مصوبات دوره اول قانونگذاری مجلس شورای ملی/نظامنامه انتخابات (اصنافی)
نظامنامهٔ انتخابات (اصنافی)[۱]
مجلس شورای ملی
مورخه ۱۹ رجب ۱۳۲۴ قمری
فصل اول – قواعد انتخابات
مادهٔ اول – انتخاب‌کنندگان ملت در ممالک محروسهٔ ایران از ایالات و ولایات باید از طبقات ذیل باشند:
شاهزادگان و قاجاریه علما و طلاب اعیان و اشراف تجار ملاکین و فلاحین اصناف
تنبیه ۱ – ایلات هر ایالتی جزو سکنهٔ آن ایالت محسوب و با شرایط مقرره حق انتخاب دارند.
تنبیه ۲ – ملاک عبارت از ارباب ملک است فلاح عبارت از زارع.
مادهٔ دوم – انتخاب‌کنندگان باید دارای مقامات ذیل باشند اولاً سن آنها کمتر از بیست و پنج سال نباشد ثانیاً رعیت ایران باشند ثالثاً معروفیت محلی داشته باشند رابعاً ملاکین و فلاحین آنها باید صاحب ملکی باشند که هزار تومان قیمت داشته باشد پنجم تجار آنها حجره و تجارت معینی داشته باشند ششم اصناف آنها باید از اهل صنف و کار معین صنفی داشته باشند و دارای دکانی باشند که کرایهٔ آن دکان مطابق کرایه‌های حد وسط محلی باشد.
مادهٔ سیم – اشخاصی که از انتخاب نمودن کلیتاً محروم هستند از قرار تفصیلند اولاً طایفه نسوان ثانیاً اشخاص خارج از رشد و آنهایی که محتاج بقیم شرعی میباشند ثالثاً تبعه خارجه رابعاً اشخاصیکه سن آنها کمتر از بیست و پنجسال باشد خامساً اشخاصیکه معروف به فساد عقیده هستند سادساً ورشکسته‌ای که بی‌تقصیری خود را ثابت نکرده باشد سابعاً مرتکبین قتل و سرقت و مقصرین و آنهایی که مجازات اسلامی قانونی دیده‌اند و متهمین بقتل و سرقت و غیره که شرعاً رفع تهمت از خود نکرده باشند ثامناً اهل نظام بری و بحری که مشغول خدمتند
اشخاصی که از انتخاب نمودن بشرط ممنوعند از قرار ذیل است:
اولاً حکام و معاونین حکام در محل حکومت ثانیاً مستخدمین ادارهٔ نظمیه و ضبطیه در محل مأموریت خودشان
مادهٔ چهارم – انتخاب‌شدگان باید دارای مقامات ذیل باشند اولاً زبان فارسی بدانند ثانیاً سواد فارسی داشته باشند ثالثاً رعیت داخله باشند رابعاً معروفیت محلی داشته باشند خامساً داخل در خدمت دولتی نباشند سادساً سن آنها کمتر از سی سال نباشد و اضافه از هفتاد سال نباشد سابعاً در امور مملکتی بصیرتی داشته باشند.
