صورت نایبان استراتگوسها در تشکیلات هرقل در بیزانس مشاهده میشوند. از این گذشته طبق ملاحظات مؤلف، این شباهت عجیب در مورد پاذگوسپانان نیز صادق است و چهار پاذگوسپان تشکیلات ایران قرینه پروکونسولهای تمهای دولت بیزانس میباشند ۱.
- هرچند ملاحظه این نکته شایان توجه است، که مزدک در موقع تشبیه قوای اربعه ملکوتی ۲به چهار شخص عالیمرتبه کشور نام وزرگفرمذار را ذکر نکرده است، ولی نباید برای این موضوع اهمیت زیاد قائل شد، زیرا که مزدک اشخاصی را اختیار کرده است، که وجه شبه و نسبت بین آنها با قوای معنوی سابق الذکر بیشتر بوده است.
علاوه بر مطالبی، که از یعقوبی و مسعودی نقل شده، دو کتاب دیگر یکی بزبان پهلوی و دیگری به فارسی هست، که از آنها اطلاعاتی راجع بترتیب مقامات و مناصب عالیه شاهنشاهی ساسانی بدست میآید. کتاب پهلوی موسوم است به «سورسخون» و کتاب فارسی «فارسنامه» ابن بلخی است.
از «سورسخون» ساسانی 3( b 14-9) فهرستی بدست میآید، که با شخص شاهنشاه آغاز میشود و آن چنین است:
شاهان شاه-پسی واسپوهر (ولیعهد) -وزرگفرمذار چهار سپاهبذ (سپاهبذ شمال ظاهرا به علت غفلت کاتب ساقط شده) -داذوری داذوران (داور داوران -قاضی اعظم) -مغان اندرزبذ (-موبذان موبذ)، در بند ۱۱ چنین آمده است،
۱-موزئون،۱۹۴۰، ص ۱۳۱-۱۳۰.
۲-بالاتر ص ۳۶۵ را ببینید.
۳-سورسخون ترجمه و چاپ تاوادیا در مجله انستیتوی شرقی کاما،۲۹.