قشون دولتی و محلّی تابع پنج نفر یا پنج سپهسالار بودند. بنابراین می‌توان گفت، که ایران هخامنشی به پنج قلمرو نظامی [۱]تقسیم می‌شد [۲]و، از وقتی که مصر از ایران جدا شد، چهار قلمرو باقی ماند.
به خبرنگاری در ایران هخامنشی اهمیّت می‌دادند و شعب آن در تمام ممالک تابعه دائر بود. شعب مزبور اخبار را توسط سردبیر و گاهی مستقیماً بمرکز می‌فرستادند.
در اوایل دورۀ هخامنشی سالی دو مرتبه مأمورینی، که طرف اعتماد شاه بودند، برای تفتیش بممالک اعزام می‌شدند. اینها را، چنانکه هرودوت و کزنفون گویند، چشم یا گوش شاه می‌گفتند. قوّه‌ای هم با مأمورین روانه می‌شد، که احکام آنها را فوراً مجری دارد.
مالیّه
برای مالیاتهائی که ممالک می‌بایست به دولت بپردازند مأخذ و ترتیبی قبل از داریوش وجود نداشت و ولات در این باب مطلق العنان بودند.
داریوش اوّل، چنانکه هرودوت گوید، ترتیبی برای این امر مهمّ معیّن کرد و برای مملکت یا ایالتی یک مالیات معیّن جنسی و نقدی مقرّر داشت. مورّخ مذکور گوید (کتاب ۳، بند ۸۹-۹۸): «پس از آن داریوش ممالک تابعۀ پارس را به بیست قسمت تقسیم کرد، که هریک را پارسیها ساتراپی نامند و چون برای هریک از ایالات رئیسی برگزید، برای هرکدام از ملل تابعه هم مالیاتی مقرّر داشت، بدین ترتیب، که مردمان هم‌جوار هر قومی جزو آن قوم بودند. در باب تأدیۀ مالیاتها امر کرد، آنهائی که مالیات را با نقره می‌دادند، آن را بوزن تالان بابلی بپردازند و آنهائی که مالیات را با طلا می‌پرداختند، تالان اوبیائی [۳]را مأخذ بدانند. بعد مورّخ مذکور گوید: تالان بابلی معادل ۷۸ مینای اوبیائی است (چون مینای وبیائی را معادل ۴۳۸ گرام میدانند ۴بنابراین تالان نقرۀ بابلی معادل ۳۴۱۶۴ گرام بوده و تالان اوبیائی یا ۶۰ مینای اوبیائی-معادل ۲۶۲۶۰ گرام).
________________________________________
1- [۴]
۲- [۵]
3- [۶]
- ↑ Circonscription.
- ↑ تورایف، تاریخ مشرق قدیم، ج ۲، ص ۱۹۶-۲۱۶.
- ↑ Euboique.
- ↑ Circonscription.
- ↑ تورایف، تاریخ مشرق قدیم، ج ۲، ص ۱۹۶-۲۱۶.
- ↑ Euboique.
- ↑ ترجمۀ هرودوت توسّط لارشه، ج ۲، ص ۴۱۹-دائرة المعارف بروک هائوز، ج ۳۹، ص ۳۳۰.
- ↑ ترجمۀ هرودوت توسّط لارشه، ج ۲، ص ۴۱۹-دائرة المعارف بروک هائوز، ج ۳۹، ص ۳۳۰.
