مذاکرات مجلس شورای ملی/دورهٔ ۱۵/جلسهٔ ۱۹۹
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل: متن قوانین - تصویب‌نامه‌ها - صورت مفصل مذاکرات مجلس شورای ملی - سوالات - اخبار رسمی - فرامین - انتصابات - آیین‌نامه‌ها - بخشنامهها - آگهی‌های رسمی
شماره تلفن: ۵۴۴۸ - ۸۸۹۴ - ۸۸۹۵ - ۸۸۹۶
سال پنجم
شماره ۱۲۹۳
مدیر سید محمد هاشمی
شنبه ۸ امرداد ماه ۱۳۲۸
دوره پانزدهم قانونگذاری
شماره مسلسل ۱۷۴۱
مذاکرات مجلس شورای ملی
جلسه
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز سه‌شنب ۴ امرداد ۱۳۲۸ نشست ۱۹۹
فهرست مطالب:
- ۱- تصویب صورت مشروح مجلس
- ۲- بیانات قبل از دستورآقایان:اردلان- نخست‌وزیر - معتمددماوندی - لاهوتی - دکتر بقائی
- ۳ - بقیه مذاکرات نفت
- ۴ - تعطیل جلسه به عنوان تنفس
مجلس ساعت ۹ و نیم به ریاست آقای امیرحسین ایلخان (نایب رئیس) تشکیل گردید.
- تصویب صورت مشروح مجلس
[ویرایش]نایب رئیس ـ در صورت جلسه دیروز و دیشب اعتراضی نیست؟
حائری‌زاده ـ بنده اعتراض دارم.
نایب رئیس ـ آقای حائری‌زاده بفرمایید.
حائری‌زاده ـ طبق آیین‌نامه سابق صورت جلسات قرائت میشد آقایان توجه میکردند اگراعتراضی داشتنداظهارمیکردنددراین آیین‌نامه جدیدنوشته شده است که صورت مجلس یعنی صورت مشروح مذاکرات طبع وتوزیع میشود هرکس اعتراضی دارد نظری دارد اظهاربکندولی حالابدبختانه برای اینکه جلسات ماصبح وظهر تشکیل میشود بعلاوه کمیسیون هائی که اختیارقانونگذاری برخلاف اصول دراین مجلس به آنهاداده شده آنهاهم گرفتاری زیاددارنداداره تندنویسی نمیرسد روزوشب صورت مشروح جلسات رابرای جلسه بعدچاپ شده تحت اختیارنمایندگان بگذاردتادراطراف آن مطالعه کنندواگراعتراضی هست بعرض مجلس برسانند. این صورت جلسه‌ای است که امروز به ما داده اند این صورت جلسه فقط قسمت اول نطق آقای وزیر دارایی را چند سطری فرصت کرده اند چاپ کنند تمام نطق ایشان و بیانات آقای مکی، مذاکراتی که بعد شده مال پیش از ظهرش نیست عصرهم که هنوز چاپ نشده آن وقت جناب آقای رئیس میفرمایند اگر بصورت مجلس اعتراضی هست بگو ما هنوز صورت‌مجلس سابق و عصر و جلوترش را ندیده‌ایم تا اگر اعتراض داشته باشیم بگوییم این شکل تشکیل جلسات صبح و عصر و شب پشت سر هم و این کمیسیونهائی که با۶ نفر ممکن است قانونی بگذارند و قطعه‌ای از مملکت را تجزیه کنند بدیگری بدهند کمیسیون قوانین دارایی کمیسیون کشور و این کمیسیونهای دیکر که اختیار قانونگذاری بآنها داده شده است اینهاباید دقت بشودمن دیروزعصروپریروزعصردردوکمیسیون، سه کمیسیون گرفتاربودم شب هم مجلس بودگرفتارشدم صورت جلسه طبع شده‌ای هم نیست که من مطالعه بکنم ببینم چیست واین ازنقایصی است که آیین‌نامه موجودما ایجاد کرده است که من معتقدم مقام ریاست دستوربدهند که این صورت جلسات گذشته تمامش مرتب بشود وبرای روز ۵شنبه صبح که اینجا حاضرمی شوم این هفت هشت جلسه اخیر طبع و توزیع شده با مطالعه رأی داده شودو مطرح شدنش حالا غیر از تضییع وقت مجلس هیچ نتیجه‌ای ندارد.
نایب رئیس – این فرمایشات آقای حائری‌زاده بالاخره درصورت جلسات اصلاح خواهد شد. آقای دکترمتین دفتری.
دکتر متین دفتری – درجلسه قبل ازظهردیروزآقای وزیر دارایی فرموده اند برای مشورت درموضوع مذاکرات باکمپانی نفت جنوب چندنفر منجمله بنده رابآقای نخست‌وزیرپیشنهادکرده اندوهیچکدام غیرازآقای عدل قبول نکرده اند بنده درصحت اظهارآقای وزیر دارایی راجع به پیشنهاد اشخاص تردیدنمیتوانم بکنم وازحسن ظن ایشان هم تشکرمیکنم امابابنده کسی مذاکره نکرده نه آقای نخست‌وزیرنه دیگری نه کتبا نه شفاها و ابدا از بنده دعوتی نکرده اندآقای وزیر دارایی بنده راخوب میشناسند درتمام مدت کاریراداری وسیاسی هیچگاه ازانجام وظیفه شانه خالی نکرده ام خصوصا درمواردیکه مصالح عالیه کشور موضوع بحث بوده است بنده خودم راهمیشه برای کشورعزیزم یک سرباز دانسته ومیدانم همین مسئله نفت در زمانی که بنده داخل در کار دولت بودم یکدفعه دیگرموضوع مذاکره وگفتگوی جدی واقع شد اعلیحضرت فقیدمکرر از کمی عایدات نفت اظهارعدم رضایت میفرمودند واحتیاج مبرم کشورابپول مخصوصاًاسعارخارجی برای عمران وتکمیل صنایع داخلی وراه آهن تذکرودولت راطرف عتاب وخطاب قرارمیدهندماهم به پیروی ازنیات واوامر شاه صمیمانه مذاکرات وتعقیب میکردیم وابداً محافظه کاری نکردیم اعلیحضرت فقید انصافاًدرآنزمان استقامت وشهامت وپافشاری بی نظیری ازخودنشان دادندوموفق هم شدند وعایدات نفت رابیش ازدوبرابرسنوات قبل ترقی دادند.
خلاصه بنده هرچه هستم وهرحیثیتی دارم ازایران است چطورممکن است برای ایران خدمتی رامضایقه نمایم افسوس که عادت ندارم درمجلس ازخودم صحبت کنم والامعلوم میشدمصائبی که بربنده وارد شده است نتیجه همین رویه بوده است که هرجاپای مصالح ایران درمیان بوده چه درامورداخلی وچه درمسائل خارجی هیچوقت محافظه کاری نکرده ام وهمیشه بااجانب مانندنماینده وخادم یک مملکت قوی و مستقل مذاکره وگفتگو کرده ام واگربمشیت الهی تابحال محفوظ مانده ام وعمری دوباره دارم عقیده ام این است که همین نیت ورویه نجاتم داده است بنابراین امیدوارم تازنده هستم تغییرنخواهم کردوهمیشه برای خدمتگذاری هرقدرمحظوروخطرداشته باشد دراختیارکشورخواهم بود.
نایب رئیس - فرمایشات آقای دکترمتین دفتری مربوط بصورت جلسه نبودتذکری بود. چهارنفرازآقایان تقاضای نطق قبل ازدستورکرده اند(بعضی ازنمایندگان. دستور، دستور)جزاینکه خودشان صرفنظربکنندراهی ندارد(نمایندگان-بنابراین مختصربگویند)فقط استدعاوتقاضامینمایم که خیلی زودمطالبشانرابیان کنندوهرچه میتوانندمختصرترصحبت کنند.
نورالدین امامی – بنده اخطارنظامنامه دارم درآیین نامه مطرح است که اگر کار فونی و فوری باشد باید از نطق قبل از دستور صرفنظر شود ماالان کارهای زیادی داریم و وقت هم نداریم
- بیانات قبل از دستورآقایان:اردلان - نخست‌وزیر - معتمددماوندی - لاهوتی - دکتر بقائی
[ویرایش]۲- بیانات قبل از دستورآقایان:اردلان- نخست‌وزیر - معتمددماوندی - لاهوتی - دکتر بقائی
نایب رئیس – خودشان اظهارمی‌دارند که کار ایشان هم فوری است. بفرمایید آقای اردلان
اردلان – آقای امامی استدعامیکنم توجه کنید اگرعرض من مهم ومربوط بامورمملکت نبوداعتراض بفرماییدبنده مطابق نظامنامه حق دارم چندکلمه صحبت بکنم والبته بنابفرمایش آقای رئیس مختصرصحبت خواهم کردولی بنده نمی‌توانم ازیک قضیه حیاتی مملکت صرفنظر کنم موضوع عرض بنده راجع بلایحه اصلاح قانون انتخابات است فردامجلس شورای ملی عمراین دوره اش تمام می‌شودبنده بایدبدانم که وظیفه دولت بعدازاین راجع باجرای قانون انتخابات چه خواهد بودبنده میخواهم ازلحاظ یک نفرنماینده مجلس شورای ملی این موضوع راموردبحث قراربدهم(صحیح است)من این مختصرراعرض خواهم کردآقایان هم استماع می‌فرمایندالبته من نظرشخص خودم رامی‌گویم ممکن است موردپسندوقبول آقایان نمایندگان واقع بشودممکن هم هست نشودبنده چندکلمه بطورمقدمه عرض میکنم که بسیاری ازنمایندگان محترم دراین مجلس شورای ملی هستندکه حسن شهرت محلی آنهابحدی است که چه اشخاص بروندرأی رابنویسنداسم آنهاراخواهندنوشت چه بدهندباشخاص بنویسندبازهم آنهاوکیل خواهندنوشت ولی ماکه آمده‌ایم اینجادرنظرگرفته‌ایم که اشخاص بروندخودشان رأی خودشان رابنویسندودرآن جلسه تاریخی شب۲۳تیرماه این ماده ششم پیشنهادی جناب آقای تقی‌زاده و آقای دکترعبده وآقای حاذقی وسایرآقایان رارأی دادیم برای این بودکه درقانون انتخابات بطورصریح نوشته شده‌است که رأی باید مخفی باشدورأی مخفی آقایان مسبوق هستند. بنده خودم یادم می‌آیدوقتی درمدرسه درس می‌خواندم استادمن این شعررابمن میگفت:(کل سرجاوزالاثنین شاع)پس وقتیکه یک کسی بدیگری گفت رأی من رابرای من بنویس این مخفی نمی‌تواندباشد ولی وقتی خودش نوشت رأی مخفی است بنابراین مادومسئله درپیش داریم یامجلس شورای ملی فرداعصری، امشب یاوقت دیگری که جلسه فوق العاده تشکیل می‌دهدوتکلیف قانون انتخابات رابطور مسلم معین ومعلوم می‌کندویااگراین کاررانکرد بنده ازآنچه تصویب شده‌است یک چیز استنباط میکنم وآن این است که ان رأئی که مادرشب۲۳تیرماه اینجادادیم تفسیرکردیم قانون انتخابات راراجع بمخفی بودن رأی(صحیح است)بنابراین دولت باستناد تفسیری که مجلس شورای ملی کرده«پروسدور»انتخابات رامطابق قانون بایداینطوراجرابکند(همهمه واعتراض نمایندگان)(زنگ رئیس)آقایان همهمه نکنیدبنده آزادم رأی خودم رابگویم (عده ازنمایندگان صحیح است)شماهم اگرصحبتی دارید بفرماییداینجااظهارکنید
نایب رئیس ـ آقایان شلوغ نکنید توجه بفرمایید.
اردلان –... بنابراین دولت حاضربرای اینکه انتخابات دوره شانزدهم راانجام بدهد باید باستناد تفسیری که مجلس شورای ملی درقانون انتخابات راجع بمخفی بودن رای کرده «پروسدور»انتخابات را اینطورانجام بدهدواشخاص بیایند درحضورانجمن ویک گوشه‌ای بنشینندورأی خودشان رابنویسندودرصندوق بیندازند(یک عده ازنمایندگان-صحیح است)(یکعده دیگرازنمایندگان-صحیح نیست) (زنگ نایب رئیس)دولت حاضرمخصوصاًجناب آقای نخست‌وزیراینجاتشریف دارندبنده حضورشان عرض میکنم که البته درقانون انتخاباتی که مااینجاموردبحث قراردادیم یک مواردی داشت که بایداسامی داوطلبان نوشته بشود باید۱۲۰۰تومان ودیعه گذاشته بشوداینهاراتکلیف قطعیش رامجلس شورای ملی معین نکرده ولی مجلس شورای ملی درشب تاریخی بیست وسوم تیرماه مطابق رائی که دادقانون انتخابات راتفسیرکردباینکه رأی مخفی باینصورت انجام خواهدگرفت که رأی دهندگان بیایندرأی خودشانرابنویسند ودرصندوق بیندازند بنابراین اگر امروز مجلس شورای ملی در دوره پانزدهم فرصت نکرد که بیایداین کار را تمام بکند وظیفه دولت بموجب رأئی که مجلس شورای ملی داده این خواهدبودکه پروسدورانتخابات، طرزرأی گرفتن این باشد (دکترعبده-در آیین‌نامه تجدید نظرکنند برطبق رأی مجلس) در اصل ۲۷ متمم قانون اساسی می‌نویسد:تفسیرقانون بامجلس شورای ملی است ماکه نمایندگان مجلس شورای ملی بودیم اکثریتمان تفسیرکردیم که رأی مخفی وقتی صورت می‌گیردکه رأی دهنده خودش رأی رابنویسدبنابراین این درصورتی است که مجلس فرصت پیدانکندواگرفرصت بکندبنده عقیده‌ام این است که مامی بینیم اینجاممکن است یک راه حلی پیدابکنیم فرض بفرمایید اگرماشهرتهران راده نفرش رابدهیم بشهردونفرش رابحومه بدهیم این ممکن است یک راه حلی باشد یاراه حلهای دیگرواین عرضی که من کردم فقط برای این است که اگرعمراین دوره مجلس شورای ملی تمام شدوتکلیف این قانون معین نشدوظیف دولت این است که مطابق آنچه مجلس شورای ملی درجلسه شب۱۷رمضان رأی داده اشخاص باید بیایند رأی خودشان رابنویسند(همهمه شدید نمایندگان)(زنگ رئیس)
نایب رئیس - آقایان توجه بفرمایند.
دهقان - پرت می‌گویدآقاولش کن اطلاعات هم شب می‌نویسد.
دولتشاهی - توجه قربان وقتی بایدکردکه بشودجواب داد.
