تاریخ منتظم ناصری/۱۲ هجری
| سنه ۱۲ هجری | سنه ۶۳۳ مسیحی |
آسیا فرستادن ابی‌بکر خالد بن ولید را بعراق با ده هزار مرد مصالحه اهل حیره با خالد بر نُه هزار درهم این اوّل جزیه عجم است در اسلام تاختن خالد تا جفر مقاتله با سپاه عجم قتل هرمز سردار عجم بدست خالد و هزیمت آنها آمدن خالد تا موضع جسر اعظم بصره فتح ابلّه فرستادن اخبار فتوح با غنایم نزد ابی‌بکر این وقعه بذات السّلاسل موسوم است چونکه قشون عجم یکدیکر را بزنجیر بسته بودند تا فرار نکنند مقاتله خالد بن الولید با عجم ثانیا در کنار شط مغلوب شدن عجم کشته شدن سرداران عجم بدین تفصیل قار بن قریانس بدست معقل بن الاعش انوشجان بدست عاصم قباد بدست عدی بن حاتم و عدد مقتولین درین جنک بسی هزار رسید غیر از غرق‌شدکان بشط و اسیر و غنایم فراوان مُسلمین را شد و از این اسرا ابوالحسن بصری است که نصرانی بُوده جزیه دادن اهل فلاحین این مقاتله بوقعةالثّنی موسُوم است فرستادن اردشیر سپاهی بسرداری اندرزغر و بهمن جاذویه بمقاتله عسٰاکر اسلام کمین آنها بولجه بین بحیره و کسکر مقاتله شدید خالد بن الولید فرار عجم فرار اندرزغر و مردن او بعطش و اسیر و غنایم بسیار مُسلمین را شد امان دادن خالد اهل فلاحین را این مقاتله بوقعةالولجه موسوُم است اجتماع نصارای عرب در الیس کنار فرات ملحق شدن سردار عجم جابان به آنها اطلاع خالد بن الولید و مقاتله شدید خالد با آنها انهزام نصاری و عجم که عدد مقتولین آنها بهفتاد هزار رسید رفتن خالد از الیس به امغیشیا خراب کردن امغیشیا تاراج مسلمین اموال و غنایم فراوان را و فرستادن خبر فتح با غنایم و اسرا نزد ابی‌بکر و تعریف ابوبکر از خالد این فتح بوقعةاللیس موسوم است رفتن خالد بن الولید از امغیشیا بحیره کشتن خالد پسر ازادبه مرزبان حیره را با اصحابش به بادَقْلی کنار فرات فرار مرزبان بشنیدن قتل پسرش وفات اردشیر محاصره خالد قصور حیره را و مقاتله با سکنه اطراف حیره مصالحه اهل قصور با خالد بدویست و نود هزار درهم با هدایای وافره فتح حیره در ماه ربیع‌الاول بوده فرستادن خبر فتح و هدایا نزد ابی‌بکر محسوب داشتن ابی‌بکر هدایا را بعوض جزیه و امر نمودن باخذ باقی جزیه مصالحهٔ دهاقین فرات با خالد بن الولید بعد از فتح حیره بهزار هزار درهم فرستادن امراء ثغور را بشریعه‌های دجله فرستادن خالد نامهٔ بعجم بقبول اسلام یا دادن جزیه رسیدن نامه بعجم و اختلاف اهالی بعد از موت اردشیر و تفتیش عجم از اٰل کسری کسی را برای سلطنت محاصره خالد بن الولید شهر انبار را و مقاتله او با سپاه شیرزاد صٰاحب طاق کسری مصالحه شیرزاد با خالد بخواهش اینکه شیرزاد تنها بی‌متاعی بمأمن خود رود کذاردن خالد زبرقان بن بدر را در انبار جای خود رفتن خالد بن الولید بعین التمر که مهران بن بهرام چوبین با بسیاری از سپاه عجم و جمعی از