مثنوی معنوی/نمودن جبرئیل علیه‌السلام خود را

by مولوی

	مصطفی می‌گفت پیش جبرئیل			که چنانک صورت تست ای خلیل
	مر مرا بنما تو محسوس آشکار			تا ببینم مر ترا نظاره‌وار
	گفت نتوانی و طاقت نبودت			حس ضعیفست و تنک سخت آیدت
	گفت بنما تا ببیند این جسد			تا چد حد حس نازکست و بی‌مدد
	آدمی را هست حس تن سقیم			لیک در باطن یکی خلقی عظیم
	بر مثال سنگ و آهن این تنه			لیک هست او در صفت آتش‌زنه
	سنگ وآهن مولد ایجاد نار			زاد آتش بر دو والد قهربار
	باز آتش دستکار وصف تن			هست قاهر بر تن او و شعله‌زن
	باز در تن شعله ابراهیم‌وار			که ازو مقهور گردد برج نار
	لاجرم گفت آن رسول ذو فنون			رمز نحن الاخرون السابقون
	ظاهر این دو بسندانی زبون			در صفت از کان آهنها فزون
	پس به صورت آدمی فرع جهان			وز صفت اصل جهان این را بدان
	ظاهرش را پشه‌ای آرد به چرخ			باطنش باشد محیط هفت چرخ
	چونک کرد الحاح بنمود اندکی			هیبتی که که شود زومند کی
	شهپری بگرفته شرق و غرب را			از مهابت گشت بیهش مصطفی
	چون ز بیم و ترس بیهوشش بدید			جبرئیل آمد در آغوشش کشید
	آن مهابت قسمت بیگانگان			وین تجمش دوستان را رایگان
	هست شاهان را زمان بر نشست			هول سرهنگان و صارمها به دست
	دور باش و نیزه و شمشیرها			که بلرزند از مهابت شیرها
	بانگ چاوشان و آن چوگانها			که شود سست از نهیبش جانها
	این برای خاص وعام ره‌گذر			که کندشان از شهنشاهی خبر
	از برای عام باشد این شکوه			تا کلاه کبر ننهند آن گروه
	تا من و ماهای ایشان بشکند			نفس خودبین فتنه و شر کم کند
	شهر از آن آمن شود کان شهریار			دارد اندر قهر زخم و گیر و دار
	پس بمیرد آن هوسها در نفوس			هیبت شه مانع آید زان نحوس
	باز چون آید به سوی بزم خاص			کی بود آنجا مهابت یا قصاص
	حلم در حلمست و رحمتها به جوش			نشنوی از غیر چنگ و ناخروش
	طبل و کوس هول باشد وقت جنگ			وقت عشرت با خواص آواز چنگ
	هست دیوان محاسب عام را			وان پری رویان حریف جام را
	آن زره وآن خود مر چالیش‌راست			وین حریر و رود مر تعریش‌راست
	این سخن پایان ندارد ای جواد			ختم کن والله اعلم بالرشاد
	اندر احمد آن حسی کو غاربست			خفته این دم زیر خاک یثربست
	وآن عظیم الخلق او کان صفدرست			بی‌تغیر مقعد صدق اندرست
	جای تغییرات اوصاف تنست			روح باقی آفتابی روشنست
	بی ز تغییری که لا شرقیة			بی ز تبدیلی که لا غربیة
	آفتاب از ذره کی مدهوش شد			شمع از پروانه کی بیهوش شد
	جسم احمد را تعلق بد بدآن			این تغیر آن تن باشد بدان
	هم‌چو رنجوری و هم‌چون خواب و درد			جان ازین اوصاف باشد پاک و فرد
	روبهش گر یک دمی آشفته بود			شیر جان مانا که آن دم خفته بود
	خفته بود آن شیر کز خوابست پاک			اینت شیر نرمسار سهمناک
	خفته سازد شیر خود را آنچنان			که تمامش مرده دانند این سگان
	ورنه در عالم کرا زهره بدی			که ربودی از ضعیفی تربدی
	کف احمد زان نظر مخدوش گشت			بحر او از مهر کف پرجوش گشت
	مه همه کفست معطی نورپاش			ماه را گر کف نباشد گو مباش
	احمد ار بگشاید آن پر جلیل			تا ابد بیهوش ماند جبرئیل
	چون گذشت احمد ز سدره و مرصدش			وز مقام جبرئیل و از حدش
	گفت او را هین بپر اندر پیم			گفت رو رو من حریف تو نیم
	باز گفت او را بیا ای پرده‌سوز			من باوج خود نرفتستم هنوز
	گفت بیرون زین حد ای خوش‌فر من			گر زنم پری بسوزد پر من