اردلان-…آقای دولتشاهی مطمئن باشیدروی سوابق خانوادگی که شماداریدازکرمانشاه انتخاب خواهید شداجازه بفرماییدبنده بقیه عرایضم رابکنم. بنده دیگرازاینموضوع صرفنظرمی‌کنم برای اینکه آقای رئیس فرمودند مختصر عرض کنم دومطلب دیگرهست که تقاضامی‌کنم آقای وزیر دارایی توجه بفرمایند. مادرکردستان یک زراعتی داریم که فقط توتونست وبایدمردم کردستان ازاین معیشت زندگی کنندیاشمابایدتوتون کردستانی‌ها را بخرید ی ابایداجازه بدهید که خودشان صادرکنندوبفروشند. دوم اینکه مابرای برق سنندج ۵۰ هزار دلار خواستیم جناب آقای آصف هم چندمرتبه این راگفتنداستدعامی‌کنم اجازه بفرمایید این ارزداده شود.
نایب رئیس - بنده میخواستم بآقای اردلان جوای عرض بکنمبرای اطلاع تمام نماینددگان هم باشدالبته آقایان خودشان اطلاع دارند قانون وقتی قانون است که تمام تشریفات قانونی آن انجام شده باشد(صحیح است)قانون رابرای تفسیردرمجلس نیاورده اندبرای این قانون می‌آورندکه باتمام تشریفات قانونی ازتصویب مجلس بگذرداگراین قانون تمام تشریفات نگذرد ارزش قانونی برای دولت ندارد (صحیح است)آقای نخست‌وزیر بفرمایید.
نخست‌وزیر ـ عرض کنم راجع بانتخابات که دستورانتخابات داده شده بودوداده شده‌است وخیلی جاها هم هتی انجمن هائی انتخاب شدوقتی این لایحه آمدبمجلس برای تجدیدنظردرقانون انتخابات دولت منتظربود تکلیف این قانون روشن روشن و معین بشود ولی همینطوری که جناب آقای رئیس فرمودندتا یک قانونی مراسم و مراتب قانونیش را طی نکندقانون نیست و دولت نمی‌توانداجرابکند(صحیح است)امیدوارم که مجلس شورای ملی فرصت پیدابکندوتکلیف این قانون رامعین بکنددرهرحال دولت مصمم است که در ۱۵ امردادماه در تمام جاها انتخابات را شروع کند.
نمایندگان- احسنت.
دهقان – ماهم اتختاذسندمی‌کنیم ازفرمایشات شما.
نایب رئیس ـ آقای معتمددماوندی بفرمایید. خواهش دارم ازآقای معتمددماوندی که مختصر مطالبشان را بگویند.
معتمد دماوندی ـ موضوعی که امروزمی‌خواستم ۰۰آقای دهقان توجه بفرمایید. عرض کنم چون روز پنجشنبه ممکن است که بمن نوبت نرسد ونتوانم عرایضی اینجابکنم روزآخرمجلس هم هست میخواستم عرض کنم که دراین مدت دوسالی که افتخارهمکاری باآقایان راداشته‌ام اغلب آقایان یعنی اغلب قریب باتفاق آقایان بمن منتهای محبت راداشته ودارندواین برای زندگی من واین مدتی که واقعاًدرمدت عمرم بهترین ایام زندگی من محسوب شده وبرای بقیه عمرم هم بهترین ذخائروگرانبهاترین احساسات راباخودم ازمجلس می‌برم فقط میخواستم این نکته راعرض کنم که آقایان میدانندکه بنده درعرض این دوسال هیچوقت روی اغراض شخصی هیچ مطالبی نگفته‌ام ویایک جریاناتی اگردرمجلس پیش آمده روی اغراض شخصی اظهارنظرنکرده‌ام ومن اگرگاهی ببعضی ازآقایان یک مختصرجسارتی کرده‌ام باید اذعان کنم فقط صرفاًروی عقایدسیاسی یاعقایددینی من بوده‌است که همیشه برای من محفوظ است وبرای مادام العمرهم محفوظ خواهدبودبنده خواستم امروزکه تقریباً روز آخر مجلس، تقریباًنزدیک بآخراست عرض کنم که نمی‌خواهم ازنقطه نظراینکه پیروی ازعقایدسیاسی یا دینی من میکردند ازآقایان معذرت بخواهم ولی ازنقطه نظرشخصی میخواهم ازآقایان اگرراجع ببعضی جریانات یک پیش آمدهائی شده‌است حلیت بخواهم واستدعابکنم که بانظربلندهمت خودشان اغماض بفرمایند(احسنت)یکموضوع مختصری هم که داشتم راجع به این بودکه میخواستم ازجناب آقای سیاح وزیر محترم راه وآقای سعیدی معاون محترمشان تشکرکنم درایام تعطیل که برای سرکشی ببندرپهلوی تشریف برده‌اند عرایضی که بنده اینجاراجع بحوزه بندرپهلوی وپاک کردن مرداب بندرپهلوی ازنقطه نظر حفظ ذخایر ماهی و همچنین از نقطه نظردادن اعتبارات لازم باداره بندرپهلوی عرض کرده بودم وهمه را مورد نظر قرارداده بودندو تقریباً دارد بمرحله اجرا می‌رسد خواستم اظهارسپاسگذاری وتشکربکنم وعرض کنم این نظریاتشان را هر چه زودتر تعقیب بفرمایند که بندرپهلوی ازوضعیت بندری ووضعیت آبرومندی که سابقاً داشته‌است نیفتدومخصوصاًخواستم ازجناب آقای وزیر دارایی تشکربکنم که لطف فرمودند راجع به بندرپهلوی اعتباراتش رابفرستندوحالاهم استدعامیکنم تازمستان نیامده که مورد تهاجم امواج خروشان دریای خزرواقع نگردیده وبقیه سدهم خراب نشده وازاین راه ببودجه ضعیف شهرداری بندرپهلوی خسارت هنگفتی نرسیده‌است این پول برسدومشغول تعمیربشوندیکی هم خواستم تشکربکنم ازوزارت راه که یک مهندس جوانی بنام آقای امیرابراهیمی که ازخاندان پاک ومحترم کرمان است ورئیس اداره راه فارس بوده‌است وازجوانان بسیارپاک می‌باشدیک سوابق ممتدی بابنده دارندموقعیکه دربندرپهلوی بودند این عضوبسیاربسیارپاک است ومتخصص دراموربندری هم بودواخیراًبریاست اداره بندرپهلوی ایشان راانتخاب کرده‌اند و فرستاده‌اند (صحیح است – صحیح است)وگویاهنوزهم آنجانیامده، بنده خواستم ازاین حسن انتخاب تشکرکنم. ضمناًبنده راجع بامورجاری ومخصوصاًرفع قاچاق که دراین چندسال آنجاپیداشده‌است بنده نظریاتی دارم که اگریک کمیسیونی تشکیل بشودوآقایان تشریف بیاورندونظریات بنده راببینند ورسیدگی بفرمایند وبنده هم آنچه که درخورقدرتم باشد راجع باموربندرپهلوی دربندرپهلوی باایشان میکنم وازهیچگونه کمکی برای پیشرفت منویات دولت ورفاه مردم مضایقه نخواهیم کرد. این بودعرایض من.
نایب رئیس - آقای لاهوتی.
لاهوتی ـ تمام آقایان نمایندگان محترم مجلس شورای ملی شاهدندکه دراین مدتدوسال دوره ۱۵بنده نه بعنوان نطق قبل ازدستور ونه درموقع طرح لوایح بعنوان اظهارعقیده وقت مجلس رانگرفتم (دکتربقائی – یک قدرت بلندتربفرماییدکه شنیده شود.)وعلت هم این بوده که برای خوددووظیفه تصورمی‌کردم یکی درقسمت اصلاحات حوزه انتخابیه‌ام ودیگری درقسمت منافع عمومی کشورم وبرای هردوقسمت مقتضی نمی‌دانستم وقت مجلس رابگیرم زیراآنچه مربوط بامورعمران وآبادی اقتصادی – بهداری فرهنگ وشکایات حوزه انتخابیه بودکه هریک ازآنهادرتشکیلات دولتی مرجع خاصی دارد بانمراجع مراجعه می‌کردم وامادرقسمت عمومی منافع کشوراغلب آقایان راازخودواردترمی‌دانم مخصوصاًجنابان آقایان تقی‌زاده-شریعت‌زاده-دکترمتین دفتری-دکترمعظمی-امیرتیمور-دکترامینی-ملک مدنی-حاج آقارضارفیع-صادقی-مسعودی-دکترعبده-سزاواروغیره ودرموقع طرح مطالب ولوایح متوجه نظریات این قبیل آقایان بودم وپس ازمذاکره وروشن شدن مطلب بنفع کشورم رأی مثبت یامنفی داده‌ام وخدایتعالی راشاهدمی‌گیرم طبق همان قسمیکه درپشت این تریبون خورده‌ام که نسبت به پادشاه عادل وکشورم وفادارباشم تاکنون کوچکترین غفلتی نکرده‌ام وچون درقسمت اول یعنی بهبوداوضاع عمومی انتخابیه‌ام به نتیجه مطلوبه نرسیده‌ام ومدت این دوره هم به پایان رسیدوظیفه خوددانستم مراتب ذیل را بعرض مجلس شورای ملی وهیئت دولت برسانم شاید موردتوجه قراربگیرد وخیال میکنم بنده درپیشگاه خدایتعالی واهالی حوزه انتخابیه برحسب وظیفه که داشتم انجام نموده وخجل نباشد.
- ۱- خاطرمحترم عموم نمایندگان مسبوق است شهرقزوین یکی ازشهرهای تاریخی ایران ونزدیکترین شهرهای پایتخت وحکم دروازه طهران راداردوبرای حفظ وبقای مشروطیت ایران ازاغلب نقاط ایران بیشترخسارت برده وتلفات داده – فداکاری کرده زیراچه درموقع جنگ بین المللی اول وچه درموقع جنگ بین المللی دوم این شهرتاریخی ازجهةموقعیت جغرافیایی که دارد مرکزستادقشون خارجی بوده ومتحمل چه خسارات وتلفات شده و از تفصیل و توضیح آن فعلاً خودداری میکنم و شایداز نظراغلب نمایندگان محترم و هیئت دولت پوشیده نباشد متأسفانه بجای اینکه بیشترموردتوجه باشد ازبدومشروطیت الی حال ابداًدولتهای وقت توجهی به این شهر نداشته‌اند که بصورت وقت آوری درآمده‌است واگربهمین منوال بگذرد تبدیل بیک تل مخروبه خواهدشدوانهدام این شهر برای پایتخت ومرکزثقل مملکت خطرناک وبرای ورود اجانب ومتجاسرخدای ناکرده بی دروازه خواهدشد - و ذکر بیچارگی وبیکاری اهالی بدبخت آنجا هم وذکر بیچارگی و بیکاری اهالی بدبخت آنجا هم فعلا جز صورت در دل نتیجه دیگری نخواهد داشت و تأسف از غفلت‌های گذشته هیچ سودی ندارد ولی اگر از این تاریخ مورد توجه قرار گیرد وبا موقعیتی که در پیش است تمام بدبختی‌های آنجا جبران خواهد شد یعنی همانطوری که سازمان عالی برنامه به اینجانب مرقوم داشته‌اند (وخوشبختانه برنامه ۷ ساله هم دارد بصورت عمل در میآید)مبلغ یکصد میلیون تومان اختصاص بقزوین داده شد واگر صحیحاً وبدست اشخاص درست وبصیر مصرف گردد تمام خرابی‌ها ترمیم می‌گرددوبا این وجه میتوان آب کافی یا از طریق سد شاهرود یا حفر چاه‌های آرتزین تمام اراضی مرغوب ولم یزرع بین آبیک تا قزوین همچنین قسمت جنوبی قزوین را بصورت دهات ومزرع آباد درآورد که مصرف غله تهران نیز تأمین گردد (احسنت)وجاده‌های نیمه تمام از قزوین بزهرا واز قزوین به رودبار والموت وآبیک بطالقان خاتمه پیدا کند وتمام خیابانها اسفالته ودارای روشنائی صحیح وقسمت بهداری و کشاورزی آن تکمیل خلاصه با مصرف صحیح بودجه برنامه تمام نواقص امور اقتصادی آنجا تکمیل مخصوصاً باغستان اطراف شهر و اگر دارای آب و از حیث دفع آفات هم مورد توجه وزارت کشاورزی واقع گردد مقدارمعتنابهی خشکباربرای صدور تهیه خواهدشد.
ضمناً ناگفته نماند اگر این شهر تاریخی مورد توجه دولتهای وقت واقع نشده ولی در چند سال اخیر کاملاًمورد توجه شخص اعلیحضرت همایونی بوده واز عطیه ملوکانه چاه آب آشامیدنی ومشروب بودن باغات داخله شهردر رفاه بودند وهمچنین از طرف سازمان شاهنشاهی دو درمانگاه درسه بلوک طالقان والموت و رودبار تأسیس شده ودر جدود یکصد وپنجاه هزار نفر اهالی کوهستانی سه بلوک نامبرده که در موقع بروز امراض مزمن برای نداشتن وسیله نقلیه سریع وجاده شوسه دست رسی بشهرنداشتند وبا حال رقت آوری تلف می‌شدند امروز با بودن درمانگاه‌ها که دارای اطباءتحصیل کرده و داروی لازم در رفاه هستند و بنده در اینجا از طرف عموم اهالی شهر وسه بلوک – از توجه مخصوص شاهنشاه محبوب و سازمان شاهیشاهی سیاسگذاری می‌نمایم.