مادهٔ پنجم – اشخاصیکه از انتخاب شدن محروم هستند اولاً طایفه اناثیه ثانیاً تبعه خارجه ثالثاً اهل نظام بری و بحری که مشغول خدمتند رابعاً ورشکسته بتقصیر خامساً مرتکبین بقتل و سرقت و مقصرین و آنهائیکه مجازات قانونی اسلامی دیده‌اند و متهمین بقتل و سرقت و غیره که شرعاً رفع تهمت از خود نکرده باشند سادسا آنهائیکه سنشان از سی سال کمتر باشد سابعا اشخاصیکه معروف بفساد عقیده هستند و متظاهر به فسق
مادهٔ ششم – عدهٔ انتخاب‌شدگان ملت در بلاد ایران متناسب با جمعیت سکنهٔ آن بلد است و از هر ایالتی شش یا دوازده نفر موافق صورت ذیل باید انتخاب شود مگر تهران که عدهٔ انتخاب‌شدگان آن بموجب تفصیل ذیل است:
شاهزادگان و قاجاریه چهار نفر علما و طلاب چهار نفر تجار ده نفر ملاکین و فلاحین ده نفر اصناف از هر صنفی یک نفر جمعا سی و دو نفر میشوند
در سایر ایالات و ولایات از قرار تفصیل است:
آذربایجان دوازده نفر
خراسان و سیستان و تربت و ترشیز و قوچان و بجنورد و شاهرود و بسطام ۱۲نفر
گیلان و طالش شش نفر
مازندران و تنکابن و استراباد و فیروزکوه و دماوند ۶ نفر
خمسه و قزوین و سمنان و دامغان ۶ نفر
کرمان و بلوچستان ۶ نفر
فارس و بنادر ۱۲ نفر
عربستان لرستان و بروجرد ۶ نفر
کرمانشاهان و گروس ۶ نفر
کردستان و همدان ۶ نفر
اصفهان و یزد و کاشان و قم و ساوه ۱۲ نفر
عراق و ملایر و تویسرکان و نهاوند و کمره و گلپایگان و خونسار ۶ نفر
مادهٔ هفتم – هر یک از انتخاب‌کنندگان صاحب یک رأی میباشند و فقط در یک طبقه می‌توانند انتخاب کنند
مادهٔ هشتم – عدهٔ انتخاب‌شدگان برای مجلس شورای ملی در تمام ممالک محروسهٔ ایران بیش از دویست نفر نمیتواند باشد در شهرهای جزء هر‌ایالتی هر طبقه علیحده جمع شده یکنفر را انتخاب نموده بکرسی ایالت میفرستند این انتخاب‌شدگان باید در همان شهری که انتخاب میشوند و یا‌در محال آن شهر سکنی داشته باشند انتخاب‌شدگان در شهرهای جزء ایالات در کرسی ایالت جمع شده به عده‌ای که در صورت فوق برای هر ایالتی معین شده از برای مجلس شورای ملی اعضا انتخاب میکند تا در مجلس شورای ملی حضور بهمرسانیده در مدت مأموریت بوظیفه و تکلیف خود که حفظ حقوق دولت و ملت است عمل نمایند انتخاب کنندگان مجبور نیستند که حتماً از صنف و طبقه خودشان انتخاب کنند.
مادهٔ نهم – در هر محلی که انتخاب بعمل می‌آید انجمنی برای نظارت انتخابات از معاریف طبقات ششگانه انتخاب‌کنندگان آن محل مرکب از شش نفر و در تحت نظارت موقتی حاکم یا نایب‌الحکومهٔ همان محل تشکیل خواهد شد از این قرار دو انجمن تشکیل میشود انجمن محلی و ایالتی انجمن محلی در شهرهای جزء ایالات و انجمن ایالتی در کرسی ایالت.
مادهٔ دهم – شکایات راجعه بانتخابات مانع از اجرای انتخابات نخواهد بود یعنی انجمنهای مذکوره در ماده نهم رسیدگی خواهند کرد بدون این که انتخابات توقیف شود.
مادهٔ یازدهم – اگر از انجمن محلی کسی متشکی باشد به انجمن ایالتی رجوع خواهد کرد و اگر نتیجه حاصل نشد به مجلس شورای ملی باید رجوع نماید.
مادهٔ دوازدهم – هر گاه یکی از اعضاء مجلس شورای ملی استعفاء یا فوت نماید و بیش از شش ماه به انتخابات جدیده باقی باشد اعضاء مجلس بجای او یک نفر از اهل ایالت خودش انتخاب خواهند کرد.