	حیرت اندر حیرت آمد این قصص			بیهشی خاصگان اندر اخص
	بیهشیها جمله اینجا بازیست			چند جان داری که جان پردازیست
	جبرئیلا گر شریفی و عزیز			تو نه‌ای پروانه و نه شمع نیز
	شمع چون دعوت کند وقت فروز			جان پروانه نپرهیزد ز سوز
	این حدیث منقلب را گور کن			شیر را برعکس صید گور کن
	بند کن مشک سخن‌شاشیت را			وا مکن انبان قلماشیت را
	آنک بر نگذشت اجزاش از زمین			پیش او معکوس و قلماشیست این
	لا تخالفهم حبیبی دارهم			یا غریبا نازلا فی دارهم
	اعط ما شائوا وراموا وارضهم			یا ظعینا ساکنا فی‌ارضهم
	تا رسیدن در شه و در ناز خوش			رازیا با مرغزی می‌ساز خویش
	موسیا در پیش فرعون زمن			نرم باید گفت قولا لینا
	آب اگر در روغن جوشان کنی			دیگدان و دیگ را ویران کنی
	نرم گو لیکن مگو غیر صواب			وسوسه مفروش در لین الخطاب
	وقت عصر آمد سخن کوتاه کن			ای که عصرت عصر را آگاه کن
	گو تو مر گل‌خواره را که قند به			نرمی فاسد مکن طینش مده
	نطق جان را روضه‌ی جانیستی			گر ز حرف و صوت مستغنیستی
	این سر خر در میان قندزار			ای بسا کس را که بنهادست خار
	ظن ببرد از دور کان آنست و بس			چون قج مغلوب وا می‌رفت پس
	صورت حرف آن سر خر دان یقین			در رز معنی و فردوس برین
	ای ضیاء الحق حسام الدین در آر			این سر خر را در آن بطیخ‌زار
	تا سر خر چون بمرد از مسلخه			نشو دیگر بخشدش آن مطبخه
	هین ز ما صورت‌گری و جان ز تو			نه غلط هم این خود و هم آن ز تو
	بر فلک محمودی ای خورشید فاش			بر زمین هم تا ابد محمود باش
	تا زمینی با سمایی بلند			یک‌دل و یک‌قبله و یک‌خو شوند
	تفرقه برخیزد و شرک و دوی			وحدتست اندر وجود معنوی
	چون شناسد جان من جان ترا			یاد آرند اتحاد ماجری
	موسی و هارون شوند اندر زمین			مختلط خوش هم‌چو شیر و انگبین
	چون شناسد اندک و منکر شود			منکری‌اش پرده‌ی ساتر شود
	پس شناسایی بگردانید رو			خشم کرد آن مه ز ناشکری او
	زین سبب جان نبی را جان بد			ناشناسا گشت و پشت پای زد
	این همه خواندی فرو خوان لم یکن			تا بدانی لج این گبر کهن
	پیش از آنک نقش احمد فر نمود			نعت او هر گبر را تعویذ بود
	کین چنین کس هست تا آید پدید			از خیال روش دلشان می‌طپید
	سجده می‌کردند کای رب بشر			در عیان آریش هر چه زودتر
	تا به نام احمد از یستفتحون			یاغیانشان می‌شدندی سرنگون
	هر کجا حرب مهولی آمدی			غوثشان کراری احمد بدی
	هر کجا بیماری مزمن بدی			یاد اوشان داروی شافی شدی
	نقش او می‌گشت اندر راهشان			در دل و در گوش و در افواهشان
	نقش او را کی بیابد هر شعال			بلک فرع نقش او یعنی خیال
	نقش او بر روی دیوار ار فتد			از دل دیوار خون دل چکد
	آنچنان فرخ بود نقشش برو			که رهد در حال دیوار از دو رو
	گشته با یک‌رویی اهل صفا			آن دورویی عیب مر دیوار را
	این همه تعظیم و تفخیم و وداد			چون بدیدندش به صورت برد باد
	قلب آتش دید و در دم شد سیاه			قلب را در قلب کی بودست راه
	قلب می‌زد لاف اشواق محک			تا مریدان را دراندازد به شک
	افتد اندر دام مکرش ناکسی			این گمان سر بر زند از هر خسی
	کین اگر نه نقد پاکیزه بدی			کی به سنگ امتحان راغب شدی
	او محک می‌خواهد اما آنچنان			که نگردد قلبی او زان عیان
	آن محک که او نهان دارد صفت			نی محک باشد نه نور معرفت
	آینه کو عیب رو دارد نهان			از برای خاطر هر قلتبان
	آینه نبود منافق باشد او			این چنین آیینه تا توانی مجو