سه موضوع دیگر که باید مورد توجه فوری دولت قرار بگیرد اینست که امسال محصول قزوین برای بارندگی زیاد و سرمای سخت زمستان و بهار بکلی از بین رفته یعنی بلوکات کوهستانی بوسیله سرمای سخت و بلوکات دشت که بوسیله قنوات آباد بوده وبارندگی زیاد قنوات را از بین برده و اغلب مالکین از هستی ساقط شده‌اند و شکایات مفصلی هم کرده‌اند و آیا دولت چه تصمیمی گرفته بی اطلاعم وفقط یک فقره شکایت انجمن شهر برای اطلاع قرائت میشود تمنا دارم دولت دستور رسیدگی داده در صورت صحت مردم قزوین اقلا امسال اهلی آنجا از تأدیه مازاد معاف دارد که مردم بتوانند امور کشاورزی خود را دائر نمایند و عرایض خود را با این چند جمله خاتمه می‌دهم بعد از تصویب لایجه املاک واگذاری باعلیحضرت محمد رضا شاه پهلوی بعضی برای آن تبصره پیشنهادی از طرف بنده نسبت‌های ناروائی داده که من جمله اینکه لاهوتی خواسته از پیشنهاد مزبور باتماسیکه اهالی طالقان در مازندران وتنکابن باورثه خلعتبری داشتند و شاید از طرف بعضی از ورثه اجحافاتیی نسبت بآنها شده باشد درصدد تلافی برآمده‌اند ودر صورتی که چنین اظهاری با رویه و اخلاق بنده نهایت بی انصافی است ومی‌توانم قسم بخورم چنین فکر سخیفی هیچوقت در مغز بنده نبوده و نخواهدبود وعموم اهالی قزوین وبلوکات که در مدت مأموریت متمادی که هر فرد شهری وبلوکات با بنده تماس داشته و می‌توانم ادعا بکنم در قزوین و بلوکات کسی نباشد که بنده را تشناسد ویا در زمان مأموریت با من تماس پیدا نکرده باشند همه شاهدند که چنین اخلاقی در بنده وجود ندارد علاوه از این اغلب ورثه مرحوم خلعتبری با بنده دوست ومورد احترام بنده میباشد واغلب آنان هم با بنده هم عقیده یعنی مردمان تحصیلکرده وحقوقدان هستند وچگونه ممکن است در مقابل علم وحقایق و اسناد دسمی منکر باشند وخود آنان نیزنظری نداشتند ودیگران که طمع بردن املاک خلعتبری را دارند این تحریکات را کرده‌اند قطع نظر از مراتب دوستی بنده با آقایان خلعتبری اهالی طالقان پس از تحولی که در زمان سلطنت رضا شاه کبیر بوجود آمد سطح فرهنگی و معلومات اهالی بقدری ترقی کرده که امروز دارای مطلع ترین وکلای دادگستری وقضات پاکدامن ودکترها و مهندسین ولیسانسه‌ها و اروپا دیده‌ها وخلاصه بنسبت سایر نقاط شبیه بطالقان بیشتر از هر جا مردمان روشیفکر دارد وامروز درحدود سه هزار خانوار اهالی طالقان درتهران ساکن وهمه آنها با سایر افراد و ساکنین شمال بستگی دارند نوعاً اهالی طالقان بحق خود قانع وهیچوقت بحق دیگران تجاوز نکرده و از دفاع حقوق حقه خود هم عاجز نیستند البته این اظهارا ت وتبلیغات از طرف کسانیست که تعداد آنان از ده نفر تجاوز نمیکند که از ابتدای دوره ۱۰ تا حال روی رقابت سیاسی با بنده مبارزه میکنند اجازه بفرمایید چون نسببتهای ناروائی به بنده داده‌اند بنده چون یک نماینده ساکن آن محل بودم و امروز هم آخر مجلس است استدعا میکنم توجه بفرمایید من میخواهم چند کلمه درددل بکنم و مرخص بشوم. عرض کنم جمعی گفتند که فلانی از اهل قزوین نیست وایشانرا کسی در قزوین نمی‌شناسد من میخواهم از هیئت دولت ومقامات حساس بخواهم که این خبر صرفاًاز ناحیه چند نفر حقه باز که با تشبثات در آنچا با چه کیفیتی املاکی بدست آورده‌اند و حالا آمده‌اند خودشانرا از اشراف قزوین معرفی میکنند وحالا هم در نظر دارند که نوکرهای در اینچا بفرستندکه بیایند آن مقاصدی را که دارند اجرا بکنند و فقط این اشخاص آمده‌اند این حرفها را زده‌اند بنده اهل طالقان هستم وطالقان قسمت اعظم حوزهء انتخابیه قزوین را تشکیل میدهد وما حکم یک خانواده ملی راداریم وتمام آنها در نهایت علاقمندی نسبت به بنده رأی داده و همینطور بنده درتمام دوره تحصیلاتم در قزوین بوده ودر موقع استخدام دولت هم مأموریتم یکمرتبه ۹ سال و یکدفعه ۵ سال در قزوین بوده ودرتمام شداید هم با فامیلهای محترم قزوین بنده فداکاری کردم و از اصلاح آنچا هیچگونه خودداری نکردم. اگر توجه بفرمایید بنده عرایضم راخیلی کوتاه میکنم (دکتر بقائی – بفرمایید همه حاضرند شما یکدفعه هم صحبت نکرده‌اید در مجلس همه حرفهایتان را بزنید)همه خانواده‌های محترم قزوین شاهد جریان کار من بوده‌اند وآنها میدانند که من در قزوین چه فداکاری کرده‌ام. فرد فرد اهالی قزوین وبلوکات بنده را از صمیم قلب خواهان هستند واین حرفهائیکه آقایان مییگویند تمام بیربط است و بنده از مقامات حساس دولت تقاضا میکنم باینموضوع رسندگی کنند وبه بینند در آنجا وضعیت بنده چطور بوده بنده نمی‌خواهم این حرفها را بزنم ودر اینموقع حساس که لایحه نفت مطرح است و بایستی وقت مجلس را برای این مطلب مهم برگذار کرد بنده هم چون غرضی نداشتم این کلمه را بنده مختصراً توضیح دادم و نسبت بمحصول امسال که مخصوصاًباید مورد توجه جناب آقای گلشائیان واقع شود بنده از ایشان خواهش میکنم باینقسمت توجه کنند (احسنت.)
نایب رئیس ـ آقای دکتر فلسفی.
دکتر فلسفی – بنده خیلی باختصار عرض میکنم.
دکتر بقائی ـ نخیر مفصل بفرمایید.
دکتر فلسفی - مجلس شورای ملی از ششم امرداد تعطیل و دوره آقایان خاتمه پیدا میکند وفترتی پیش میآید که معلوم نیست کوتاه یا طولانی خواهد بود درهر حال آنچه که بتجربه ثابت شده‌است وجود وحضور مجلس اگر خیلی نافع واقع نشده‌است از خیلی مضرات جلو گیری نموده‌است واگر از طریق مجلس وبوسیله مجلس آنطوری که باید مصالح ملت ایرا ن تأمین نگردیده‌است ولی بوسیله مجلس و از راه مجلس از خیلی عدم مصلحتها جلوگیری گردیده و مخصوساًدر مقابل تقاضاهای غیر مقبول اجانب مجلس بوده‌است که دست رد بسینه آنان زده‌است در هر جال اکنون که دو روز دیگر این مجلس را ترک میکنیم بسیار خوشوقتیم از اینکه در رأس این مملکت شخص اعلیحضرت همایونی قرار گرفته‌اند که واجد تمام صفات وخصائل عالیه مملکت داری میباشند وبنده خیال نمیکنم در اینخصوص محتاج بتوصیف وتوضیح باشم و مخصوصاً باوقوف واطلاع کاملی که شخص ایشان از اوضاع و احوال مملکت دارند و علاقه تامی که باصلاحات و رفاه و آسایش مردم مبذول می‌دارند ملت ایران امیدوراست که در سایه توجهات پادشاه عظیم الشأن خود به کمال ترقی و تعالی وسعادت برسد. اما اینرا باید متذکر بود که بعد از شهریور ۱۳۲۰ متأسفانه بعلل زیادی وضع ما رو بقهقرارفت ودر اینمدت بواسطه عواملی از جهةاقامت قشون خارجی و معایب ومضراتی که از این توقف بما توجه نمود داشتن رجال شایسته ولایقی که بتوانند ازموقعیت وزمان استفاده نمایند-نداشتن نقشه اقتصادی و آشفتگی وضع مالی مملکت نبودن وضع ثابتی در مجلس ودرنتیجه عدم ثبات دولتها بدتر از همه عدم رشد افراد ملت ایرا ن تمام اینها سبب شده که رشته امور مملکت از هم گسیخته ویک بی نظمی و بی تربیتی در تمام شئون ظاهر گردیده کلیه امور از مجاری خود منحرف شد بطوری که آثار آنراامروز در تمام مراحل اجتماعی خود مشاهده می‌نماییم و نتیجة بیشتر از آنچه را که از زمان اعلیحضرت فقید در راه اصلاحات پیش رفته بودیم از دست دادیم وبدبختانه بعد از آنهم که خیلی از این علل و موانع مرتفع گردید باز هم نتوایستیم در هیچیک از شئون پیشرفت نموده و یا لااقل بوضع سابق خود عود نماییم و در نتیجه باید اعتراف کرد که امروز گرفتاری وسختی و مصیبت مردم ایران فوق العاده زیاد واز حد تصور خارج است زیرا اگر بگوییم که ده میلیون جمعیت این مملکت بکلی فاقد تمام وسائل حداقل زندگی است گمان نمیکنم اغراق گفته باشم واگر اقرار کنم که بیش از نصف مردم این مملکت از فرهنگ عاری وحتی سواد نوشتن و خواندن را ندارند ودر نتیجهُ بی فرهنگی در منتهای ضلات وگمراهی بسر میبرند گمان نمیکنم اشتباه کرده باشم واگر بگوییم که بهداشت ندارند وگرفتار انواع واقسام بیماری‌های مختلف هستند ومانند برگ خزان بزمین ریخته می‌میرند و هیچگونه ارزشی درحیات برای آنها قائل نیستند گمان میکنم حقیقت را بیان کرده باشم و اگر بگوییم که از نظر امرار معاش برای قوت لایموت وستر عورت خود معطلند ودر منتهای استیصال و پریشانی و فلاکت و بدبختی بسر میبرند خیال میکنم راه مبالغه نپیموده‌ایم.
پس ملت ایران در یک وضعی قرار گرفته‌است که احتیاچ مبرم و عاجلی بتوجه واصلاحات دارد. شخص اعلیحضرت همایونی در اینمدت منتهای حسن نیت و علاقه وتوجه را همیشه اظهار فرموده‌اند وحتی از تفویض هستی خود در راه بهبود وضع ملت ایران مضایقه ننموده‌اند.
مؤسسات خیریه مانند سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی شیرو خورشید هر کدام بوسیله خواهران والا تبار شاهنشاه باکمال جدیت وعلاقه اداره میشود وبدرماندگان وضعفا کمک میکند. برنامه هفت ساله در تحت سرپرستی والا حضرت شاهپور عبدالرضا با منتهای درایت وعلاقه وحسن نیت اداره می‌گرددواز اینکه هر یک از افراد خاندان پهلوی مصدرخیر وبرکت میباشند موجب کمال شکر گزاری ملت ایران است. اما بنده یک نکته را میخواهم عرض کنم وخیال میکنم در اینموقع که باید اصلاحاتی در این مملکت شروع شود این عرض بنده حائز کمال اهمیت میباشد و آن این است که یک عده از رجال واصلاح طلبان این مملکت چه در دولت وچه از خارج باید صدیقانه ازمنویات شاهانه پیروی نمایند باید آنها مقاصد و نیات شخصی ایشان را صمیمانه از قوه بفعل بیاورند. این اشخاص باید خیر خوا ه ملت ومملت ودارای تجارب وسوابق روشن باشند بایداز غرض و نظریات شخصی واز هرگونه خودخواهی وخود پرستی بدور باشند. باید بافضیلت ومتقی و خدا پرست باشند و بغیر از ملک وملت هیج چیزی رادر نظر نداشته باشند الان انتخاب وتقویت این قبیل اشخاص با شخص اعلیحضرت همایون شاهیشاهی است و بدون امعان نظر وتدقیق در این موضوع هیچ اصلاحی در این مملکت میسر نیست.
معایب و علل نواقص مملکت ایران بر همه واضح است لکن آنچه که فعلامشکل بنظر می‌رسد راه چاره اصلاح آن میباشد. آنچه که امروز ثابت شد موجب اینهمه تباهی وفساد گردیده‌است وآنرا در واقع علت العلل خرابی این مملکت میدانند این بوده‌است که تاکنون امور بمردان شایسته ولایق وباصطلاح کار بکاردان سپرده نمیشده‌است تناسب اشخاص درکار رعایت نمی‌گردیده – تقوی وفضیلت سوابق وتجربه در پیشرفت امور مؤثر نبوده‌است میگویند هیچ چیز بیشتر از این در ارکان مملکت تزلزل وارد نمی‌آورد که کارهای بزرگ باشخاص کوچک و نامتناسب سپرده شود واشخاص بزرگ را بکارهای کوچک بگمارند وبعقیده بنده مبنای هر اصلاحی باید از اینجا شروع شود و مخصوصاً در مملکت برای اصلاحات اول باند در جستجوی مردمان ذیصلاحیت بود. زیرا ملت ایران چه از نظر منابع طبیعی وثروت خدادادی وچه ازنظر استعداد فطری مستعد همه گونه پیشرفت وتکامل است و وسایل ترقی وتعالی وترفیه وآسایش این ملت از هر جهت در این سرزمین وسیع وغنی فراهم است فقط آنچه که ما امروز بآن از هرچیزی بیشتر احتیاج داریم مردان شایسته واصلاح طلبان بی غرض است که بتوانند نیات شاهانه را اجرا نمایند (احسنت)این عقیده شخص بنده بوده‌است که در پیی فرصت بودم که عرض کنم ولی چون مجلس دارد ختم میشود خواستم بعنوان نطق قبل از دستور بعرض مجلس برسانم اما یک مطلب دیگری است که راجع بحوزه انتخابیه بنده‌است وآن اینست که ششماه است گرگان فرماندار ندارد گرگان یکی از شهرهای بسیار مهم و حساس است گرگان یک منطقه مرزی بسیار مهم است و سابقاًهم اشخاص فوق العاده مثل سپهسالار و علاءالدوله وهمین آقای سردار فاخر وحاج عزالممالک اردلان واینها فرماندار آنجا بوده‌اند ولی الان ۶ ماه است که تمام کارهای گرگان راکد مانده و بکلی وضع آشفته‌ای پیدا کرده‌است وبسیار وضع بدی پیدا کرده‌است وضع آنجا یدرک ولایوصف است، من نمیدانم چه بگویم، نمی‌توانم توصیف کنم که چگونه‌است بخشدارکرج متصدی فرمانداری آنجاست. آقای وزیرکشورشخص جنابعالی هم تصمیم داشتید که یک فرماندارذیعلاقه وشایسته‌ای آنجابفرستیدواین فرمانداریک آدمی باید باشدکه رئیس شهربانی آنجاازاوتمکین داشته باشد، رئیس دارایی آنجاازاوتمکین داشته باشد، رئیس دادگستری آنجاازاوتمکین داشته باشدویک وضعی درآنجاباشدکه تناسب باوضعیت آنجاداشته باشد. فرماندارهرشهری بایدجنبه شیخوخیت درمیان رؤسای ادارات داشته باشدونبایدیک عضوکوچکی که دستش برای ۵تومان پیش آنهادرازاست وشب سرقمارمی‌زنندتوی گوشش این نمی‌تواند فرمانداری آنجا را داره کند من شخصاًهیچ نظری ندارم وبشخص جنابعالی هم ارادت دارم و مجلس هم فرداپس فرداتمام می‌شودونمایندگی ماازبین می‌رودومن هیچ مسئولیتی ندارم هیچ علاقه‌ای هم به نمایندگی ندارم و شاید هم زیاددارمدردوره ۱۵ که خیلی اشخاص بمن فشاری آوردندچه دراینجا و چه در محلکه من نماینده بشوم و من قبول نمی‌کردم (صحیح است)آقای سیدهاشم وکیل شاهدندآقای صادقی شاهدندآقای سردارفاخرحکمت هم شاهدند(صحیح است)بنابراین من هیچ علاقه‌ای بنمایندگی ندارم ولیوظیفه خودم میدانم که دراین روزهای آخرمجلس این رااینجاعرض کنم شماهرچه نظرتان باشدمن این نظررادارم که یک فرماندار شایسته، لایق، استخواندارانتخاب کنیدوبفرستید که بتواندامورآنجارااداره کندکه نظرشخصی را در امور مملکت راه دادن بسیار بداست من ازجنابعالی تقاضادارم یک فرماندارلایق برای آنجاتعیین کنید و بفرستید
نایب رئیس ـ آقای مکی.