مادهٔ سیزدهم – اسامی انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شدگان هر ولایت را انجمنهای محلی و ایالتی بدفترخانه مجلس شورای ملی باید بفرستند که در دفترخانه مجلس اسامی آنها را بترتیب حروف تهجی ثبت و برای اطلاع عموم طبع و نشر نمایند کذالک بعد از اتمام عمل انتخابات محلی نتیجه عمل را در ظرف یک هفته بانجمن ایالتی اطلاع خواهد داد.
مادهٔ چهاردهم – انتخاب‌شدگان در شهرهای جزء ایالت باید از انجمن محلی اعتبارنامه در دست داشته باشند و کذالک انتخاب‌شدگان در کسری ایالات باید اعتبارنامه‌ای از انجمن ایالتی در دست داشته باشند و در مجلس شورای ملی ارائه دهند.
مادهٔ پانزدهم – انتخاب اشخاص مقرره بقرعه و اکثریت آراء خواهد بود.
مادهٔ شانزدهم – بعد از انتخاب اعضاء مجلس شورای ملی اسامی انتخاب‌شدگان در دفتر مجلس ثبت و در روزنامه‌ها اعلان خواهد شد.
مادهٔ هفدهم – مجلس انتخاب‌کنندگان ملی در شهرهای حاکم‌نشین که بدو درجه منقسم میشود برقرار خواهد بود و بنابر اقتضا و مکان حاکم محل می‌تواند محل مجلس انتخاب را معین کند.
مادهٔ هیجدهم – موعد و میعاد انتخاب باید یک ماه قبل از وقت بتوسط حکومت محل بعموم اهالی باعانت اوراق چاپی و سایر اعلانات مقتضیه اعلام شود.
مادهٔ نوزدهم – انتخاب‌شدگان دارالخلافه و سایر ایالات هر چه زودتر باید در طهران حاضر شوند چون انتخاب‌شدگان ولایات بموجب نظامنامه‌ای باید منتخب شوند و حضور آنها فعلاً مدتی طول خواهد کشید لهذا منتخبین طهران حالا انتخاب میشوند و مجلس تشکیل خواهد شد و بوظایف خود رفتار خواهد نمود تا منتخبین ولایات حضور بهمرسانند و تأخیر حضور آنها سبب تعطیل مجلس نخواهد بود.
مادهٔ بیستم – خرج سفره و مقرری سالیانه اعضای مجلس شورای ملی موقوف به تشخیص و تصویب خود مجلس است.
ماده بیست و یکم – مدت مأموریت نمایندگان ملت دو سال خواهد بود و بعد از دو سال در تمام ممالک ایران تجدید انتخابات خواهد شد.
ماده بیست و دوم – شکایات راجعهٔ بمجلس و اعضای آن در عمل انتخابات و غیره آنچه راجع بمجلس است باید کتبا برئیس مجلس اظهار شود که در مجلس شورای ملی به مادهٔ شکایت رسیدگی و حکم آن صادر شود.
ماده بیست و سیم – بدون اجازهٔ مجلس احدی از اجزای مجلس را نمیتوان بهیچ عنوان گرفتار و دستگیر نمود مگر مرتکب بجنحه یا جنایتی باشد بطور علنی.
و کلیهٔ تحریر و تقریر اعضای مجلس در مصالح دولت و ملت آزاد و هیچ کسی حق مزاحمت آنها را ندارد مگر در صورتیکه تحریرات و تقریرات عضوی بر خلاف مصالح عامه و موافق قوانین شرع انور مستوجب مجازات باشد در این صورت باجازهٔ مجلس این نوع اشخاص بمحکمهٔ عدلیه جلب خواهند شد.
مادهٔ بیست و چهارم – اشخاصیکه از رجال دولت و اعضای دوایر دولتی بسمت نمایندگی بعضویت مجلس شورای ملی منتخب میشوند از خدمت سابقه منفصل و در مدت این مأموریت حق مداخله و اشتغال بخدمت سابقه یا خدمت دیگری ندارند والا نمایندگی و عضویت ایشان باطل میشود.
