اورازان/فصل نهم
۹
فرهنگ مختصر اورازانی
در ضبط لغات رعایت این نکته شده است که از ذکر اصطلاحات مشابه با فارسی و یا لغات دخیل از زبان رسمی خودداری بشود و برای رعایت دقت نسبی بیشتر ضبط لغات به الفبای لاتین نیز داده شده است. متأسفانه چون حروف مخصوص باینگونه موارد (الفبای فونتیک) در دسترس نبود بهمین اندازه اکتفا شد که از حروف موجود در چاپخانه بحداکثر امکان استفاده بشود. ناچار باید قبلا ذکر بشود که چه حروفی از الفبای لاتین در قبال چه حروفی از الفبای ما قرار داده شده‌است : – j بجای ج – c بجای چ – h بجای ح، ه – x بجای خ – z به جای ز، ض، ظ – s بجای ث، س، ص – sh بجای ش – q بجای ق، غ – g بجای گ. اما در مورد حروف صدادار: á بجای آ – a بجای همزه مفتوح یا فتحه – و Ow بجای نوعی از واو مجهول که در لهجهٔ محلی فراوان بکار میرود. مثل اورازان – افتو – او – پوجار. اما در مورد بقیهٔ حروف و صداها احتیاجی بقرارداد مخصوص نیست.
* * *
آبا – جد. ábbá
آبست – آبستن. ábset
آردگی – فضای دور سنگ آسیاب که آرد در آن جمع میشود. árdogi
اچین واچان – این چنین و آن چنان. eccin – accán
اراداس – اره داس. ardás
ارس – آرنج. arés
اریان – در آسیاب محفظه‌ای است که حبوبات را در آن میریزند تا از سوراخ پایین آن کم کم از راه ناوک بوسط چرخ آسیاب بریزد. aryán
اسپرک – جا پای چوبی که پایین دسته بیل میگذارند. esparak
اسبج – شپش. osboj
اسبی – سفید. esbi
استون – ستون. ostun
استه – استخوان. aste
اسکول – غار. oskul
اشکم (بضم یا کسر همزه – یا خیک) – شکم. o–eshkom
اشکمبه – شکمبه. eshkamba
اشناقک – سوت (با دهن) oshnáqok
افتو – آفتاب (افتوه – آفتابه) aftow
المبه – چوب درازی که با آن گردو را از درخت پایین میکنند. alomba
الیجه – کرباس رنگین. alija
الک کردن – پرتاب کردن. alak kordon
انگل – پستان گاو و گوسفند. angal
امیج – مایهٔ ماست. amij
اهر – سنگچین دستی. ahr
او – آب. ow
اوسال – افسار. owsál
اول – تیره. ul
ایزار – سفرهٔ کمری. izár
ایسه – الآن. isa
بال – ساعد دست – آستین لباس. bál
بالبند – النگو. bálband
ببه – کودک خردسال. baba
بپتی‌ین – پختن. (بپت – پخته. نپت – نپخته) bapetian
بتکاندن – کوبیدن، زدن. bettakándan
بچی‌ین – چیدن. beccian
بخوردی‌ین – خوردن. baxordian
برار – برادر. berár
بربی‌ین – بریدن. barbian
بربی‌جی‌ین – برشته کردن. berbijian
برسی‌ین – رسیدن. baresian
بروتن – فروختن. barutan
برکر – دیگ بزرگ. barkar
بزاستن – زاییدن. bezástan
بدوستن – دویدن. bedowestan
بسپجی‌ین – مکیدن. bespejian
بسویی‌ین – ساییدن. bessowian
بشکاجی‌ین – شکافتن، سوراخ کردن. beshkajian
بشوردی‌ین – شستن. beshurdian
بشین – رفتن. beshian
بغله – تنگه. baqala
بلگ – برگ. balg
بم – بام. bom
بمردی‌ین – مردن. bmordian
بن‌جی‌ین – خرد کردن. benjian
پاچال – گودال پای دستگاه نساجی. pácál
پارس – چوبی که سرعت سنگ آسیاب را با آن کم و زیاد میکنند (مانند دندهٔ ماشین) párs