اعراب نمر و تغلب و ایاد بسرداری عقه بن ابی عقه در انجا بودند مقاتله خالد اول با اعراب انهزام سپاه عرب اسیر کردن عقة بن ابی عقه و فرار مهران محاصره کردن خالد و فتح آنحصار اسیر کردن اهل حصار و کشتن عقة و اخذ غنایم آنها فرستادن خبر فتح را با خمس غنایم نزد ابی‌بکر کشته شدن عمیر بن رئاب السّهمی وفات بشیر بن سعد الانصاری در آنجا استمداد عیاض بن غنم از خالد بن الولید در مقاتله با اهل دومة الجندل رفتن خالد بامداد او و مقاتله خالد کشتن اکیدر بن عبدالملک و جودیّ بن ربیعة رئیس دومةالجندل را و انهزام مقاتلین بحصار فتح آنحصار بغلبه قتل مقاتلین اسیر نمودن اهل حصار بردن غنایم بیشمار و اقامت خالد در آنحصار فرستادن عجم زرمهر و روزبه سردار را بجانب شهر انبار و رسیدن آنها بحصید و خنافس و اطلاّع خالد از آمدن آنها و فرستادن قعقاع بن عمرو را بحصید و ابی لیلی فدکی را بخنافس مقاتله قعقاع با سپاه عجم کشته شدن زرمهر به دست او و روزبه بدست عصمة بن عبداللّه انهزام عجم بخنافس بردن مُسلمین غنایم حصید را رفتن ابو لیلی بخنافس انهزام مهبوُذان بزرک خنافس و رفتن بمضیخ بسوی طایفه هذیل بن عمران خبر شدن خالد از اجتماع هذیل در طلب خون عقة بن ابی عقه مواعده خالد با قعقاع و ابی لیلی برای شبیخون و تاراج هذیل و غارت آنها از سه جانب و بقتل رسیدن بسیٰاری از آنها در مضیخ بیرون آمدن ربیعة بن بجیر التغلبی از ثنی رصافه بطلب خون عقة بن ابی عقه و مواعده او با هذیل اطلاع خالد از این تفصیل مواعده خالد و ابی لیلی بغارت او تاختن آنها بر ربیعه و کشتن ربیعة اخذ مسلمین اسرا و غنایم بسیار از آنها و رفتن خالد بزمیل مقاتله شدید با اهل زمیل و کشته شدن بسیاری از آنها و بدست آمدن غنایم بیشمار فرستادن خالد نزد ابی‌بکر اخبار فتوُح را با غنایم و اسراء خریدن علّی بن ابی طالب علیه‌السّلم دختر ربیعه را و تولد عمر بن علّی ع و رقیّه از وی اجتماع اهل فراض و استعانت آنها از روم و عجم و اعراب نمر و تغلب و ایاد بمقاتله خالد بن الولید تلافی فئتین در کنار فرات مقاتله خالد با انها و انهزام آنها کویند عدد مقتولین ان جماعت بصد هزار رسید رجوُع مسلمین بحیره در بیست و پنجم ذیقعده بعد از فتح فراض رفتن خالد بن الولید پنهانی بمکّه برای حج بی‌اطلاع سپاه وی و اطلاّع ابی‌بکر بعد از رجوع او و خشم نمودن ابی‌بکر بر او و این بوُد سبب انصراف خالد از عراق بشام بامر ابی‌بکر غارت نمودن خالد سوق بغداد را بر جمع طایفهٔ قضاعه و بکر غارت نمودن خالد مسکن و قطربل و تل عقرقوف و بادوریا را تزویج عمر عاتکه بنت زید را وفات ابی‌العاص ابن ربیع در ذیحجة این سنه تزویج علّی بن ابیطالب علیه‌السّلم دختر ابی‌العاص را که زینب دختر رسول اللّه ص مادر وی بود حج ابی‌بکر در این سنه و استخلاف عثمان در مدینه وفات ابی مرثد الغنوی