فصل دوم
ترتیب انتخاب و کشیدن قرعه و شرایط آن
مادهٔ بیست و پنجم – انتخاب اعضای مجلس شورای ملی در پایتخت و شهرهای بزرگ و متوسط و کوچک بعمل خواهد آمد با حضور حاکم یا نایب‌الحکومه و در تحت نظارت انجمن مذکور در مادهٔ نهم.
مادهٔ بیست و ششم – انتخاب بقرعه و اکثریت آراء تامه یا نسبی باید باشد و در صورت تساوی آراء باید بقرعه تشخیص انتخاب شده داده شود.
مادهٔ بیست و هفتم – روز انتخاب اعضاء مجلس و کشیدن قرعه در هر سال که باشد روز جمعه خواهد بود با رعایت ترتیبات ذیل:
اولا کشیدن قرعه باید در حضور حاکم و انجمن محل و حضار انتخاب‌کنندگان باشد ثانیا نظم مجلس قرعه‌کشی بعهدهٔ انجمنهای مذکوره در مادهٔ نهم خواهد بود ثالثا ورقه قرعه باید کاغذ سفید بی‌نشان باشد رابعا هر یک از انتخاب‌کنندگان باید در خارج مجلس رأی خود را در آن ورقه نوشته سربسته بدست یکنفر از اعضای انجمن مذکوره که معین خواهد شد بدهد که مشارالیه در حضور جمع در صندوق بیندازد خامسا یکنفر از اعضای انجمن مذکور در مادهٔ نهم اسامی انتخاب‌کنندگان را با صورتی که دارد مطابق کند.
مادهٔ بیست و هشتم – قبل از کشیدن قرعه یکنفر اعضای انجمن درب صندوق را قفل نموده و دو نفر دیگر آنرا مهر میکنند و کلید صندوق را یکی از اعضای انجمن ضبط میکند.
مادهٔ بیست و نهم – پس از انجام کشیدن قرعه درب صندوق را باز نموده در حضور جماعت اوراق را شمرده زیادی و کمی آن را از روی صورت اسامی تشخیص میدهند و چند نفر از حضار در حضور جماعت با نظارت انجمن مشغول استخراج آراء میشوند.
مادهٔ سی‌ام – از اوراق آنچه غیرمکتوب یا لایقرأ باشد یا اینکه معرفی انتخاب‌شده را واضح نکرده باشد یا صاحب رأی خود را در آن معرفی کرده باشد از درجهٔ اعتبار ساقط است و منضم بیادداشتها میشود بعد نتیجهٔ قرعه را بلند فریاد میکنند و از طرف رئیس مجلس اعلان میشود.
مادهٔ سی و یکم – هر گاه عدهٔ انتخاب‌شدگان ملت زیاده از عدهٔ مقرره باشد اشخاصی از آن میان انتخاب خواهند شد که از حیث سن برتری و رجحان داشته باشند و الا با وجود فرصت تجدید قرعه میشود اگر پس از شمردن اوراق معلوم شد که عدهٔ اوراق زاید از عدهٔ انتخاب‌کنندگان است قرعه را باطل کرده تجدید قرعه مینمایند.
ماده سی و دویم – انتخاب‌شدگان طهران یکنفر رئیس و دو نفر نایب رئیس و چهار نفر منشی از میان خود انتخاب مینمایند و در تحت ریاست عالیه اعلیحضرت اقدس شهریاری خلدالله ملکه مجلس افتتاح خواهد شد.
مادهٔ سی و سوم – رئیس مجلس شورای ملی و دو نفر نایب رئیس و منشی‌های مجلس با تصویب اعضای مجلس سالی یک مرتبه تبدیل میشوند و در تجدید انتخاب اشخاص مذکوره رعایت اکثریت آراء مجلس همیشه ملحوظ است.
- ↑ این نظامنامه بعد از تصویب نظامنامه انتخابات دودرجه مورخ ۱۲ جمادی‌الثانیه ۱۳۲۷ قمری منسوخ شده‌است.