پالفه – جعبهٔ بزرگ کندو مانندی که در پستوها بعنوان انبار حبوبات بکار میرود. pálfa
پردو – توفال سقف. چوبهای یک اندازه که روی تیر میاندازند و روی آن را با خاک و کاهگل میپوشانند. pardu
پسینه – پستوی خانه. passina
پف – کف سفیدرنگی که جگر گوسفند را پوشانده. paf
پندیر – پنیر pendir
پوچول – پوست خشک و شکنندهٔ گردو. pucul
پوجار – کفش بطور عام. پای افزار. Powjár
پولک – دکمه. pulak
پیشینه – خوراک عصر. pishina
پی‌سر – عقب. پشت سر peysar
پی‌یر – پدر. piar (پ)
پی‌یرزن – زن پدر. piarzon (پ)
تا – نخ. tá
تبله – طویله teble
تالان تالانی – هرج و مرج. خر تو خر. tálán táláni
تته – سبد بزرگ. tata
تراز – مقدار شیر سالانه چارپا. taráz
ترفند – ترفن – حیله. torfand
تلم – گاو دوساله که هنوز نزاییده. tolom
تله – گاودانه. تلخه. tala
تله‌کاسه – خوراکی که در ایام عزا به خانهٔ عزادار هدیه می‌فرستند. tala kása
تلیت – مخلوط – قاطی. talit
تمان – تمام. tomán
تنبان پولکی – شلوار دکمه دار شهری. tonbán pulaki
تنبوره – استخوان دنده tanbure
تنچه – روغن داغکن بی دسته و لبه‌دار tance
تندور – تنور. tandur
تندوره شون – چوبی که تنور را با آن بهم میزنند tandur-ashun
تنقول – شکم. tonqul
توره – تکه آهنی که سنگ رویین آسیاب را میگرداند و خودش به «ساز» متصل است. tavara
تور – دیوانه. tur
توکن – روغن داغکن. towkon
تیخ – تیغ. tix
تیهان – تیون. tihán
جد – چوبی که بگردن گاوهای نر میگذارند و چپرکش را بآن می‌بندند jod
جوار – بالا. juár
جورب – جوراب jurab
جوز – گردو jowz
جون – جوان jown
جیر – زیر. jir
جیف – جیب jif
چاشت – سرظهر، موقع ناهار. cásht
چپر – چهارچوبی که با آن خرمن را میکوبند. capar
چپش – بزغالهٔ دوساله. capesh
چخماخ – چخماق. caxmáx
چرخه – چرخ ریس. carxa
چرخه‌زی – زه چرخ ریس. carxa-zi
چرنل – جوهر – مرکب رنگین. cernel
چرم – چارخ. چارق. carm
چکبند – شکسته‌بند. cakband
چل – چرخ. بخصوص بچرخ آسیاب اطلاق میشود. cel
چموش – کفش چرمی، ارسی. camush
چو – چوب. cu
چوچک – گنجشگ. cucek
چوقا – یک نوع پارچهٔ پشمی زمستانی. cuqá
خالک – خاله. xálok
خان – تخته‌ای که پایهٔ کوتاهی دارد و خمیر را روی آن پهن میکنند xán
خجیر – خوب. xojir
خربن – زمینی که خرمن را در آن بپا میکنند، خرمن‌گاه. xarbon
خسته – هستهٔ میوه. xasta
خمس – علف کوهی است که نخود وحشی دارد xomos
خوآر – خواهر. xuár
خوینه – کپهٔ گندم خردشده و آماده برای باددادن. xuina
خوتی‌بن – خوابیدن. xotiian
خیوه – پاروی ساخت محل: چوبی را کج میکنند و روی آن پوست میکشند و دسته‌ای هم بآن میگذارند. xiva
دار – زمینی که دارند شخمش میکنند. بهمین ضبط بعمنی درخت. dár
درزن – سوزن. drzon
درشی‌ین – دررفتن. darshian
دروش – درفش. darowsh
دخاله – شانهٔ دودندانه (ابزار باد داnن خرمن). doxála
دشانی‌ین – تکان دادن. doshánian
