که ورزگ فرمذار «بزرگ» است در بزرگی، تواناست در توانایی، و نیز بزرگ است و نیک برای مردمان».
حال ببینیم این فهرست، که در آن «بزرگ فرمذار» در مقام اول پس از خاندان شاهی و موبدان موبد در آخر صاحبمناصب ذکر شده است، متعلق به چه زمانی است؟ ذکر چهار سپاهبذ دلیل آن است، که این فهرست از زمان خسرو اول قدیمیتر نیست، به عقیده اشتاین این فهرست از فهرست مذکور در مروج الذهب نیز جدیدتر است. در ابتدا من میخواستم تاریخ این فهرست را در آن دوره از سلطنت انوشیروان قرار دهم، که فاصله بین دو اقدام اصلاحی اوست، یعنی فاصله بین زمان ایجاد چهار سپاهبذ و موقعی، که خسرو اول انوشیروان، برای کاستن اختیارات «بزرگ فرمذار»، اقدامات مذکور در فارسنامه ابن بلخی را بعمل آورده است (عین عبارت فارسنامه پایینتر بیاید)، ولی آقای اشتاین معتقد است، که بزرگ فرمذار مقام ریاست وزرا را حفظ کرده است، و چنین بنظر میرسد، که تنزل فاحش مقام موبدان موبد در فهرست مورد بحث حاکی از آن باشد، که این متن متعلق به دوره آخر عهد ساسانی است، که تشکیلات دولت رو بزوال میرفت، و ضعف طبقه روحانی بمنتهی درجه رسیده است.
لحن عمومی «سورسخون» نیز مخالف این تصور نیست.
اما راجع به فارسنامه ابن بلخی گوییم، که متأسفانه عبارت مأخوذ از آن، که اکنون موضوع بحث ماست، بسیار مبهم و تاریک است. این عبارت فارسنامه منتهی بیک منبع پهلوی میشود، و من عین آن را با توضیحات خود از چاپ اول کتاب حاضر نقل میکنم:
«و با همه بزرگی و حکمت بوذرجمهر کی وزیر او بود انوشروان ترتیب وزارت او چنان کرد کی دبیر بوذرجمهر و نایب نزدیک کسری آمد شد توانستی کرد و ما این نایب را وکیل درخوانیم و به پهلوی ایرانمازغر گفتندی و نیابت وزیر دارد، و هر سه گماشته کسری انوشیروان بودندی در خدمت وزیر او بوذرجمهر و