خالد بن ولید و نصب ابوعبیده جرّاح بود در سپاه عراق که بشام رفته بودند محاصره ابوعبیده و خالد دمشق را و فتح کردن بغلبه و مصالحه اهل دمشق فرستادن خبر بجانب عمر و کذاشتن یزید بن ابی سفیان را در دمشق فتح بسترا در شام مقاتله شدید ابوعبیده در فحل و کشتن رئیس آنجا سقلار را و انهزام قشون او کویند عدد رومیان هشتاد هزار بُود رفتن ابوعبیده با خالد پس از آن بحمص فتح کردن یزید بن ابی سفیان بهمراهی معاویه برادر خود مدینه صیدا و اورقه و جبیل و بیروت را که ولایات سواحل دمشق است فرستادن ابی‌عبیده ثقفی شرحبیل بن حسنه را به بیسان و مقاتله با بیسانیان و مصالحه آنها با شرحیل فرستادن ابوعبیده ثقفی اعور را بطبریه و محاصره کردن اعور طبریه را و مصالحه اهل آنجا با اعور فرستادن عمر مثنی بن حارثه را با جماعتی از مسلمین بعراق و امیر نمودن ابو عبیده ثقفی را بهمراهی او بموجب وصیّت ابی‌بکر رفتن انها بعراق و وارد شدن بحیره فرستادن رستم فرّخزاد از قِبَلِ پوران‌دخت که تازه پادشاهی عجم یافته بوُد جابان سردار را به ادقلی فرات و نرسی را به کسکر برانکیختن تمام دهاقین فرات را بر مقاتله با مُسلمین بیرون آمدن ابوعبیده ثقفی و مثنی از حیره تلافی فئتین بنمارق و مقاتله شدید و غلبه مسلمین و انهزام عجم و دهاقین اسیر شدن جابان رها نمودن ابوعبیده جابان را و این وقعه نمارق است مقاتله کردن ابوعبیدهٔ ثقفی و مثنی در سقاطیه کسکر با عجم و دهاقین بسرداری نرسی و غلبه مسلمین فرستادن رستم فرّخزاد جالینوس را بامداد نرسی ورود جالینوس به باقشیاتا امدن ابوعبیده به باقشیاتا و منهزم کردن مسلمین جالینوس و همراهانش را ورود جالینوس منهزماً بر رستم فرّخزاد و فرستادن رستم بهمن جاذویه را با سپاه فراوان و فیلهای جنکی و درفش کاویانی بمقاتلهٔ مُسلمین و نزول بهمن بر سر جسر و آمدن ابوعبیدهٔ ثقفی و مُسلمین بسوی آنها و مقاتلهٔ فئتین و شکست لشکر اسلام شهادت ابوعبیده و برادر او حکم بن مسعود و هفت امیر دیکر از مُسلمین مجروح شدن مثنی بن حارثه هلاک چهار هزار نفر از مسلمین بقتل و غرق کشته شدن ششهزار نفر از عجم و مخالفت با رستم فرّخزاد رجوع بهمن جاذویه بمداین این وقعه قسّ النّاطف است یعنی جسر کرفتن مثنی بن حارثه جابان و مردانشاه را و بقتل رساندن آنها نزدیک الیس فرات شنیدن عمر انهزام مُسلمین و شهادت ابو عبیده و جمعی دیکر را فرستادن عمر جریر بن عبداللّه بجلّی را با طایفهٔ بجیله و عصمة بن عبداللّه الضّبی را با جماعتی بامداد مثنی اجتماع سپاه عظیم نزد مثنی اطلاّع رستم فرّخزاد و فیروزان اینفقره را و فرستادن آنها مهران همدانی را بحیره تلاقی فئتین در بویب کنار فرات مقاتله شدید و غلبهٔ مُسلمین و بقتل رسیدن صد هزار نفر عجم و عقب کردن مسلمین آنها را تا طاق کسری رفتن مثنی بسوق الخنافس و سُوق البغداد در روز مبایعهٔ تجّار عجم و عرب قضاعه و تغلب و بقتل آوردن تمام اهل سُوق و تاراج غنایم و اموال این دو بازار حج نمودن عمر در این سنه و امر نمودن بجمیع عمّال خود که هر که را اسبی و سلاحی است در مدینه حاضر شوند اکر بمدینه نزدیک‌اند و بعراق روند نزد مثنی اکر بعراق نزدیک‌اند در این سنه قضاء با علّی بن ابیطالب علیه‌السّلم بُوده وفات ابی کبشه غلام حضرت رسُول ص وفات ارقم بن ابی الارقم اروپا محاربهٔ قشون قیصر با خالد