دکتر بقائی ـ بنده اخطارنظامنامه‌ای دارم.
حاذقی ـ بنده هم اخطارنامه‌ای دارم.
نایب رئیس - بفرمایید.
حاذقی - طبق ماده۴۳آیین‌نامه مجلس ازوظائف کمیسیون بودجه تصویب لایحه بودجه دولت ومتمم بودجه بوده‌است کمیسیون بودجه بوظایف خودش عمل کرده وخوشبختانه مجلس شوارایملی هم لایحه بودجه دولت رابعدازشش هفت سال برای اولین مرتبه تصویب کرده‌است وحالا بمصداق الاکرام بالاتمام بایدلایحه متمم بودجه دولت راهم تصویب بکنیم که کاردولت فلج نباشد و من استدعاکردم که آقای وزیر دارایی هم در مجلس این موضوع را بخواهند که مطرح بشود.
وزیر دارایی - بعدازلایحه نفت.
باتمانقلیج ـ جناب آقای رئیس بنده هم اخطار نظامنامه‌ای دارم.
نایب رئیس – بفرمایید.
باتمانقلیج - الان ده روزاست که ماده واحده‌ای بامضای عده‌ای ازنمایندگان محترم برای استخراج معادن ایران باقیددوفوریت تقدیم مجلس شده ومعلوم نیست که چراقرائت نشده ورأی نسبت بآن گرفته نشده‌است بنده تقاضادارم ازمقام ریاست که این رامطرح بفرماییدوشایدسه دقیقه بیشترهم وقت مجلس رانمی‌گیرد، تقاضامی‌کنم این قرائت بشود و رأی بدوفوریت راازنمایندگان آقایان بگیرند. نایب رئیس-درموقعیکه فرصت بشودرأی گرفته میشود.
باتمانقلیج - دیگر وقت پیدا نمی‌شودآقای رئیس.
دکتر بقائی - بنده اخطار نظامنامه‌ای دارم.
باتمانقلیج - جناب آقای رئیس بنده تقاضامی‌کنم این تقاضای بنده رابرای آخرین دفعه قبول بفرمایید.
نایب رئیس - آقای دکتر بقائی بفرمایید.
دکتربقائی - عرض کنم یک توضیحی است که بنده دودفعه دیگرهم درهمین مجلس تذکردادم وحالاموقع خیلی مناسب ولازم است برای این تذکرتذکرمن راجع بماده۱۱نظامنامه‌است راجع بمراسم سوگندکه درحدودسی نفرازآقایان وکلاهنوزقسم نخورده‌اند ویک موضوع بسیارمهمی مثل موضوع نفت مطرح است وبایدراجع به این رأیهاداده شودبنده میخواستم ازمقام ریاست تقاضاکنم که دستوربفرماینددرتنفسی که داده می‌شودهیئت رئیسه تشکیل بشودومطابق نظامنامه آقایانی که قسم نخورده‌اند قسم بخورندتارائی راکه می‌خواهندبدهند باخوردن قسم داده باشند (آزاد-این اعتراض وارداست آقای رئیس)اینرابنده میخواستم تذکربدهم یک موضوع دیگرهم هست که بنده راجع به این موضوع هم کراراًتذکردادم ولی دراین موقع لازم است که عده حاضردرمرکزدرست بشوداین تابلو نوشته شده‌است عده حاضردرمرکز۹۲نفرواین غلط است والان یکعده دراین مجلس حاضرهستندکه اسمشان جزءغائب است وجزءکسانی است که درشهرستانهاثبت شده اندبنده تقاضامی‌کنم مقام ریاست دستور بفرماینداسامی عده حاضردرمرکزقرائت بشودکه معلوم بشودصحت عرایض بنده چطوراست وتابلوراهم درست کنید چون این برای رأی اسباب اشکال خواهدشدواین خلاف قانونهائی هم که تابحال اتفاق افتاده‌است که این لایحه بکمیسیون خارجه نرفته، بکمیسیون بودجه نرفته، درغیرموقع چاپ شده درغیرچاپخانه مجلس چاپ شده اینهم یک چیزدیگری استکه اضافه می‌شودبه این ایرادات. نایب رئیس- راجع بقسم آقایان درهیئت رئیسه تشریف آورده‌اند و قسم هم خورده اندفقط شایددرحدودسه نفریاچهارنفرهستند (دکتربقائی – بیشترهستند) و راجع بتابلوهم که فرمودیدهیئت متصدی که مشغول اینکاراست نهایت دقت رامی‌کنند. دکتربقائی- نه آقااین چندنفری راکه من عرض کردم همین دوروزه آمده اندواضافه نشده‌است.
نایب رئیس - بفرماییدآقای مکی
باتمانقلیج - جناب آقای رئیس رأی بفوریت آن طرح چطورشد؟
دکتر بقائی - خوب اینراطرح کنیداین دوفوریت چه عیبی دارد؟
نایب رئیس - آقای دکتربقائیاین دیگرتکلیف من است، ملاحظه بفرماییدشمادارید در وظائف من دخالت میکنید (چشم دخالت نمیکنم.) اجازه بفرماییدتابنده یک تذکری هم باقای عدل عرض کنم درآیین‌نامه جدید چهار نفر بیشتر نمی‌توانند نطق قبل از دستوربکنند و جنابعالی نفر پنجم و آقای قبادیان نفرششم اسم نوشته‌اند بنابراین به آقایان نوبت نمیرسد.
دکتر بقائی - مجلس می‌توانداجازه بدهد. آقای قبادیان حرفهای حسابی میخواهند بزنند ممکن است به ایشان اجازه بدهیدآقای عدل هم می‌خواهندیک چیزهای لازمی بعرض برسانند.
نایب رئیس - آقای دکتر بقائی من ازشمااستدعامی‌کنم.
قبادیان ـ اتفاقاً بنده دو سه موضوع بسیارلازم داشتم که میخواستم بعرض مجلس برسدحالااگراجازه بفرماییدنوبت بنده بماندبرای جلسه بعد
نایب رئیس - آقای مکی.
- بقیه مذاکرات نفت
[ویرایش]۳-بقیه مذاکرات نفت
مکی-عرایضی راکه بنده راجع به قراردادنفت ایران وانگلیس و هم‌چنینم راجه بموادالحاقی دراین جاعرض کردم و نیز عرایضی را که بسمع آقایان محترم میرسانم تمام اینهاادعانامه‌ایست که ازطرف ملت ایران برعلیه شرکت نفت ایران وانگلیس تدوین میشودومن امیدوارهستم ملل آزاددنیاکه مدعی هستندازملل ضعیف پشتیبانی میکنندبمتن این ادعانامه وقتی رسیدگی کنندوببینندبه این ملت ستمدیده تاچه اندازه وتاچه حدودستم شده است وبرای گذراندن این قرارداددرتحت چه شرایط وباچه اتمسفرفشاری دراین مجلس مطرح کرده اند ودیشب بندهن عرایضی کردم راجع بخیابان اسلامبول بیرون که آمدم چندنفرراهم پشت درمجلس زده بودند بااینکه تظاهرهم نکرده بودندفقطدورهم جمع شده بودندوابرازاحساساتی میخواستداندبکننداین بعقیده بنده شرط آزادی ودموکراسی نیست همانطورکه دیشب عرض کردم یک مردم زنده بایستی ابرازاحساسات بکنندخواه مخالف خواه موافق حالااگرموافقی نداردنبایستی باسرنیزه گردن مخالفین رازد. دردوره استبدادقراردادی بین ژری ودرباروقت راجع به تنباکومنعقدشدوملت ایران درآن دوره پرمشقت ودوره‌ای که زنجیراستبدادبرگردن افراداین مملکت بوده نتوانستند مانع این تظاهرات بشوندوبالاخره همان تظاهرات آن قراردادننگین راازبین بردمابایدبدانیم که اگرفشاری درکارباشدهیئت حاکمه ایران زودتردرزیراین فشارازبین خواهدرفت بایدحق آزادی واظهارعقیده بافرادملت دادزیراملت های آزاددنیاکه درسایه آزادی ودموکراسی ترقی کرده اندمیدانندکه:
هزارباربودبه زصبح استبداد
برای دسته پابسته شام آزادی
یکی ازقضات صبح جلوچاپخانه ایستاده بودپاسبان باومیگویدآقامتفرق بشویداوازمن سؤال کردکه من یک نفری چگونه متفرق بشوم من بشوخی باوگفتم که مثل روزنامه آقای دکتربقائی به رأی مجلس واگذارمیکنیم به ببینم یکنفری چطوربایدمتفرق بشویم. اکنون رسیدیم سرمطلب تاقسمت هفتم رادیشب عرض کردم حالا بقیه آنرابعرض میرسانم. هشتم – طبق ماده۱۶قراردادجدیدشکرت تعهدمینماید ۸ -طبق ماده۱۶قراردادجدیدشرکت تعهدمینمایدکه حداعلای منتج بودن وصرفه جوئی رانسبت بمحصول بدست آمده مراعات نمایدوضمناًبصورت امرمسلمی ذکرمیشودکه کمپانی صنتعتگران ومستخدمین فنی وتجاری خودراباندازه‌ای که اشخاص ذیصلاحیت وباتجربه درایران یافت شودازافرادایرانی انتخاب خواهدنمودوحال آنکه ضمن قرارداد دارسی تعهدشرکت منحصربکارگماردن کارگران ایرانی بوده است ولی در اجرای مفاد این تعهد نیز شرکت بحد اعلی منافع حقه ایران را با استفاده از طرح ناصحیحی که بر خلاف نص صریح قسمت سوم ماده بالا متأسفانه توسط دولتهای وقت تهیه شده وبشرکت ابلاغ گردیده است پایمال نموده است توضیح اینکه ضمن بند ۳ ماده بالا قید شده است «که طرفین موافقت مینمایند در اینکه طرح عمومی مطالعه وتهیه نمایند که بر طبق آن هر سال و مرتباً مستخدمین غیر ایرانی را تقلیل داده وبجای آنها بطور تصاعدی در کوتاه ترین مدت ممکن از اتباع ایرانی بگمارد» گو اینکه طرح تنظیم شده را یک سند سری تلقی نموده ووزارت دارایی این سند را در اختیار علاقه مندان به بررسی این موضوع نگذارده است ولی تا آنجا که بقول اشخاص مطلع میتوان اطمینان داشت طرح مربوط نوعی تنظیم شده است که شرکت با پیروی از آن اقلا بر حسب ادعای خودشرکت بجای اینکه طبق صریح بند ۳ ماده بالا که عیناً بعرض آقایان رسانیدم مرتباً وبطور تصاعدی از تعداد کارمندان خارجی خود بکاهد درست برخلاف آن عمل نموده وباوجود افزایش تعداد کارمندان وکارگران ایرانی که در شرکت مشغول انجام وظیفه بوده اند وآن خود نتیجه مستقیم افزایش میزان محصول استخراجی شرکت از ششهزار تن در سال ۱۹۳۲ به ۲۱ هزار تن در سال ۱۹۴۷ بوده است از تعداد کارمندان خارجی خود نه تنها نکاسته بلکه تعداد آنها افزایش نیز یافته است
برای اینکه صحت این مدعا را ثابت کنیم با متوجه ساختن آقایان بمفاد عبارت بند ۳ ماده ۱۶ که قسمتی از آنرا مجدداً تکرار میکنم. «… که برطبق آن هرسال ومرتباً مستخدمین غیر ایرانی را تقلیل داده۰۰۰۰مستخدمین غیرایرانی راتقلیل داده و بجای آنها بطور تصاعدی در کوتاه ترین مدت ممکن از اتباع ایرانی بگمارد»وسپس بعرض آقایان میرسانم که طبق آمار بدست آمده از منابع شرکت نفت تعداد کارمندان خارجی شرکت که طبق مفاد بالابایستی بطور تصاعدی ودر کمترین مدت بوسیله افراد ایرانی جانشین شوند از ۱۹۰۰ نفر بطور متوسط در سال ۱۹۳۳ مرتباً بالا رفته و در سال ۱۹۴۶ این تعداد به ۴۱۱۳ نفر بالغ شده است یعنی بجای نقصان تصاعدی بمیزان یکصد و شانزده درصد افزایش یافته است.
آقای ساعد در مقابل این حقیقت غیرقابل انکار که بطور وضوح با مفاد متن امتیاز نامه متضاد است شما و دولت شما که بقول خودتان از طرف مجلس مأمور شد تا نسبت باستیفای حقوق ملت ایران با شرکت وارد مذاکره شوید بفرمایید چه کرده‌اید ؟و چگونه جرأت میکنید که پشت این تریبون آمده وبه تبعیت از دوستان شرکت نفت خود با تفسیرهای کج ومعوج آیین‌نامه مجلس شورا ایملی که مسلماً از حدود اختیارات شما خارج بوده است درصدد بر آیید که دهان نماینده ملت را با محدود کردن مدت صحبت بسته ونگذارید این تقصیرات دولت شما در پیشگاه نمایندگان مجلس شورای ملی مطرح و باطلاع کلیه افراد ملت ایران برسد من این تقصیر وزیر دارایی و بنابراین دولت شما وتوقعات بیجایتان است بنام ملت ایران توبیخ و اعتراض واز دولت شما راجع به این تقصیر و عدم انجام وظیفه محوله که سالیانه حد اقل معادل چهار میلیون لیره ارز به این کشور زیان وا رد میآورد اسبتیضاح میکنم و قهراً خواستارم که اقدامات خود را در این زمینه برای اطلاع و قضاوت مجلس و ملت ایران بعرض مجلس برسانید. حال اگر به آمار کارمندان بالا رتبه ایرانی مراجعه نماییم ملاحظه میکنیم که تعداد آنها از ۲۲ نفر در ۱۹۳۳ به ۱۷۶۵ نفر در سال ۱۹۴۶ افزایش یافته وتعداد کارمندان دفتری ایرانی از ۳۴۱ نفر درسال ۱۹۳۳ تا ۱۵۰۰ نفر برای سال ۱۹۳۸ ترقی یافته و سپس منظماً رو بنقصان رفته ودرسال ۱۹۴۶ به ۸۵۲ نفر تقلیل یافته است ودر صورتیکه جمع تعدادکارمندان بالارتبه و کارمندان دفتری ایرانی رادرنظربگیریم مشاهده میشودکه تعداد تقریباً منظماً از ۳۶۳ نفر در ۱۹۳۳ تا ۲۶۱۷ نفر در۱۹۴۶افزایش یافته مگردرسالهای جنگ که از ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۳ که جمع بالا نسبت بتعداد کل کارمندان در سال ۱۹۳۸ نقصانهم یافته است. بنابراین حتی نسبت بافزایش تعدادکارمندان ایرانی که ظاهراًمتن موافقت نامه راباتفسیرغلط مشمول آن نموده اند نیزاصل افزایش تصاعدی مراعات نگردیده است.