دفدین – چوب هموار کنندهٔ عرض کرباس. (از ابزار جولاهگی) dafdin
دل – وسط. میان. dol
دم بستن – بستن. dembastan
دمی‌جار – دیم زار. damijár
دمرقول – داس سنگین دسته آهنی. damarqul
دم سرگردانی – عقرب، کژدم. domsargardàni
دو – دوغ du
دوال – زه باریکی که تخت گیوه را با آن میکشند. duál
دون – گل برای اندود کردن. dun
دیزندان – سه پایهٔ روی تنور. dizendán
دیم – صورت. رو. dim
دینج – آرام، بی‌سروصدا. dinj
رانی – ران پوش قاطر. ráni
رب – رف. rab
روخانه – رودخانه. ruxána
ریکلو – گوجهٔ ریز. rik-alu
زاغ – زرد. záq
زاما – داماد. zámá
زفان – زبان. zofán
زیله – حلوای بی‌شیرینی. zila
زله – زهر. zala
زن‌پی‌یر – پدر زن. zonpiar
ساز – میلهٔ آهنی آسیاب که با چرخ میگردد و سنگ رویین را میگرداند. sáz
ساق – سالم. sáq
سج – قره‌قوروت. sej
سرارون – جاروی بزرگ. sarárun
سر – تاپاله‌هایی که در طول زمستان کف آغل انباشته میشود بعد آنرا لوزی شکل میبرند و میسوزانند. ser
سرخ – سرخ. serx
سرنه – در تنور. sarna
سلت – سطل. salt
سگ‌رو – گربه روی کف حمام sagrow
سمچو – حلقهٔ چوبینی که در موقع شخم و خرمن کوبی بگردن گاو میاندازند. somocu
سواله – پوست سبز روی گردو. suála
سولاخ – سوراخ. suláx
سیف – سیب. sif
سینه‌زل – زنگ و زینت سینهٔ قاطر. sina-zol
شانه‌میگ – شانهٔ نساجی (شکل ص ۵۵) shánamig
شفر – گزن. آلت بریدن چرم. shofr
شلت – درختی است شبیه تبریزی. سفیدار. shalt
شلم – شلغم. shalam
شو – شب. show
شوپرک – شب پره. show parak
شوشک – شاخه‌های باریک بید که با آن سبد میسازند. shushak
شوکین – شبانه. showkin
شیرانگن – علف شیرداری که از شیر آن برای زخم‌بندی استفاده میکنند. shir-engan
شیرپت – غذایی از شیر. shirpat
شیلانک – زردآلو. shilánek
صب – صبح. sob
صفره – صرفه. safra
صو – صاف. صیقلی. sow
فینی – بینی. fini
قاب – قوزک پا. qáb
قار – قهر. qár
قاچی‌لی – برهنه. qáccili
قاطر – قاطر. استر. qáttor
قبرقه – استخوان کتف. کعب. qabarqa
قته‌میت – قطع امید. ناامید شدن. qatemit
قرت – گلو – حلقوم. qort
قرته‌بنی – سنجاق زیر گلو. qorta-boni
قرمز – قرمز. qormoz
قره‌افتوه– دولچهٔ مسی بزرگ (شکل ص ۵۳). qara-aftowa
قزان – دیگ. qozán
قسر – چارپای نازا، یا تاکنون نزاییده. qassar
قلاچ – کلاغ qolác
قلبال – غربال. qalbál
قلیون ناهار – صبحانه. چاشت. qalyun-náhár
قو – چوب پوسیدهٔ مخصوص که برای آتش گیرانه بکار میبرند qow
قیاق – یک نوع علف کوهی است. qiáq
قیماق – یک نوع سرشیر است که از روی ماست تازه میگیرند. qeymáq
کاچه لیس – قاشق بزرگ چوبی گود. چمچه. kácelis
کارتن – عنکبوت. kártan
کاهار – بزغالهٔ سه ساله. káhár
کاوی – میش آبستن. kávi
کبود – آبی kabud
کتاه – کوتاه. hotáh
کتر – کبوتر، اسم بسیاری از زنان اهالی. kotar
کتره – قاشق چوبی صاف و بزرگ. katera
کتری – قوری مسی. keteri
کرس – اسطبل بره و بزغاله. koros
کشی – تنک قاطر. keshi
