نظامی (خسرو و شیرین)/جهان خسرو که تا گردون کمر بست

by نظامی

	جهان خسرو که تا گردون کمر بست			کله داری چنو بر تخت ننشست
	به روز بار کو را رای بودی			به پیشش پنج صف بر پای بودی
	نخستین صف توانگر داشت در پیش			دویم صف بود حاجتگار و درویش
	سوم صف جای بیماران بی‌زور			همه رسته به موئی از لب گور
	چهارم صف به قومی متصل بود			که بند پایشان مسمار دل بود
	صف پنجم گنه کاران خونی			که کس کس را نپرسیدی که چونی
	به پیش خونیان ز امیدواری			مثال آورده خط رستگاری
	ندا برداشته دارنده بار			که هر صف زیر خود بینند زنهار
	توانگر چون سوی درویش دیدی			شمار شکر بر خود بیش دیدی
	چو در بیمار دیدی چشم درویش			گرفتی بر سلامت شکر در پیش
	چو دیدی سوی بندی مرد بیمار			به آزادی نمودی شکر بسیار
	چو بر خونی فتادی چشم‌بندی			گشادی لب به شکر به پسندی
	چو خونی دیدی امید رهائی			فزودی شمع شکرش روشنائی
	در خسرو همه ساله بدین داد			چو مصر از شکر بودی شکرآباد
	به می بنشست روزی بر سر تخت			بدین حرفت حریفی کرد با بخت
	به گرداگرد تخت طاقدیسش			دهان تاجداران خاک لیسش
	همه تمثال‌های آسمانی			رصد بسته بر آن تخت کیانی
	ز میخ ماه تا خرگاه کیوان			درو پرداخته ایوان بر ایوان
	کواکب را ز ثابت تا به سیار			دقایق با درج پیموده مقدار
	به ترتیب گهرهای شب افروز			خبر داده ز ساعات شب و روز
	شناسائی که انجم را رصد راند			از آن تخت آسمان را تخته بر خواند
	کسی کو تخت خسرو در نظر داشت			هزاران جام کیخسرو ز برداشت
	چنین تختی نه تختی کاسمانی			بر او شاهی نه شه صاحبقرانی
	چو پیلی گر بود پیل آدمی روی			چو شیر ار شیر باشد عنبرین موی
	زمین تا آسمان رانی گشاده			ثریا تاثری خوانی نهاده
	ارم را خشک بد در مجلسش جام			فلک را حلقه بد بر درگهش نام
	بزرگی بایدت دل در سخا بند			سر کیسه به برگ گندنا بند
	درم داری که از سختی در آید			سرو کارش به بدبختی گراید
	به شادی شغل عالم درج میکن			خراجش میستان و خرج میکن
	چنین میده چنان کش میستانی			و گر بدهی و نستانی تو دانی
	جهانداری به تنها کرد نتوان			به تنهائی جهان را خورد نتوان
	بداند هر که با تدبیر باشد			که تنها خوار تنها میر باشد
	مخور تنها گرت خود آبجوی است			که تنها خور چو دریا تلخ خوی است
	به باید خویشتن را شمع کردن			به کار دیگران پا جمع کردن
	ببین قارون چه برد از گنج دنیا			نیرزد گنج دنیا رنج دنیا
	به رنج آید به دست این خود سلیم است			چو از دستت رود رنجی عظیم است
	چو آید رنج باشد چون شود رنج			تهی دستی شرف دارد بدین گنج
	ملک پرویز کز جمشید بگذشت			به گنج افشانی از خورشید بگذشت
	بدش با گنج دادن خنده‌ناکی			چو خاکش گنج و او چون گنج خاکی
	دو نوبت خوان نهادی صبح تا شام			خورش با کاسه دادی باده با جام
	کشیده مایده یک میل در میل			مگس را گاو دادی پشه را پیل
	ز حلواها که بودی گرد خوانش			ندانستی چه خوردی میهمانش
	ز گاو و گوسفند و مرغ و ماهی			ندانم چند چندانی که خواهی
	چو بزمش بوی خوش را ساز دادی			صبا وام ریاحین باز دادی
	به هنگام بخور عود و عنبر			خراج هند بودی خرج مجمر
	چو خورد خاص او بر خوان رسیدی			گوارش تا به خوزستان رسیدی
	کبابی‌تر بخوردی اول روز			بر او سوده یکی در شب‌افروز
	ز بازرگان عمان در نهانی			بده من زر خریده زر کانی
	شنیدم کز چنان در باشد آرام			رطوبت‌های اصلی را در اندام
	یک اسب بور از رق چشم نوزاد			معطر کرده چون ریحان بغداد
	ز شیر مادرش چوپان بریده			به شیر گوسفندش پروریده
	بفرمودی تنوری بستن از سیم			که بودی خرج او دخل یک اقلیم
	در او ده پانزده من عود چون مشک			بسوزاندی بجای هیمه خشک
	چو بریان شد کباب خوانش این بود			تنور و آتش و بریانش این بود
	به خوان زر نهادندی فرا پیش			هزار و هفتصد مثقال کم بیش
	بخوردی زان نواله لقمه‌ای چند			چو مغز پسته و پالوده قند
	نظر کردی به محتاجان درگاه			کجا چشمش در افتادی ز ناگاه
	بدو بخشیدی آن زرینه خوان را			تنور و هر چه آلت بودی آن را
	زهی خوانی که طباخان نورش			چنین نانی بر آرند از تنورش
	دگر روزی که خوان لاجوردی			گرفتی از تنور صبح زردی
	همان پیشینه رسم آغاز کردی			تنور و خوانی از نوساز کردی
	همه روز این شگرفی بود کارش			همه عمر این روش بود اختیارش
	چو وقت آمد نماند آن پادشائی			به کاری نامد آن کار و کیائی
	شرف خواهی به گرد مقبلان گرد			که زود از مقبلان مقبل شود مرد
	چو بر سنبل چرد آهوی تاتار			نسیمش بوی مشک آرد به بازار
	دگر آهو که خاشاکست خوردش			بجای مشک خاشاک است گردش
	پدر کز من روانش باد پر نور			مرا پیرانه پندی داد مشهور
	که از بی‌دولتان بگریز چون تیر			سرا در کوی صاحب دولتان گیر
	چو صبحت گر شبی باید به از روز			چراغ از مشعل روشن برافروز
	بهای در بزرگ از بهر این است			کز اول با بزرگان همنشین است