آقایان ملاحظه فرمایید که این ماده که بنفع ایران بوده است تاچه اندازه شرکت برخلافش رفتارنموده است و وزرای مانیزضمن موادالحاقیه ازهرچیز صحبت نموده اندجزازاین حق مسلم پایمال شده. وآنوقت هم باگردن بلنداینجاآمده واظهارمیدارندکه دولت تاآنجاکه درحیطه توانائیش بوده است دراستیفای حق ایران پافشاری کرده است.
اگراین اظهارراحقیقی فرض نماییم بحث درموضوع بالانشان میدهدکه دولت بااین اظهاربه ناتوانی وبیچارگی خوداقرارنموده ودرنتیجه برای مجلس ایجاد تکلیفی نموده است واگر نمایندگان حقیقة علاقه مند بحفظ حقوق ملت ایران در موضوع نفت میباشند بایستی پیشنهاد رأی اعتماد بدولت نموده وبا اظهار عدم اعتماد آن را ساقط کنند تا دولت توانائی بسر کار آمده وبمذاکرات با شرکت بمنظور استیفای حق دولت ایران وارد مذاکره شود.
۹ - موضوع دیگری که میتوان بعنوان برتری قرارداد جدید شمرد موضوع وضع مقرراتی طبق ماده۱۹ قرارداد جدید دایر به تعیین قیمت فروش بنزین ونفت و مازوت تهیه شده از نفت ایران در داخل کشور میباشد بنده دیروز خیلی متأسف شدم وقتی که جناب آقای گلشائیان فرمودند که ما خودمان خواستیم تمدید کنیم (گلشائیان – وزرای وقت خواستند) همان را عرض میکنم من خیال میکنم درآخر وقت هم زیر چنین قراردادی نمیرفتند خود آقایان میدانند فشار بوده است حالا اگر وضع بین المللی آنروز طوری بوده است که دولت ایران را و بالاخره رضا شاه را مجبور کرده باشد ولی من اطمینان دارم که وجدان هیچکدام آنها از روی راحتی و آرامش این قرارداد را امضاء نکرده کمااینکه اگر آقایان بوجدان خودشان مراجعه کنند هیچکدام آنها از روی آزادی و آرامش این قرارداد را بمجلس نیاوردند کما اینکه شنیده ام که خود جناب آقای گلشائیان در آن جلسه‌ای که در وزارت خارجه تشکیل شده بوده است که بنده افتخار حضور نداشتم درگزارشی که آقای وزیر دارایی بجناب آقای نخست‌وزیر نوشته اند اقرار میفرمایند در آن گزارش ایشان مصلحت انعقاد چنین قراردادی را نمیدانند من نمیدانم (وزیر دارایی – تکذیب میکنم)همه آقایانی که آنجا بوده اند میگویند این طور بوده که خود وزیر دارایی چنین گزارش می دهند حالا چه فشاری واردشده است که مجبوراست خدامیداند (دکتراقبال-فشارنبوده)آقای دکتراقبال که میفرمایند فشارنبوده اگرالان بوجدان خودشان هم مراجعه کنندویک دستگاهی باشدکه منعکس بکندآنچه راکه درقلب ایشان هست قلب ایشان هیچوقت اجازه نمیدهدکه چنین قراردادی بسته شودواینطورحقوق ملت ایران تضییع شودماهمه مان ایرانی هستیم وبایدحفظ منافع اتباع ایرانی راتاآنجائی که بقیمت جانمان تمام میشودبکنیم اگریکقدری مداهنه ومسامحه راکناربگذاریم میتوانیم به بدبختی های ملت ایرانخاتمه بدهیم بهرحال بنده خواستم عرض کنم که بیان آقای گلشائیان درجلسه دیروزبعقیده بنده صحیح نبودزیرااین بیان رابایدنماینده شرکت نفت بکندنه نماینده دولت وملت ایران نماینده دولت وملت ایران بایستی حق ملت ایران رابگیردوبیان ایشان که درآنروزمااین قراردادراحاضربه تمدیدبودیم ومدتش راافزودیم بعقیده من برخلاف واقع است ونه شاه آنروزونه وزرای آنروزهیچکدام قسم می خورم که بارضاورغبت این قرارداد را امضاء نکردندکما اینکه تاکنون ملت ایران ومجلس شورای ملی ایران راجع به این قرادادامضائی ننموده است واین نوع قراردادها اگر بفرض محال از تصویب این مجلس بگذرد از تصویب افکار عمومی و ملت ایران و آنهائی که وطنپرستی شعارشان است نگذاشته است حال برویم سرمطلب
نایب رئیس ـ آقای مکی چقدردیگرطول میکشد.
مکی ـ یکساعت دیگرطول میکشدشاید، بنده چیزاضافه‌ای ندارم همین یادداشت هاراآوردم بنده صبح هم حضورآقای رئیس عرض کردم ممکن است کیفم رابدهم دست شماوباهمین چندتاکاغذکاردارم بنده بازمیخواهم ازنمایندگان محترم ازهمکاران عزیزخودم که دوسال افتخارارادتمندی ودوستی آقایان راداشته ام ودرحقیقت این جلسات یکجلسات تودیعی است که دیگرماازاین همکاری شایدبی نصیب باشیم بنده خودم راعرض میکنم این است که استدعامیکنم همانطوریکه عرض کردم اینهامفادومدارک و اسناد و ادعانامه ملت ایران است برعلیه شرکت نفت دقت بفرماییدکه اینهابایددرآتیه این مملکت مفیدواقع شوداگرآتیه بنده ازبین میرودسعادت وآتیه ام رافدای ایران میکنم ایران سعادتمندوسربلندبماندمن خدامیدانددراین چندروزه شبی دوساعت نخوابیدم باحال کسالت وشب باحال تب بودم من جملات رانمیتوانم بخوانم چشمم سیاه شده اینقدرخودم رادرشکنجه وفشارگذاشتم شایدبتوانم بمملکنم وملتم که من افتخاریک فردش رادارم خدمت کرده باشم وهمه آقایان هم اگربقلب خودشان مراجعه کنندمیدانندکه من دراین چندروزچقدرازخودگذشتگی وتاچه حد در انتحار سیاسی خودم تعجیل میکنم نفت و سیاست نفت همه آقایان میدانندکه چقدرقوی است بقدری قوی است که قنسول امریکارا در ایران میکشندایمبری رادرایران میکشندبرای اینکه میخواستند از قراردادی که در ایران بسته شده بوده است امریکائی هاهم استفاده کنندیادردنیاچقدرسلاطین تاج وتخت هایشان برای نفت ازبین رفت ولی بگذارید این ادعانامه تنظیم شودودراوراق رسمی مجلس شورای ملی ایران باقی بماندتاآنهائی که دردنیامدعی آزادی ودمکراسی هستنددرخودانگلستان که البته درمملکت خودش آزادی داردمن اطمینان دارم که درانگلستان آزادی بتمام معنی حکومت میکندوآنهابه رجال خودشان که فداکاری میکننداحترام میگذارندمن معتقدهستم که بایدبکسانی هم که برای مملکت خودشان میخواهند فداکاری کننداحترام بگذارند.
الف طبق ماده ۱ امتیازجدیدکمپانی یعنی شرکت وشرکتهای تابعه اعم ازشرکت های تابعه‌ای که درزمان عقدقراردادیعنی سال۱۹۳۳وجودداشته اندویابین ۱۹۳۳تابامروزبمیل شرکت وباقتضای مانورهای اوتشکیل گردیده ویابالاخره آنچه شرکت تابعه که بعداًباقتضای موقع برای استفاده بیشترازاین دیزی دربازوایجادخسارت وفقربیشتری برای کشورولی بنفع شرکت یادولت انگلستان تشکیل خواهدگردیددارای حقوق ومزایایی است که طبق آن شرکت باآنهمه تفسیرات نارواوغلط خودمیتوانددولت وملت ایران راازخق ایجادهرگونه مؤسسه یاشرکت یاکارخانه برای استفاده ازموادنفتی که حتی کمپانی بدلیلی ازآن بهره برداری ننموده ویاآنهارابلااستفاده میسوزانندمحروم نموده ویااقلادراین زمینه تامراجعه بحکمیت وصدوررای نهائی که آنهم ممکن است برعلیه دولت ایران باشدموجبات تأخیرواتلاف وقت دولت ایران رافراهم آوردوبااین ترتیب درصورتیکه کمپانی نخواهد ومسلماًهم نمیخواهدایجادوتوسعه هرصنعتی (اقلادرحوزه امتیازی)که یکی ازمواداولیه آن نفت بوده باشدتابع هوس ومیل کمپانی خواهدبود. ولی برخلاف بااستفاده ازمعنای وسیع این کلمه میتواندهرگونه صنعت ویاتجارتی رابوسیله شرکتهای تابعه خودکه ازتمام مزایای امتیازبرخوردارشده وجزسهم ناقابلی آنهم بطورغیرمستقیم بدولت ایران نمیپردازددایرنمایدودرصورتی هم که بانفسیر ناروائی مانع ایجادصنعت های ملی بمبنای نفت نشودمیتواندباایجادصنعتهای رقیت که شرکت اداره کننده آن ازتمام مزایای این قراردادبرخورداربوده وبنابراین نه گمرک میدهدعوارض راه- نه مالیات – نه عوارض شهرداری – بلکه ازکلیه زمینهای دولتی ومنابع جنگلی ومعدنی آن نیزدرحدودنیازمندیهای خودمیتواندمجاناًاستفاده نمایدوبنابراین اولویت ورجحان اقتصادی غیرقابل تصوری بشرکت ایرانی رقیت داردصنعت ایجادشده راازراه رقابت ازبین برده وبطورغیرمستقیم ایجادهرگونه صنایع ملی درناحیه امتیازراغیرممکن ومتعسرسازد. نیزبایستی توجه کنیم که توسعه مسلم آتی شرکت همانطوریکه توسعه تدریجی آن از۱۹۳۳تاحال باعث شده است که کمپانیهای تابعه جدیدی بوجودآیدکمپانیهای تابعه جدیدی بعداًنیزبوجودخواهدآوردوتوجه فرماییدکه این مطلب تاچه اندازه بی معنی ومسخره است که طبق مفاد قراردادامتیازی جدید کلیه این شرکتهای نوزادکه درتاریخ امضای امتیازدرعالم عدم بوده اند پس ازایجاد ازجمیع مزایای این امتیازنامه گل وگشاد بنفع شرکت وبضرردولت ایران استفاده مینمایند.
بنفع شرکت برای اینکه اگرمنافع نداشته باشدشرکت آنهاراایجادنخواهدنمودبضررمابرای اینکه این شرکتهامیتوانندباصنایع ملی نوزاد ماکه ازمواداولیه نفتی بهره برداری مینمایدرقابت نموده وآنهاراباایجادبدبختی بیشتری ازبین هم ببرند. بازهم عیب کمتری وجودداشت اگراین اولویت های شرکت منحصربحوزه امتیازی اوکه فعلانیزوسایل ویرانی کامل آن رافراهم آورده است میبودوشرکت نمیتوانست بااستفاده ازاولویتهای مالیاتی وگمرکی وغیره درخارج حوزه امتیازی خودهمین رل شوم رابازی کندولی بازهم میگوییم که آنقدردردیزی بازاست که حیای گربه معنی نداردوممکن است که باتفسیرهای سهل الحصولشرکت اگربخواهدازمفادامتیازنامه بضررماوبنفع خودوازطرفی چنانکه بدان اشاره شدموجبات انهدام بسیاری ازصنایع نوزادکشورمارافراهم آورده وقیدرقیت واسارت اقتصادی راباایجادفقروبیچارگی جدیدی بگزدن مابگذارد. شرکت هم اکنون دردخالت درامرتولیدموادکشاورزی پیشرفت بسزائی نموده وحتی کارکشاورزی وگله داری وتولیدشیروکره وغیره راباترتیبی که پیش میرودممکن است ازدست ایرانیانی که سرنسپرده اند بگیردوسیاست خلائی راکه بدان اشاره نمودم بانهایت سهولت عملی نماید ـ البته هدف سیاست خلاءخالی نمودن ناحیه نفت خیزایران ازازاغیاریعنی ازافرادباشرف ووطن دوست ایرانی میباشدنه خالی نمودن ازاجنبی واجنبی پرست.
۲ ـ اگردرقرارداددارسی حق معافیت ازگمرک وعوارض برای عملیات استخراجی وبهره برداری منظورگردیده بودوبااین ترتیب واردکردن ماشین های کشاورزی رامثلاازحق پرداخت گمرک معاف نمی نمود. کمااینکه دراین زمینه اختلافاتی ایجادشده بود. تعریف عبارت «عملیات کمپانی درایران» که شامل تمام عملیات فنی وتجاری وصنعتی است که کمپانی یعنی شرکت نفت وشرکتهای تابعه اومنحصرابرای اجرای این امتیازانجام میدهندکمپانی عملا ازپرداخت گمرک وعوارض این نوع اجناس نیزمعاف شده است نتیجه این بی احتیاطی اینکه شرکت فعلاسالیانه میلیونهاریال جنس واردکشورایران کرده ومثلادرسال۱۹۲۶طبق آمارگمرکی براساس قیمت اعلام شده شرکت معادل یک هزارویکصدوبیست وهشت میلیون ریال جنس ازاقسام مختلف حتی اقلامی که معاف بودن آنهاازگمرک براساس همین امتیازنامه گل وگشادهم بنظرعجیب میرسدواردایران کرده وازپرداخت گمرک آن که معادل سیصدوهشتادودومیلیون ریال بوده است ازطرفی وازپرداخت عوارض راه آن که معادل هفتادمیلیون لیره میشودازطرف دیگرمعاف بوده است.
درصورتیکه میزان گمرک ومالیات راه واردات شرکت رابراساس بیلانهای گمرکی رسمی خودمان برای مدت ۱۹۳۳تا۱۹۴۷که آمارمنتشرشده است حساب نماییم مشاهده میشودکه میزان گمرک کل وارداتی از۱۹۳۳تا۱۹۴۷سه هزاروهشتصدونودوسه میلیون ریال ومیزان عوارض راه کل وارداتی از۱۹۳۳تا۱۹۴۷چهارصدوپنجاه میلیون ریال وجمع میزان گمرک وعوارض راه بالابرای۱۹۳۳تا۱۹۴۷چهارهزاروسیصدوچهل وسه میلیون ریال بوده است امانسبت بصادرات شرکت ازحیث محصولات نفتی نیزاگرعوارض راه وگمرک رابراساس آمارگمرکی وتعرفه فعلی حساب کنیم این اعدادبدست میآید: گمرک محصولات صادراتی از۱۹۳۳تا۱۹۴۷معادل پنج هزاروششصدوهشتادوشش میلیون ریال، عوارض راه محصولات صادراتی از ۱۹۳۳تا ۱۹۴۷ معادل چهار هزار و هشتصد و پنجاه میلیون ریال و چون طبق تعرفه گمرکی دولت حق داردعوارض راه صادراتی را بمنظورتشویق تا میزان صد در صدببخشداین رقم بزرگ چهارده هزار و هشتصد و پنجاه میلیون ریال را بخشوده فرض کرده و بنابراین کلابابت عوارض راه و گمرک محصولات صادراتی شرکت از سال ۱۹۳۳تا۱۹۴۷ شرکت در صورت عدم معافیت ازگمرک و عوارض پنج هزار و ششصد و هشتاد و شش میلیون ریال بدولت ایران میبایستی پرداخته باشد.