کشکوروت – کلاغ سیاه – سفید و دم دراز. kashkurut
کلبر – سوراخ هواکش تنور. kolbar
کلتوک – سرشیر. koltuk
کلشک – کوپای گندم نکوبیده. koleshk
کله‌پچ – دیزی مسی. kallapac
کله – اجاق. kele
کله‌کولی – بز نر. kalakuli
کلیجه – شولای نیم تنه. kolija
کلیک – یک نوع تیغ است. علف. kolik
کم – زنبور زرد کوچک (گته کم – زنبور قرمز بزرگ) kom
کما – علف خوشبویی است شبیه شبت که علوفهٔ چارپا است. komá
کندس – ازگیل. kondos
کندیل – کندو. kandil
کوپا – کوپای علف یا گندم. kuppá
کوس – فشار. زور. kus
کولی – بز. kuli
کولاچیه – چمباتمه. kuláccia
کوک – کبک.(در لهجه اهالی نسا – ذرج zarej) kowk
کیچیک – کوچک. kicik
کیشکه – آدم نحیف و ریزه kishka
کیلی – قفل – کلون در kili
کین‌تلق – در کونی kintoloq
گافه – ویرانه(؟) gáfa
گپ – حرف. سخن. gap
گت – بزرگ gat
گت ننه – مادر بزرگ. gatnana
گدوک – راه پیج و خم دار روی کوه. gaduk
گردستن – شدن. gerdastan
گرچلک – سبد. gercelak
گرز – علف خوسبوی کوهی است. gorz
گسنه – گرسنه gosna
گل – خاک (فقط در مورد زیارت اموات– سرخاک رفتن– بکار میرود) gel
گنگ – ناوکوچکی که ته تنورهٔ آسیاب میگذارند. gong
گوآلو – آلوی کوهی. (اهالی نسا آلو را هیلو heylu میگویند.) gow-alu
گور – تاریکی زیاد. gur
گورس – ارزن. gow-ros
گوره‌ماس – غذایی است از شیر و ماست. guramás
گوزور – تاپاله. gow-zur
گوهان – گاوآهن. gowhán
گون – تیغ کوهی صمغ دار تندسوز. govon
گیل‌داس – داس سنگین هیزم شکنی. gildás
لار – چمن پرپشت. lár
لنگری – بشقاب بزرگ و گود مسی. langari
لوچه – لب. lowca
لیله – نی نی. کودک خردسال lila
ماچکول – سوسمار بزرگ. máccekul
مار – مادر már
مارزله‌دار – سوسمار باریک و کوچک már-zaladár
مرجو – عدس marju
مرغانه – تخم مرغ morqána
مزار – گورستان mozár
مشتر – مشتری. خریدار. moshtar
مکو – ماکو. makku
مگس – زنبور عسل. magas
مهل – مهلت. mohl
مورچانه – مورچه. murcána
میجک – مژه. mijok
ناهار – قبل از ظهر. náhár
نظامی – شلوار شهردوز. nezámi
نکاس – سر تیر بیرون مانده از طاق. nokás
نمازیر – عصر namáziar
(اهالی نسا از دهات مجاور اورازان نماشدیر گویند namáshdiar)
نهره – کوزه سفالی بزرگی که یک دسته دارد و در آن ماست میزنند و کره میگیرند. nahra (شکل ص ۵۷)
نو – ناو. دره. now
نومزا – نامزد numza
واش – علوفه. علف. vásh
وجار – بوته‌ای کوهی که دانه‌های ریز قرمز میدهد. vejár
ور – پهلو. var
ورده – غلطک نان پختن. varda
ورزو – گاو نر varzow
وره – بره vara
وره‌کولی – بزغاله varakuli
ول – کج. ضد راست. val
ولگ – برک valg
وک – قلوه. vag
وند – بند. vand
وی – بد. vay
ویدار – درخت بید. vidár
ویگیتن – گرفتن vigitan
هاخری‌ین – خریدن. háxarian
هاداین – دادن. hádáyan
هاکشین – کشیدن. hákashian
هیرم – نرم. (برای اینکه زمین را شخم بزنند قبلا در آن آب می‌بندند. این عمل هیرم کردن است.) hirom
هیمه – هیزم hima
یال – کودک. بچه. yál