ناصر خسرو (قصاید)/ای غره شده به پادشائی

by ناصر خسرو

	ای غره شده به پادشایی			بهتر بنگر که خود کجایی
	آن کس که به بند بسته باشد			هرگز که دهدش پادشایی؟
	تو سوی خرد ز بندگانی			زیرا که به زیر بندهایی
	گر بنده نه‌ای چرا نه از تنت			این چند گره نه بر گشایی؟
	زین بند گران که این تن توست			چون هیچ نبایدت رهایی؟
	پس شاه چگونه‌ای تو با بند			چون بنده‌ی خویش و مبتلایی؟
	گر شاه توی ببخش و مستان			چیزی تو ز شهر و روستایی
	زیرا که ز خلق خواستن چیز			شاهی نبود بود گدایی
	یا باز شه است یا تو بازی			زیرا که چو باز می‌ربایی
	وان را که به مال و جان کنی قصد			خود باز نه‌ای که اژدهایی
	گیتی، پسرا، دو در سرایی است			تو بسته در این دو در سرایی
	بیرونت برند از در مرگ			چون از در بودش اندرآئی
	پیوسته شدی به خاک تا زو			می‌رای نیایدت جدایی
	گر رای بقا کنی در این جای			بیهوده درای و سست رایی
	وین چرخ که‌ش ایچ خود بقا نیست			تو بر طمع بقا چرایی؟
	گر می به خرد درست مانده است			این بر شده چرخ آسیایی
	هر کو به خرد بقا نیابد			بیهوده چرایی ای چرایی
	گر تو بخرد بدی نگشتی			یکتا قد تو چنین دوتایی
	ای گاو! چرای شیر مرگی			بندیش که پیش او نیایی
	تو جز که ز بهر این قوی شیر			از مادر خویش می‌نزایی
	از کاهش و نیستی بیندیش			امروز که هستی و فزایی
	دندان جهان همیت خاید			ای بیهده، ژاژ چند خایی؟
	آنجا که شوی همی بپایدت			وینجای همیشه می نپایی
	بر طرف دو ره چو مرد گمره			اکنون حیران و هایهایی
	خوردی و زدی و تاخت یک چند			واکنون که نماندت آن روایی
	یک چند چو گاو مانده از کار			شو زهدفروش و پارسایی
	ای بوده بسی چو اسپ نو زین،			امروز یکی کهن حنایی
	جاهل نرسد به پارسایی			بیهوده خله چرا درایی؟
	آن بس نبود که روی و زانو			بر خاک بمالی و بسایی؟
	گر سوی تو پارسایی است این			والله که تو دیو پر خطایی
	زیرا که نخست علم باید			تا بیش خدای را بشایی
	هرگز نبرد کسی به بازار			نابیخته گندم بهایی
	پر خاک و خسی تو ای نگونسار			از بی‌خردی و از مرایی
	هرچند به شخص همچو دانا			با چاکر و اسپ و با ردایی
	چون یک سخن خطا بگوئی			بهر جهل تو آن دهد گوایی
	ای گشته کهن به کار دیوی			واکنون بنوی شده خدایی
	اکنون مردم شوی گر از دل			دیوی به خرد فرو زدایی
	شوراب ز قعر تیره دریا			چون پاک شود شود سمایی
	آئینه عزیز شد سوی ما			چون نور گرفت و روشنایی
	با علم گر آشنا شوی تو			با زهد بیابی آشنایی
	با جهل مجوی زهد ازیرا			کز جغد نیایدت همایی
	ای جاهل چون شوی به مسجد؟			ای تشنه چرا کنی سقایی؟
	گر جهد کنی، به علم از این چاه			یک روز به مشتری برآئی
	در خورد ثنا شوی به دانش			هرچند که در خور هجایی
	خورشید شوی قوی به دانش			هرچند ضعیف چون سهایی
	یک روز چنان شوی به کوشش			کامروز چنان همی نمایی
	دانش ثمر درخت دین است			برشو به درخت مصطفایی
	تا میوه‌ی جانفزای یابی			در سایه‌ی برگ مرتضایی
	چیزی عجبی نشانت دادم			زیرا که تو آشنای مایی
	زان میوه شوی قوی و باقی			گر بر ره جستن بقایی
	هرچند که بی‌بها گلیمی			دیبای نکو شوی بهایی
	از حجت گیر پند و حکمت			گر حکمت و پند را سزایی
	با نو سخنان او کهن گشت			آن شهره مقالت کسایی