جمع کل عوارض ومالیات راه برای کل محصولات صادراتی ووارداتی بفرض بخشودگی عوارض راه صادراتی مساوی میشودباده میلیون ریال (یعنی ده میلیارد)حال اگربراساس متوسطه نرخ ارزاز۱۹۳۳تا۱۹۴۷معادل۱۰۵ریال هرلیره میزان کل عوایدی راکه ازبابت حق‌الامتیازدراین مدت دریافت داشته‌ایم بریال تبدیل کنیم کل پرداختی شرکت برای مدت بین ۱۹۳۳تا۱۹۴۸تنهابالغ برشش هزاروسیصدوسی وسه میلیون ریال میشودبنابراین اگرشرکت نفت فقط براساس تعرفه گمرکی فعلی باشرایط بالاحقوق گمرکی وعوارض راه پرداخته بودوهیچگونه وجهی بابت حق‌الامتیازنمی پرداخت میزان عایدات دولت ایران ازواردات وصادرات شرکت سه هزاروهفتصدمیلیون ریال یعنی براساس هرلیره بطورمتوسط۱۰۵ریال معادل سی وپنج میلیون وسیصدهزارلیره بیشترازمیزان حق‌الامتیازپرداخت شده که از۱۹۳۳تا۱۹۴۷بجای شصت میلیون لیره حق‌الامتیازومالیات نودوپنج میلیون وسیصدهزارلیره بابت گمرک وعوارض راه پرداخته بود. اعدادبالااهمیت فداکاری کشورایران راباقبول معافیت شرکت نفت ازپرداخت گمرک وعوارض بطورروشنی هویدامینماید.
۳ ـ کمپانی مجبورنیست هیچ قسمت ازپول حاصله ازفروش نفت صادراتی رابریال تبدیل نمایدوحال آنکه اگرچنین اجباری وجودداشت شایدکمپانی بیش ازآنچه که تاکنون درافزودن تعداد کارمندان ایرانی جدیت وسعی بکار برده وبرخلاف وضعیت فعلی شاید طبق مفاد بند ۳ ماده شانزده قرارداد بنفع دولت ایران رفتارنموده بوده.
۴-تعیین هفتصد وپنجاه هزار لیره بعنوان حداقل حق‌الامتیاز چهار شلینگ در تنوبیست درصدآنچه علاوه برششصدوهفتادویک هزارودویست وپنجاه لیره بسهامداران عادی تقسیم میشودمیزانی ناچیز است وبااستخراج کمترازچهارمیلیون که از سال ۱۹۲۴ ببعد هیجوقت کمتر از آن استخراج نشده سهل است از ۱۹۳۳ ببعد بین دو برابر تا شش برابر آن نفت استخراج شده است این حداقل تامین میگردد بنابراین تعیین این حداقل قیدی بوده است زاید که بنفع شرکت بوده است زیرا طبق تز آقای دکتر حمید زنگنه وزیر فعلی فرهنگ صفحه ۱۷۸ قید این حداقل باعث شده است که کمپانی که قبول داشته است بدون قید آن حداقل برای هر تن پنج شیلنک بجای چهار شلینگ حق‌الامتیاز بپردازد در صورتیکه این حداقل قید نشده بود از سال ۱۹۳۳ تا۱۹۴۵ معادل هشت میلیون وپانصد هزارلیره سهم حق‌الامتیازی دولت ایران افزایش میافته است.
۵-پرداخت مبلغی بدولت ایران معادل ۲۰ درصد آنچه اضافه بر ششصد وهفتاد ویک هزار ودویست وپنجاه لیره بصاحبان سهام عادی بعنوان منافع سالیانه ویا از محل افزایش میزان ذخایر نسبت بسال ۱۹۳۲ تقسیم میشودباقید اینکه در موقع انقضاء ویا ترک امتیاز کمپانی مبلغی معادل ۲۰ درصد افزایش ذخیره ها (ذخیره عمومی)وموجودی که بجساب منقول میشود بدولت خواهد پرداخت ولی هیچ جا مانع صریحی برای کمپانی در تبدیل قسمتی از ذخیره های خود بسرمایه ویا مصرف در عملیات دیگری که عنوان ذخیره وموجودی را از آنها بردارد پیش بینی نشده وبنابراین باطرز عملی که در کمپانی سراغ داریم باحتمال قوی در موقع لزوم از این ضعف حداکثر استفاده را خواهد نمود فی المثل درسال ۱۹۳۷شرکت در حدود شش میلیون ونیم لیره از محل ذخیره های خود تبدیل بسرمایه نموده وبدارنده هر دو سهم عادی یکسهم ببهای اسمی یک لیره که ارزش واقعی آن در حدود چهار لیره بوده است مجاناً تقسیم نموده وبنابراین حق مارا تضییع کرده است بعلاوه وجوهیکه کمپانی علاوه بر ششصد وهفتاد ویک هزار و دویست وپنجاه لیره استفاده برده وبین صاحبان سهام تقسیم نشده است وفی الحقیقه ۲۰ درصد آن متعلق بدولت ایران است بصورت ذخایر یا منقول بسال بعد نزد شرکت مانده است وشرکت در بدست آوردن منافع خود از آن سرمایه استفاده مینمایدبدون اینکه نفعی ازبابت تأخیردرپرداخت این مبلغ که بدولت ایران تعلق داردپرداخت نماید.
البته درصورت پیش آمداتفاق غیرمترقبه که موجب زیان شرکت وپرداخت هزینه های استثنائی بشودچون کمپانی این مبالغ راارمحل ذخایروموجودیهای منتقل شده خودبرداشت وپرداخت خواهدنموددولت ایران هیچگاه به قسمتی از۲۰درصدحق خودکه درنزدکمپانی ازسالهای گذشته باقی مانده است وازقبل آن نفعی هم نبرده است نخواهدرسید
۶- درصورتیکه طبق قرارداددارسی دولت حق داشته است که درکلیه دفاترومحاسبات وعملیات فنی وغیرفنی شرکت کنترل ورسیدگی نمایدطبق جزء۴ماده دهم قراردادجدیداین حق ازدولت ایران عملاگرفته شده وفقط حق رسیدگی بمیزان نفت صادراتی وفروش رفته درایران برای اوباقی مانده است که آنهم بدبختانه بعلت عدم توجهی که شده وکمی تعدادکارمندان که در اختیار مأمورین ذیصلاحیت ازطرف وزارت دارایی گذارده میشودعملاهیچ ارزش واهمیتی نداشته وفقط بطورناقص دولت....
بهادری ـ برخلاف آیین‌نامه آقای شریعت‌زاده درردیف جلو نشسته اندآقای رئیس اخطاردارم.
نایب رئیس - آقای شریعت‌زاده خواهش میکنم. آقای مکی یک پیشنهادازآقای دکتربقائی رسیده است که چنددقیقه تنفس بدهیم ولی فبل ازاینکه بنده تکلیف این کار رامعلوم کنم میخواستم مجلس را متوجه کنم ومخصوصاً خود آقای مکی چونکه البته تصدیق میفرمایید مطابق آئین یامه یک نماینده‌ای میتواند صحبت کند وبرای اینکه ثابت بشود که در مجلس ایران آزادی نطق بقدری است که هر کس هرچه میخواهد میتواند بگویدودر نطق ایشان کاملاً آزادهستند (صحیح است)علیهذا آقای مکی آلان خودشان هم اگر انصاف دهند پنج روز تمام است چهار روز است اوقات مجلس به نطق ایشان برگذارشده است وحال آنکه رفقای ایشان اکثریت مجلس هم حق نطق وبیان دارند مخصوصاً در این موقع که مجلس خیلی وقت کم دارد همه از آقای مکی بطور دوستانه تقاضا دارند که بنطق خودشان خاتمه بدهند (صحیح است)چون نطق وبیان هر چه هم باشد این درظرف یکساعت دو ساعت تمام مطالب را میشود گفت یک وقت مقصود طول کلام دادن است این بصلاح مجلس وصلاح یک نماینده و طنپرست مثل ایشان نیست البته رفقایشان که انتظار دارند مخصوصاً خود آقای مکی که بنده از ایشان پرسیدم فرمودند من دو ساعت بیشتر دیگر حرف ندارم الان ۵ ساعت است که صحبت میکنند من از ایشان خواهش میکنم و خیال میکنم که حاضر باشند حالا ده دقیقه تنفس میدهیم و بعد از تنفس ایشان یکربع ساعت صحبت کنند (نیم ساعت قبل از ظهر جلسه بعنوان تنفس تعطیل و پس از نیم ساعت مجدداً تشکیل گردید)
نایب رئیس – آقای وزیر دارایی.
وزیر دارایی – با اجازه آقایان عرض کنم که آقایان تصدیق میفرمایند که اینطور مذاکره راجع بلایحه نفت یک طرز مذاکره عادی نیست ومثل این است که آقایان نمیخواهند راجع به این موضوع نفیاً یا اثباتاً اظهار عقیده کرده باشند فقط نظر گذراندن وقت وگذشتن روز است جون دو روز بآخر مجلس بیشتر نمانده است و دولت لایحه‌ای بمجلس داده است تقاضا دارد که نسبت به این لایحه از طرف مجلس تعیین تکلیف شود برای اینکه اگرصحبت هم بنا بود بشود شده است در ظرف چند جلسه گفته شده وبا آنکه عادت ندارم پشت تریبون شعر بخوانم ولی بقول نظامی:لاف از سخن چو در توان زد – آن خشت بود که پر توان زد (دکتر بقائی – بنده هم گفتم که خشت بر در یازدن بیحاصل است)باآنچه که دیروز گفته شد یک مطالبی البته روشن شد اگر نظر آقایان این باشد که بامرار وقت بگذرانیم این بهترین رویه است ولی نظر دولت این است که نسبت به این لایحه‌ای که داده است نفیاً یا اثبا تاً تعیین تکلیف شده باشد وضمناً چون علاوه بر این لایحه یکی دو لایحه دیگری هم هنوز باقی مانده است مثل لایحه متمم بودجه وانتخاب هیئت نظار برنامه ویکی دو لایحه دیگر خواستم استدعا کنم آقایان موافقت بفرمایند مثل دیشب امشب هم جلسه برقرار باشد (صحیح است)
نایب رئیس – آقای مکی.
مکی – متأسفانه خود آقایان وزراءکاری میکنند بهانه‌ای میدهند که بنده هم جوابی عرض کرده باشم دوچیز طیره عقل است دم فرو بستن بوقت گفتن وگفتن بوقت خاموشی (وزیر دارایی-طیره عقل است یعنی خفت عقل)هرچه شما میگویید دوچیز طیره عقل است دم فروبستن – بوقت گفتن وگفتن بوقت خاموشی. الان در موقع طرح نفت این تماشاچیانی که آمده اند اینجا نشسته اند اگربازور سر نیزه میخواستند بیاورند نمیشد تمام ملت ایران باینموضوع علاقه مند است. بنده دم فرو ببندم که این لایحه به این کیفیت با آن قرارداد ننگینی که طرح الغایش را توی همین مجلس امضا کردند شما تصویب بکنید؟ آنرا هم تأیید بکنید؟این مجلس اظهار نارضایتی وتردید نسبت بآن قرارداد درتحت زور وفشار بسته شده (صحیح است) ودر موقع بسته شدن آن قرارداد ملت ایران درتحتمنگنه وفشار بوده وبشاه سابق فشار آورده اند بمجلس فشارآورده اند، سیاست بین المللی بما اجازه نمیداده و شاید موقعیت جهان طوری بوده است که نمی شده است افکار دنیا را متوجه ایران کنیم و بگوییم ما در زیر این مظالم داریم نابود میشویم یک قراردادی را بما تحمیل کردند با این کیفیت، حالا مجلس شورای ملی ایران این راتصویب میکندویک ننگ درتاریخ ایران از خودش بیادگار بگذارد که تصویب وتأیید بکند این قرارداد را؟ ابداً، اینجا موقع جهاد است برای بنده این موقعی است که خیال می کنم دم فرو بستن خیانت وجنایت بوظیفه ملی و وظیفه نمایندگی خودم است (دکتر بقائی – صحیح است) جناب آقای نایب رئیس محترم قبل از تنفس بیاناتی فرمودند من از حسن ظن ایشان و هم چنین از حسن ظن اکثریت نمایندگان مجلس شورای ملی ایران تشکر میکنم. من قسم میخورم بخدای لایزال که اکثریت مجلس شورای ملی ایران قلباًوباطناًبااین قراردادشوم موافق نیست (صحیح است)منتهی فشاروبعضی محضورات، محافظه کاری یاچیزهای دیگری که هرکس مصلحت خودش میداندمانع ازاین شده است که بتواننددراین آخرمجلس یک مقاومت شدیدورشیدانه‌ای کرده باشندولی همینکه مجلس شورای ملی ایران من فردش را می بینم وازقیافه های آنهامیخوانم میدانم همه شان مراتأییدخواهندکردو اگر هم نکنندتاریخ این مملکت و قضاوت نسلهای آینده این مملکت بایستی قضاوت بکندکه من و آن کسان که با ما کمک کردند و مانع ازتصویب این قانون شده اند به این مملکت خدمت کرده‌ایم نتیجه این قضاوت صدسال دیگرمعلوم میشودوآنروزنه من زنده هستم و نه آقای گلشائیان ونه سایرآقایان این اگرافتخاری داشته باشدیااگرننگی باشددرتاریخ برای من بمانداینست دراین فرصتی که دراین ساعت ملت ایران بمن داده است که ازآن فرصت استفاده کنم ازحق ملی ونمایندگی خودم استفاده خواهم کردوتاسرحدجانبازی خودداری نخواهم کرد.
نایب رئیس-درضمن هم آقای مکی بایدمتوجه باشندکه کلمه فشارکه اظهارکردندفشاری درکارنیست (مکی-امیدوارم)وبعدهم ایشان وقتی قول میدهندبایدقول خودشانراحفظ بکنندآقای مکی فرمودندمخصوصأامروزبعدازتنفس هم فرمودندکه بیش ازبیست صفحه ازنطق من باقی نیست وگفتندکه تقریبأیکساعت طول میکشدحفظ قول هم خودش یک مسئله مهمی است. مکی -بنده وقتیکه آقای رئیس دراطاق جلسه خصوصی ببنده فرمودنداین چندورق راآوردم وگفتم چیزی براین اوراق اضافه نمیکنم وآقایان هم دیدندموقعی که بیرون رفتم چیزی براین اضافه نکردم وحتی گفتم کیفم رادراختیارشمامیگذارم(بهادری-همین حرفهااضافه است)شهادت دروغ درماه رمضان خوب نیست وروزه راباطل میکندبرویم سرمطلب.... میزان استخراج نفت آنهم میزان صادرات وفروش رفته درایران راکنترل مینماید.
