سوگند بشکسته فروگرفتندش۱.
در سال حادثه نیز اختلاف هست. وارتان آن را در سال ۵۴۳ ارمنی که با ۴۸۷ هجری مطابق است می‌نویسد. با آنکه ما خواهیم دید که فضلون در سال ۴۸۴ مرده و از سال ۴۸۱ از آران رانده شده بود. آنچه ما می‌پنداریم در اصل کتاب وارتان بجای کلمه (چهل) (بیست) بوده رونویسان تحریف کرده‌اند. از اینرو تاریخی که وارتان نوشته با سال ۴۶۷ مطابق است و در این زمان فضلون زنده و در آرال بوده. اما اربلیان سال حادثه را نشان نداده می‌گوید پس از مرگ ملک شاه بود.
بی‌گفتگو است که وی اشتباه نموده چه فضلون چند سال پیش از ملکشاه مرده و چند سال پیش از مردن از آران بیرون بوده است.
پایان کار فضلون
درباره زندگانی فضلون و پایان کار و روزگارش بیش از آنچه نوشتیم آگاهی درستی نیست و تنها نوشته ابن اثیر را داریم که در حوادث سال ۴۹۲ در نام بردن از آران می‌گوید:
سلطان ملکشاه این شهرها را از فضلون پسر ابو السوار روادی گرفته به سرهنگ ساوتکین خادم سپرده بود و فضلون را بر استراباد بگمارده بود ولی فضلون به سرزمین خود برگشته و توانا شده بشورید. سلطان امیر بوزان را فرستاده با وی جنگ کرده دستگیرش ساخت و سرزمین او را به دیگران داد... فضلون در سال ۴۸۴ در بغداد با تنگدستی بسیار در مسجدی در کنار دجله جان سپرد.
این نوشته بسیار ناروشن است و نتوان دانست که فرستادن فضلون به استراباد در چه سال بود و او تا کی در آنجا درنگ داشته و کی به آران بازگشته است؟! همچنین دانسته نیست که گرفتاری فضلون به دست امیر بوزان کی بوده ولی وارتان که او هم این خبر را یاد کرده سال آن را ۵۳۷ ارمنی که با ۴۸۱ هجری مطابق است قید می‌نماید۲. از اینرو فضلون پس از گرفتاری بیش از سه سال زنده نبوده است.
________________________________________
(۱) . تاریخ وارتان، ص ۱۰۳ و اربلیان جلد دوم، ص ۶۳ و ۶۴.
(۲) . تاریخ وارتان، ص ۱۰۶.
شهریاران گمنام جلد ۱
