ناصر خسرو (قصاید)/حکیمان را چه می‌گویند چرخ پیر و دوران‌ها

by ناصر خسرو

	حکیمان را چه می‌گویند چرخ پیر و دوران‌ها			به سیر اندر ز حکمت بر زبان مهر و آبان‌ها
	خزان گوید به سرماها همین دستان دی و بهمن			که گویدشان همی بی‌شک به گرماها حزیران‌ها
	به قول چرخ گردان بر زبان باد نوروزی			حریر سبز در پوشند بستان و بیابان‌ها
	درخت بارور فرزند زاید بی‌شمار و مر			در آویزند فرزندان بسیارش ز پستان‌ها
	فراز آیند از هر سو بسی مرغان گوناگون			پدید آرند هر فوجی به لونی دیگر الحان‌ها
	به سان پر ستاره آسمان گردد سحرگاهان			ز سبزه‌ی آب‌دار و سرخ گل وز لاله بستان‌ها
	به گفتار که بیرون آورد چندان خز و دیبا			درخت مفلس و صحرای بیچاره ز پنهان‌ها؟
	نداند باغ ویران جز زبان باد نوروزی			به قول او کند ایدون همی آباد ویران‌ها
	چو از برج حمل خورشید اشارت کرد زی صحرا			به فرمانش به صحرا بر مطرا گشت خلقان‌ها
	نگون‌سار ایستاده مر درختان را یکی بینی			دهان‌هاشان روان در خاک بر کردار ثعبان‌ها
	درختان را بهاران کار بندانند و تابستان			ولیکن‌شان نفرماید جز آسایش زمستان‌ها
	به قول ماه دی آبی که یازان باشد و لاغر			بیاساید شب و روز و بر آماسد چو سندان‌ها
	که گوید گور و آهو را که جفت آنگاه بایدتان			همی جستن که زادن‌تان نباشد جز به نیسان‌ها؟
	در آویزد همی هر یک بدین گفتارها زینها			صلاح خویش را گوئی به چنگ خویش و دندان‌ها
	چرا واقف شدند اینها بر این اسرار و، ای غافل،			نگشته ستی تو واقف بر چنین پوشیده فرمان‌ها؟
	بدین دهر فریبنده چرا غره شدی خیره؟			ندانستی که بسیار است او را مکر و دستان‌ها؟
	نجوید جز که شیرین جان فرزندانش این جانی			ندارد سود با تیغش نه جوشن‌ها نه خفتان‌ها
	همی گوید به فعل خویش هر کس را ز ما دایم			که «من همچون تو، ای بیهوش، دیده ستم فراوان‌ها
	اگر با تو نمی‌دانی چه خواهم کرد، نندیشی			که امسال آن کنم با تو که کردم پار با آنها؟
	همی بینی که روز و شب همی گردی به ناکامت			به پیش حادثات من چو گوئی پیش چوگان‌ها
	ز میدان‌های عمر خویش بگذشتی و می‌دانی			که هرگز باز نایی تو سوی این شهره میدان‌ها
	که آراید، چه گوئی، هر شبی این سبز گنبد را			بدین نو رسته نرگس‌ها و زراندود پیکان‌ها؟
	اگر بیدار و هشیاری و گوشت سوی من داری			بیاموزم تو را یک یک زبان چرخ و دوران‌ها
	همی گویند کاین کهسارهای محکم و عالی			نرسته ستند در عالم مگر کز نرم باران‌ها
	زمین کو مایه‌ی‌تنهاست دانا را همی گوید			که اصلی هست جان‌ها را که سوی او شود جان‌ها
	به تاریکی دهد مژده همیشه روشنایی مان			که از دشوارها هرگز نباشد خالی آسان‌ها
	به مال و قوت دنیا مشو غره چو دانستی			که روزی آهوان بودند آن پرآرد انبان‌ها
	وگر دشواریی بینی مشو نومید از آسانی			که از سرگین همی روید چنین خوش بوی ریحان‌ها
	چهارت بند بینم کرده اندر هفتمین زندان			چرا ترسی اگر از بند بجهانند و زندان‌ها؟
	در این صندوق ساعت عمرها را دهر بی‌رحمت			همی برما بپیماید بدین گردنده پنگان‌ها
	ز عمر این جهانی هر که حق خویش بستاند			برون باید شدنش از زیر این پیروزه ایوان‌ها
	چو زین منزلگه کم بیشها بیرون شود زان پس			نیابد راه سوی او زیادت‌ها و نقصان‌ها
	در این الفنج گه جویند زاد خویش بیداران			که هم زادست بر خوان‌ها و هم مال است در کان‌ها
	بماند تشنه و درویش و بیمار آنکه نلفنجد			در این ایام الفغدن شراب و مال و درمان‌ها
	که را ناید گران امروز رفتن بر ره طاعت			گران آید مر آن کس را به روز حشر میزان‌ها
	به نعمت‌ها رسند آنها که ورزیدند نیکی‌ها			به شدتها رسند آنها که بشکستند پیمان‌ها
	خداوند جهان باتش بسوزد بد فعالان را			برین قایم شده‌است اندر جهان بسیار برهان‌ها
	ازیرا ما خداوند درختانیم و سوی ما			سزای سوختن گشتند بد گوهر مغیلان‌ها
	بدی با جهل یارانند، هر کو بد کنش باشد			نپرهیزد زبد گرچه مقر آید به فرقان‌ها
	نبینی حرص این جهال بر کردار بد زان پس			که پیوسته همی درند بر منبر گریبان‌ها
	به زیر قول چون مبرم نگر فعل چو نشترشان			به سان نامه‌های زشت زیر خوب عنوان‌ها
	ز بهتان گویدت پرهیز کن وانگه به طمع خود			بگوید صد هزاران بر خدای خویش بهتان‌ها
	اگر یک دم به خوان خوانی مرورا، مژده‌ور گردد			به خوانی در بهشت عدن پر حلوا و بریان‌ها
	به باغی در که مرغان از درختانش به پیش تو			فرود افتد چو بریان شکم آگنده بر خوان‌ها
	چنین باغی نشاید جز که مر خوارزمیانی را			که بردارند بر پشت و به گردن بار کپان‌ها
	چنین چو گفتی ای حجت که بر جهال این امت			فرو بارد ز خشم تو همی اندوه طوفان‌ها؟
	بر این دیوان اگر نفرین کنی شاید که ایشان را			همی هر روز پرگردد به نفرین تو دیوان‌ها