۷-حق‌الامتیازبجای آنکه ازکلیه موادمستخرجه طبق معمول دنیاگرفته شودفقط براساس میزان صادرشده وفروش رفته درایران دریافت میگرددوبااین ترتیب ازکلیه موادیکه شرکت نفت بااسراف وتبذیربیمانندی معروف نموده ویادورریخته ویااتش میزندوثروت پرارزشی است که توسط شرکت ازبین برده میشودهیچگونه مبلغی عایدمانمیگردد.
میزان نفتی که از۱۹۳۳تا آخر۱۹۴۸ توسط شرکت تلف شده است مساوی باسه میلیون و نهصدهزارتن و میزان نفت مصرفی توسط خودشرکت درهمین مدت مساوی است باسیزده ونیم میلیون تن که جمع آن بالغ بر هفده میلیون و چهارصدهزارتن شده و بر اساس قیمت متوسط نفت در این شانزده ساله که تقریباً بالغ بر دو لیره در هر تن فرض شده است ارزش بین المللی آن بالغ برسی و چهارمیلیون وهفتصدهزارلیره میشود و بنابراین معادل مبلغ بالا ثروت از دل خاک این کشور استخراج و توسط شرکت مصرف و ریخت و پاش شده است و ما از آن حتی یک شاهی هم استفاده نبرده‌ایم. در صورتی که موضوع گازها را نیز در نظربگیریم و با توجه به این نکته که میزان گازحاصله ازمنابع نفت ایران بطورمتوسط معادل۱۱درصدنفت خام استخراجی است از سال۱۹۳۳ تا۱۹۴۸ وکلادراین مدت درحدودیکصدوهشتادوشش میلیون تن بوده است میزان گاز سوخته شده معادل بیست میلیون ونیم تن گازمیشودکه اگرفقط ارزش سوختی آنراازقرارهرتن یک لیره فرض نماییم ارزش کلی آن نیزبالغ بربیست میلیون لیره برای مدت۱۹۳۳تا۱۹۴۸میشود.
به این ترتیب از بابت نفت تلف شده ومصرفی شرکت و گازسوخته شده شرکت معادل پنجاه و پنج میلیون لیره مواد گازی از زمین ایران استخراج و از دست رفته است و کشور ایران هیچگونه نفعی از این بابت نبرده است.
درصورتیکه فرض کنیم منافع ما از این میزان نفت طبق میزان تقریبی قرارداد بالغ بر۱۵ درصد این ارزش میشده است حق‌السهم از دست رفته ایران از این بابت رویهمرفته هشت میلیون و سیصد هزار لیره میشده است. و اگر بگوییم که چون شرکت این مقدار را نفروخته فقط حق‌الامتیاز۴شلینگ و مالیات تقریبی هرتن یک شلینگ راپرداخت مینمود زیانی که ازاین نقطه نظربدولت ایران واردآمده بودبجای هشت میلیون وسیصدهزارلیره فقط بالغ بریکمیلیون وچهارصدهزارلیره میشدودرصورتیکه درحالت اخیرمبنای نرخ طلارانیزدرنظربگیریم میزان بالایعنی وجهی که ازدست ایران رفته است معادل دومیلیون لیره میگردد.
۸-طبق ماده۱۴وبرخلاف قرارداددارسی دولت ایران بابکاربردن عبارت«تفتیش عملیات فنی شرکت»وباوجودذی نفع بودن درمنافع حاصله ازعملیات شرکت حق رسیدگی بعملیات مالی وتجاری شرکت راازخودسلب کرده وشرکت هم بظن قوی طبق محاسباتی که بعمل آمده وبعداًارائه میشودازاین فقدان حق رسیدگی دولت حداکثراستفاده رابضررکشورمانموده است.
مثلا اگر استفاده شرکت راازفروش نفت صادرشده وفروش رفته درایران براساس قیمت های متوسط سالهای مربوط وقیمت استخراج هرتن سال های مربوط که ازمنابع موثقی بدست آمده است حساب کنیم مشاهده میشودکه برای سالهای ۱۹۳۳تا۱۹۴۸میزان استفاده که درشرکت بایستی نشان دهدبالغ برسیصدوهفتادمیلیون لیره بایستی باشدوحال آنکه شرکت دربیلان خودمیزان استفاده بدست آمده رادرهمین مدت معادل دویست وچهل وپنج میلیون لیره نشان داده است وبنابراین اختلاف آن دوکه ضرری است که ببیلان شرکت بنفع دریاداری انگلستان واردشده است معادل یکصدوبیست وپنج میلیون لیره میباشد. چون طبق قراردادمیزان ۲۰درصدازاین مبلغ بالمآل بایران تعلق داشته است خسارتی راکه دولت ایران درنتیجه این سوددریاداری انگلستان متحمل شده است بالغ بربیست وچهارمیلیون لیره میشود.
(آزاد – وقت منقضی شده است)قبل ازاینکه بنده بخواهم قسمت ۸ عرایضم را بگویم در همین قراردادالحاقی که آقای گلشائیان بمجلس داده اندسه چهارموردش راعرض میکنم که افکار عمومی و خود آقایان نمایندگان هم متوجه شوند که بیاناتی که ایشان دیروز کردندهیچکدامش واردنبود و بنده بایدجواب بدهم برای این امربعرض این چندکلمه مبادرت میکنم.
ماده سوم بندالف-درماده سوم قراردادبندالف قیدشده است که حق‌الامتیازدولت ازچهارشلینگ به شش شلینگ ترقی داده شده است. شایدنمایندگان محترم تصورفرمایندکه به این ترتیب بحق‌الامتیازدولت۵۰%اضافه شده است درصورتیکه اینطورنیست واصلامبلغی اضافه نشده است (صحیح است) (گلشائیان-صحبت بازارلندن است) حالابنده مجبورم که موضوع شرکت دادن ایران رادربانک بین المللی مطرح کنم که چه جورسراین ملت کلاه گذاشتندبرای اینکه دراین مواقع بتواننداستفاده کنند. طبق قرارداد۱۹۳۳چهارشلینگ حق‌الامتیازبطلاتضمین شده است به این ترتیب که طبق بند پنجم از ماده دهم آن هرگاه قیمت هرانس طلا از ۱۲۰شلینگ ترقی نمایدحق‌الامتیاز بهمان نسبت ترقی خواهدنموداینست که بنده عرض میکنم کلاه سر ما رفته است. در طی چندسال اخیر قیمت طلا نسبت به لیره به مقدار زیادی ترقی کرده چنانچه در بازار متعارف جهان هر انس طلا ۲۵۲ شلینگ قیمت دارد ولی دولت انگلیس که صاحب سهم اصلی شرکت نفت است قیمت هر انس طلا را ۱۷۲ شلینگ تعیین نموده بود و به این ترتیب در طی این چند سال حق‌الامتیاز دولت ایران به نسبت ۱۷۲ بر ۲۵۲ کم پرداخت میگردید (وزیر دارایی – در قراردادهم هست)کدام ماده اش؟ (وزیر دارایی – ماده۱۰) تردیدی نیست که نامه آقای هژیر نیز علی رغم منافع کشور به نفع شرکت نفت صادر شده است ولی در عین حال صحت ادعای دولت ایران بر این طرز محاسبه امری است که در هر محکمه ذیصلاحتی به آسانی به ثبوت میرسید وطبق قرارداد۱۹۳۳ ما این حق را داریم که نسبت به این طرز محاسبه اعتراض نموده و بحکمیت رجوع کنیم. قرارداد الحاقی در عین حال که در بند (الف)ماده سوم حق‌الامتیاز را از چهار شلینگ به شش شلینگ ترقی میدهد در ماده نهم آن تصریح میکند که شرکت تعهدات خود را نسبت به ماده دهم قرارداد۱۹۳۳ انجام داده است. یعنی در واقع عملا حساب حق‌الامتیاز را بر حسب هر انس طلا مساوی با ۱۷۲ شلینگ قانونی می نماید و حق هر گونه ادعائی را در این زمینه در آتیه برای ما خواهد بست. پس در عین حال که چهارشلینگ به شش شلینگ ترقی کرده نرخ تسعیر آن برای همیشه از ۲۵۲ شلینگ به ۱۷۲ شلینگ تنزل کرده و به این ترتیب نه تنها بهیچوجه حق‌الامتیاز ما اضافه نشده بلکه هرگاه در آتیه بازهم نرخ لیره تنزل نماید و دولت انگلستان با کنترل مصنوعی نرخ آنراثابت نگاهدارد ما حق ادعائی نداشته و ضرر هنگفتی خواهیم کرد (آزاد – صحیح است)با توجه به مذاکراتی که راجع به تنزل نرخ لیره چند روز قبل در پاریس در جریان بود کلاه بزرگی که از این راه سر ما خواهد رفت کاملا معلوم میشود.
ماده هفت(بند الف) ازدیاد وجوه لازم التأدیه از ۹ پنس بیک شلینگ که در ماده هفت بند (الف) قرارداد الحاقی ذکر شده نیزتابع استدلال فوق بوده ودرواقع مبلغی اضافه نشده است وحق ادعای دولت را در این زمینه نیز ساقط مینماید.
ماده چهارم بند(الف) من مطمئن هستم که اکثریت آقایان نمایندگان محترم از جملات این ماده بهیچوجه چیزی نفهمیده اند (آزاد – صحیح است)وآقای نخست‌وزیر و آقای وزیر دارایی هم یا متن فارسی اینماده را نخوانده اند و در واقع قرارداد الحاقی را چشم بسته امضاء فرموده اند یا اینکه در اثر استماع بیانات مؤثر مسترگس در عرض این چند ماهه فارسی آقایان آب کشیده است.
بهر حال مقصود از اینماده چیست؟آیامیخواهیدبگویید که دولت انگلستان از این ببعداز ۲۰ درصد منافع شرکت که متعلق بدولت ایران است مالیات نخواهد گرفت؟
در اینصورت چرا صاف و پوست کنده این حرف را نمیزنید و کلمه «ذخیره عمومی»را که هیچ مبنای محاسباتی ندارد و تعریف نشده به میان آورده‌اید؟ آقای وزیر دارایی تعریف«ذخیره عمومی»و چرا در قرارداد تعریف نشده.
در این ماده میگویندکه رقم«ذخیره عمومی»را به نسبت مالیات بر درآمد دولت انگلستان بالا میبرند و بیست درصد رقم افزایش یافته را به ایران میپردازند بنده میخواهم عرض کنم که این ماده بهیچوجه با منافع ایران تطبیق نمیکند زیرا اولا مالیات بر درآمد دولت انگلستان کماکان بر قسمتی از ۲۰ درصد سهم دولت ایران تعلق خواهد گرفت و این عمل غیر قانونی یعنی اخذ مالیات یک دولت از دولت دیگر به این ترتیت جنبه قانونی پیدا خواهدکرد.
ثانیاً - چون در بیلانهای شرکت تقریباً ده نوع «ذخیره»به اسم های مختلف هست وهیچ قاعده‌ای ولو بطور مبهم رابطه ذخیره عمومی را که یکی از این ذخائر است با سایر ذخائر معین نمیکند وقرارداد الحاقی هم در مثال های منتشره تصریح کرده است که «ذخیره عمومی»طبق «بیلان های منتشره»است یعنی ما هیچگونه حق اعتراضی نسبت به رقم «ذخیره عمومی»در آتیه نخواهیم داشت و هر چه که شرکت صلاح بداند باسم «ذخیره عمومی»در بیلان خود منتشر میکند وطبق فرمول پیشنهادی سهم مارا حساب خواهند کرد وما هم نه حق بازرسی خواهیم داشت ونه حق اعتراض. بدین ترتیب ادعای واقعی دولت ایران از بابت مالیات بردرآمد دولت انگلستان برای همیشه سلب خواهد شد.
ثالثاً - مهمترین عیب این ماده اینست که برای همیشه حق ایران را نسبت بتأسیسات خارج از ایران و شرکتهای تابعه شرکت نفت انگلیس و ایران سلب خواهد نمود وحال آنکه کلیه شرکتهای تابعه از جمیع برتری های قرارداد اصلی استفاده می نمایند. از تاریخ نسبةمفصلی که بعرض آقایان رسید معلوم میشود که در عرض ۴۸ سال گذشته چون همیشه دولت ایران درمنافع شرکت ابتدا۱۶درصدوبعداً۲۰ درصد شریک بوده است لذا در هر گونه بسط وتوسعه شرکت در خارج ایران نیز قاعدتاً باید سهیم باشد. تصفیه خانه ها، دستگاه های پخش نفت، شرکتهای مهم تابعه شرکت نفت انگلیس و ایران در خارج و سهم متعلق بما از این بابت پنجاه میلیون لیره میشود ولی طبق ماده پنج قرارداد الحاقی در مقابل دریافت پنج میلیون وکسری لیره این پنجاه میلیون را مصالحه کرده‌ایم.
جناب آقای وزیر دارایی اینجاست که بنده اعتراض دارم وباعث مخالفت تمام مردم است وبقول شما مورد مخالفت منفی‌بافهای این مملکت است هرطور حساب میکنید،(وزیر دارایی – تمام منافع شرکت نفت۱۳۰ میلیون لیره است) این بیلان آنهاست آنها حساب سازی میکنند، شما که در این بیلان نظارتی نداشته‌اید، شماکه حق مداخله درامورتصفیه خانه هانداشته‌اید، آنوقت میآیید تمام مبالغ را به ۵ میلیون لیره مصالحه میکنید (وزیر دارایی – فقط ژنرال رزوراست) اینجاست که می فهمیم چرا باید جملات ماده چهارم اینقدر پیچیده باشد زیرا منظور اینست که با ایجاد ابهام مصنوعی در جملات مخصوصاً لغت «ذخیره عمومی»و«بیلان منتشره»را داخل در قرارداد نموده وبعذر اینکه موضوعی فنی است مطلب راپیچانده وحق ایران را در نظارت وبازرسی دفاترشرکت و در عدم پرداخت مالیات بانگلیس و ازهمه مهمتر درتأسیسات خارج از ایران و شرکتهای تابعه ازبین ببرد (صحیح است).
ماده چهارم بند(ب)-بنده از خواندن بند(ب) ماده چهارم وحشت کردم – در این جا تصریح شده است اگر شرکت در ایران نفت استخراج نکردمجبور نیست حد اقل ۴ میلیون لیره را بپردازد آقایان شرکت چه موقع از ایران نفت استخراج نخواهد نمود؟آقایان این موضوع خیلی حیاتی است توجه کنید، طبیعة فقط در جنگ آتیه وقتی که در اثر وجود همین دستگاه شرکت نفت خاک ایران مورد تجاوز قوای خارجی گردد- در چنین موقعی مطمئن باشید که کمترین دفاعی از این سرزمین از طرف انگلستان نخواهد شد و از همین حالا نیز پیش بینی این امر را کرده واین ماده را در قرارداد الحاقی گنجانده اند- در آن وقت هم ایرانی باید از خودش دفاع کند (وزیر دارایی – البته ایرانی باید از خودش دفاع کند ونباید از خارجه استمدادکند)
دکتربقائی-این اتوئی است که بتوانند از منافع خودشان دفاع کنند آقای رئیس جواب سؤالات بنده را چرا نمیدهند؟سؤالات بنده راجع بسیاست خارجی بود، مجلس داردتمام میشودبااین بلوک سازی که میکنند ما نمیتوانیم از خودمان دفاع کنیم فردا وقت خطرماراول میکنندوخودشان میروندکنارآخرجناب آقای رئیس جواب بنده را چرا نمیدهند؟فردا هم مجلس تمام میشود، ملت ایران این سیاست استتار را قبول ندارد، با این سیاستی که دولت پیش گرفته چراجواب سؤالات مرانمیدهند؟
نایب رئیس-حالاموقع این سؤالات نیست شمابدون اجازه وسط نطق ناطق حرف میزنید
حائری‌زاده سه ساعت بیشترصحبت شده است.
نایب رئیس-بفرماییدآقای مکی.
مکی ـ این مطلب رایکباردیگربرای آقایان تکرارکنم که کسانی که نصیحت میکنندوازجنگ آتیه مارامیترسانندکه بایستی از بعضی کشورها کمک بگیریم و طوری روش سیاستمان باشدکه بتوانیم ایران را در موقع جنگ حفظ بکنیم بدانندکه تمام این آوانتاژها و تمام این چیزهائی که مابدهیم و یا به زور از ملت ایران بگیرنددر موقع جنگ به قدر سرسوزنی بحال اینملت مفیدنخواهدبود و ملت ایران ضربت خواهدخورد و آنها هم خون ملت ایران را بوسیله همین نفت کشیده اند و برده اند در جنگ گذشته این تعهد را داشت و یک چیزی می‌پرداخت آقایان توجه بفرماییدآقایان شرکت نفت آنرا استخراج نکرد حفظ مملکت ایران باماست، آنروز ما باید سرنیزه بخوریم، ما باید از وطنمان دفاع بکنیم، وطن ماست ولی نفت وطن انگلستان است، این تمام منافع انگلستان است، آن موقع هم هیچگونه کمک و مساعدتی نیست و ما بایدخودمان از وطنمان دفاع کنیم.
ماده ۸ – در این ماده صریحاً به شرکت اختیارداده شده است که مبنای قیمتهای اساسی نفت وبنزین را در ایران طبق قیمت های خلیج مکزیک منهای۲۵درصدمعین کندآقایان بعلت نقصان ذخائر نفتی امریکادر عرض سالهای اخیرقیمت نفت درخلیج مکزیک ۲۶۰درصدترقی کرده واینکه شرکت تابحال نمیتوانست قیمت نفت رادرایران بالاببردبرای این بودکه قیمتهای رومانی ترقی نکرده و بهای نفت وبنزین طبق قیمتهای رومانی معین شده است حال اگر این ماده تصویب شود قیمت نفت در سالهای آتیه لااقل دو برابرخواهدشد (وزیر دارایی ـ هیئت موافقت نکرده اند) شمادراین قرارداد نوشته‌اید آنوقت موافقت چی چی؟گمان می کنم که حتی در انگلستان هم عده زیادی طرفداراین عقیده اندکه لااقل نفت و بنزین مورد احتیاج مردم ایران بقیمت نازل باشد. آیا مضحک نیست که به شرکت نفت اجازه داده شودکه میلیونها تن موادنفتی رابحریه انگلیس به ثمن بخس بفروشد و هشتصد هزار تن مصرف اهالی بدبخت ایران راطبق قیمت های متداول خلیج مکزیک حساب کند. این یک بام ودوهواچه معنی دارد؟وآنگهی اگر بحیه انگلستان بازورگوئی ازقیمت ارزان استفاده میکندچرانبایدملت ایران ازحق خودش استفاده بکند؟چرامصرف ارتش ایران را که تانک هاوزره پوش هایش هم زیادنیست نبایداستفاده کند؟ارتش ایران روزی که اینهافرارمی کنندمیروندآبادان رابایداین سربازان بدبخت این افسران جوان مابروندودفاع بکنندبعدهم قیمت مصرفی بنزینشان را بقیمتخلیج مکزیک با یک پورسانی تخفیف از آنها میگیرند شماکه اینقدر خدمتگذار هستید میخواستید بگویید ما ارتش زیادی نداریم یک مقدار طیاره و یک مقدار کامیون ویک مقدار زره پوش داریم. بنزین اینها را اقلا بقیمت بحرییه انگلیس حساب بکنید شما اگر اینکاررا کرده بودید یک مبلغی در بودجه ارتش ایران صرفه جوئی میشد غیر از این است تیمسار سپهبد احمدی؟آنوقت بعوض اینکه یک آوانتاژهائی برای ارتش خودمان بگیریم از وسائلی که داریم، بنده معتقدم که ایران باید یک ارتش قوی وفداکار وبا ایمان داشته باشد برای اینکه روز سختی هیچکس سراغ دیگری نخواهد رفت، دایه مهربانتر ازمادرهم دروغ است، ما باید خودمان از کشور خودمان دفاع کنیم، آنوقت بیاییم قیمت نفت خودمان را از انگلیس ها بخواهیم؟ اینجا را جواب بدهید آقای گلشائیان چرا اینکار را نکردید؟ (وزیر دارایی تقاضاهائی که ما کردیم خیلی بیش از اینها بود که فرمودید ما شش برابر این تقاضا کردیم.) (حائری‌زاده ـ آقا قبول نمیکنند، حضرت اشرفهای بالای سرما قبول نمیکنند!)پس زور است وقراردادی که پایه اش بزور است ملت ایران با رضا ورغبت تسلیم نمی شودومن که نمایندگی ملت را دارم تسلیم این زورگوئی واجحاف نمیشوم، دولت هم انتظار داشتم که تسلیم زورگوئی ها نشود:آن وقت در روز سختی هم بمباران بکنند زیرا امروز ملت ایران مورد توجه دنیاست ما چند هزار کیلومتر با شوروی ها مرز داریم، ما برویم و کشته بشویم همینطوری مفت ومسلم؟من از تیمسار سپهبد احمدی که واقعاً یکی از افسران شرافتمند اینمملکت هستند استدعا می کنم که این لایحه‌ای را که راجع بترفیعات افسران آرتش آورده اند راجع بافسران جزء راباید تصویب نکرد، اینها را باید سیر نگاهداشت وبهشان کمک کرد وباید بعرض اعلیحضرت همایونی رساند که اینها تاایمان نداشته باشندبدردنمی خورندیک کاری بکنیدکه اینها ایمانشان سلب نشود(حائری‌زاده ـ گرسنگی که ایمان سرش نمیشود حقوقشان را بدهند)که در روزهای مبادا بی تزلزل و با ایمان بمیدان مبارزه بروند. این ترفیعات را طبق همین قانون باید بافسران جزء بدهید واگر خواستید از آنها یک قدری درباره اش گفتگو کنید.
دکتر بقائی – جلسه را باید ختم کنید، سه ساعت بیشتر گذشته است.
نایب رئیس – آقای مکی خارج از موضوع صحبت می کنید.
مکی – خیر قربان راجع به نفت ارتش است.
نایب رئیس – نوشته است حداقل سه ساعت.
دکتر بقائی – در بودجه هم حداقل ۵ ساعت بودهرچه می گفتیم کسی گوش بحرفمان نمیکرد
مکی – آقای دکتر بقائی مطمئن باشند من خسته نمیشوم با اینکه کسالت دارم ولی ارواح شهدای آزادی این مملکت که قطعاًدر این مکان حاضر هستند وناظر اعمال ما هستند من را تقویت میکنند ومن تاآخرین لحظه تا وقتی که بتوانیم اینجا بایستم از حقوق ملت ایران دفاع میکنم گمان میکنم که حتی در انگلستان هم عده زیادی طرفدار این عقیده اندکه لااقل نفت وبنزین مورد احتیاج مردم ایران بقیمت نازل باشد، آقا مضحک نیست که بشرکت نفت اجازه داده شود که میلیونها تن مواد نفتی را به بحریه انگلیس بثمن بخس بفروشد و ششصد هزار تن (آزاد- هشتصد هزارتن)هفتصد هزار یا ششصد هزارتن مصرف اهالی بدبخت ایران راطبق قیمتهای متداول خلیج مکزیک حساب کند؟این یک بام ودوهوا چه معنی دارد؟
ماده نهم- این ماده تصریح شده است که کلیه اعمال محاسباتی شرکت که طبق آنچه که گفته شد جزیک سلسله حساب سازی بضرر ایران نیست از این تاریخ ببعد قانونی شده وملاک عمل برای آتیه خواهد شد وما هیچگونه حق اعتراض در آتیه نخواهیم داشت.
ماده ۱۰-این ماده در حقیقت خنده‌ای است که شرکت نفت انگلیس وایران بریش مجلس شورای ملی ایران مینماید زیرا قرارداد تق ولق خودرا به این وسیله برای همیشه تحکیم ومسجل مینماید. بنده این قسمت های عین مواد الحاقی راکه عرض کردم اینها معایب قرارداد الحاقی است که اگر ملاحظه میفرمایید یک عده‌ای در مجلس مقاومت میکنند یا مقاومت منفی میکنند یا احساسات ملی بهیجان میآید برای این است،دیشب عرض کردم که در خیابان اسلامبول مردم را میزنند، امروز شنیدم یک عده‌ای بجان مردم ریخته اند و آنها را زده اندکاغذی هم که بمن نوشته اند اینجاست. نایب رئیس-آقای مکی اجازه بفرمایید چند صفحه باقی مانده است.
مکی – تقریباًسی صفحه، همین یادداشت را دارم وتمام میشود۰(یکی از نمایندگان – لابد هر دو رو نوشته‌اید)خیر یک روهست.
- تعطیل جلسه به عنوان تنفس
[ویرایش]۴-تعطیل جلسه به عنوان تنفس
نایب رئیس - بنده میخواستم یک اظهاری بکنم بعقیده بنده یک لایحه‌ایکه در مجلس میآید وکلای مجلس باید باندازه‌ای شجاع باشند که آن لایحه را یا رد کنند یا تصویب کنند والا یک لایحه را هی مطول کردن وهی در اطرافش صحبت کردن صلاح ومصلحت نیست. اگرما اینقدرشجاعت اخلاقی داریم که اگر یک لایحه آمده وبصلاح مملکت نیست باید رسماً آنرا رد کنیم (صحیح است) واگر اکثریت مجلس میبیند که بصلاح مملکت است تصویب کنیم والا اینطور اتلاف وقت کنیم و امروز را بفردا بیندازیم این بصلاح مملکت نیست. حالا جلسه را بعنوان تنفس ختم میکنیم وساعت هشت ونیم بعدازظهر جلسه تشکیل میشود. آزاد. بنده مخالفم باید رأی گرفت.
دکتر بقائی – بدون رأی نمیشودشب جلسه کرد بنده مخالف هستم با جلسه شب. (مجلس یکساعت وپنج دقیقه بعد از ظهر بعنوان تنفس ختم گردید)
نایب رئیس مجلس شورای ملی- امیر حسین ایلخان
قانون
شماره ۵۹۷۹ قانون ۲ و ۵ و ۲۸
وزارت دارایی
فرمان همایونی بانضمام قانون اجازه پرداخت یک دوازدهم حقوق وهزینه کل کشور بابت خرداد ماه ۱۳۲۸ که در جلسه پنجم تیر ماه یکهزار وسیصدوبیست وهشت بتصویب مجلس شورای ملی رسیده است ذیلا ابلاغ میگردد. با تأییدات خداوند متعال ما پهلوی شاهنشاه ایران محل صحه مبارک نظرباصل بیست وهفتم متمم قانون اساسی مقرر میداریم:
ماده اول-قانون اجازه پرداخت یک دوازدهم حقوق وهزینه کل کشور بابت خرداد ماه یکهزاروسیصدوبیست وهشت که بتصویب مجلس شورا یملی رسیده ومنضم به این دستخط است بموقع اجرا گذاشته شود.
ماده دوم – هیئت دولت مأمور اجرای این قانون هستند بتاریخ سیزدهم تیرماه ۱۳۲۸ قانون اجازه پرداخت یک دوازدهم حقوق وهزینه کل کشور بابت خردادماه ۱۳۲۸
ماده واحده – بوزارت دارایی اجازه داده میشود حقوق وهزینه های مستمر وغیر مستمر وزارتخانه ها وادارات وبنگاههای دولتی وسایر هزینه های کشور اعم از مصارف عمومی و عمرانی در خردادماه سال ۱۳۲۸ درحدود یکدوازدهم اعتبارات سال ۱۳۲۷ واضافه اعتباراتیکه درسال۱۳۲۸ بتصویب رسیده با رعایت تبصره ۱ ماده واحده قانون مصوب دوم آبانماه ۳۲۴ وسایر قوانین ومقررات مالی وکمک هزینه کارمندان وخدمتگذارن کشوری ولشکری را مطابق قوانین وآیین‌نامه های مربوطه از درآمد عمومی سال جاری کشور پرداخت نماید.
این قانون که مشتمل بر یک ماده است در جلسه پنجم تیرماه یکهزاروسیصدوبیست و هشت بتصویب مجلس شورای ملی رسید.
رئیس مجلس شورای ملی – رضا حکمت
اصل فرمان همانونی وقانون در دفتر نخست‌وزیر است . م-۲۴۵۰ نخست‌وزیر
بخشنامهها
شماره ۵۶۷۵و۱۰۶۶۶ ۲۲و۴و۲۸
نظر باختیار حاصله از ماده ۱۹ قانون دفتر اسناد رسمی مصوب سال ۱۳۱۶ بمدت مقرر در ماده ۴۱ اصلاحی آیین‌نامه
دفتراسنادرسمی بیست روز اضافه وتبصره زیر بماده ۴۶ آیین‌نامه مزبور اضافه میشود:
تبصره – درصورتیکه به تشخیص اداره ثبت که باید مبتنی به تحقیقات کافی باشد معلوم گردد که سردفتران و دفتر یاران قادر بدادن وثیقه مال غیر منقول ثبت شده وملکی که مدت اعتراض نسبت به آن منقضی گردیده ویا سپردن وجه نقد نمیباشند اداره نام برده میتواند در صورت احراز صلاحیت اخلاقی وعملی آنها به گرفتن ضامن معتبر اکتفا کند. تشخیص ضامن در هر حال با رئیس ثبت محل خواهدبود.
وزیر دادگستری