مثنوی معنوی/مقدمه ناشر
مقدمهٔ ناشر
کتاب مثنوی معنوی که زادهٔ قریحهٔ تابناک عارف کامل و عاشق واصل مولانا جلال‌الدین محمد بن بهاءالدین حسین خطیبی بلخی معروف بمولانا جلال‌الدین رومی است، یکی از گنجینه‌های گرانبهای حکمت و عرفان و ادب و کمال و ذوق و حال است که زبان فارسی، شاید تمام زبانهای دنیا نظیر آنرا بخود ندیده‌اند. منظومهٔ عظیم مولانا از آن گلزارهای خوش رنگ و نگار است که خزان فراموشی و گذشت زمان را بر اوراق زرین آن دست تطاول نیست و تا جهان باقی است نام سرآیندهٔ آن نیز زنده و جاوید است.
در این کتاب عظیم آنقدر اندیشه‌های نازک و نکات باریک و معانی حکمت‌آمیز و اندرز و مطالب تربیتی و اجتماعی و سیاسی و معارف الهی وجود دارد که نمی‌توان آنرا احصا کرد. مثنوی دریایی عظیم است که آنرا ژرفا و کرانه پیدا نیست و محققان جهان در تحقیق معارف آن عمری بسر برده و یکی از هزار نخوانده و بعجز خویش اعتراف کرده‌اند.
این کتاب مستطاب محصول ده سال آخر عمر جلال‌الدین رومی نابغهٔ بزرگ و مربی عظیم‌الشان اخلاق است. مولانا این کتاب را بین سالهای ۶۶۲ – ۶۷۲ هجری قمری در حال جذبه و اشتیاق سرود و در این هنگام افکار وی بمنتهای درجهٔ پختگی رسیده بود.
از همانروزها که سرودن نخستین بیتهای این منظومهٔ بی‌نظیر آغاز شد نسخهٔ آن چون کاغذ زر دست بدست رفته و نام و آوازهٔ آن سراسر دنیای فارسی زبان را فرا گرفت و این شهرت فوق‌العاده هر روز رو بفزونی است چنانکه امروز هیچ فارسی زبانی نیست که نام مثنوی و سرایندهٔ بزرگ آنرا نشنیده باشد.
مثنوی بخواهش و بر حسب اصرار و تشویق حسام‌الدین مرید محبوب مولانا بنظم آمد و حسام‌الدین که پس از مرگ مولانا خلافت و جانشینی وی را بعهده گرفت، ازین بابت حقی بزرگ بگردن فارسی زبانان دارد.
نشان استقبال عظیم مردم از مثنوی مولوی وجود نسخه‌های خطی فراوان این کتاب است که در هر یک از کتابخانه‌های معروف دنیا، نسخه‌های متعدد و گرانبها از آن یافت میشود. پس از اختراع فن چاپ و نشر کتب نیز مثنوی در نقاط مختلف، مانند مصر و هندوستان و ترکیه و ایران و اروپا بارها بطبع رسید و فضلای هر عصر، برای تنقیح و تهذیب آن رنج فراوان بردند و شروح متعدد بر آن نگاشتند و در حل مشکلات آن کوشیدند.
اما از میان کسانیکه همت بتصحیح مثنوی و حل مشکلات آن گماشتند گوی سبقت را رینولد الین نیکلسن مستشرق نامدار و شاگرد و دوست و همکار ادوارد ج. براون از دیگران بربود و عمری دراز در تصحیح کتاب و مقابله آن با قدیمترین نسخ خطی جهان بسر آورد و سرانجام آنرا بشعر انگلیسی ترجمه کرد و اثری جاویدان از خویشتن بر جای گذاشت، گو اینکه درین راه دشوار دیدگان جهان بین خویش را از دست داد و در پایان عمر نابینا شد.
اساس طبع نیکلسن نسخه‌یی است که در ماه رجب سال ۶۷۷ یعنی فقط پنج سال پس از مرگ سرایندهٔ آن از روی نسخه‌یی که در حضرت مولانا تصحیح شده بوده است، استنساخ شده و ظاهراً قدیمترین و صحیح‌ترین نسخه خطی مثنوی است که در دنیا وجود دارد.
با اینهمه، نیکلسن از مراجعه بدیگر نسخ خطی و چاپی نیز غافل ننشست و مشکلات و غلطهایی را که جای، جای بر اثر طغیان قلم کاتب در آن نسخه گرانبها اتفاق افتاده بود با دیدن نسخهٔ بدلها تصحیح کرد و نسخه‌یی بیراسته و مضبوط در نهایت نفاست بطبع رسانید و میتوان ادعا کرد که مثنوی وی نزدیکترین صورت مثنوی بگفتهٔ مولانا جلال‌الدین است و پس از انجام این خدمت بزرگ حق آنست که تمام نسخ مثنوی از روی این نسخهٔ دقیق و پاکیزه طبع شود و انتشار یابد و برای سهولت استفادهٔ عموم بصورتی پسندیده و بهای ارزان در دسترس مردم قرار گیرد.
از این نظر مؤسسهٔ مطبوعاتی امیرکبیر که از بدو تأسیس خدمت فرهنگ عمومی را شعار خود ساخته و این مقصد عالی را وجههٔ همت خویش قرار داده است تصمیم بانتشار چنین نسخه‌ای از مثنوی در یک مجلد گرفت و کتابی که اکنون تقدیم اربابان ذوق میشود با رعایت مشخصات فوق تنظیم شده است.
رسم‌الخط نسخهٔ چاپ لیدن کاملا تقلید از نسخ معتبر قدیمه است و در نسخهٔ حاضر همان رسم‌الخط کاملا رعایت شده است و علاوه بر آن فهرست های مختلف (فهرست اعلام - فهرست اماکن - فهرست کتب و فهرست آبات) نیز بر آن مزید گردیده است تا خوانندگان محقق و علاقمند را بکار آید و این نکته شایان توضیح است که تا کنون در هیچیک از چاپهای متعدد مثنوی که در ایران صورت گرفته، این قبیل فهرستها در پایان کتاب نیامده است.
مؤسسهٔ مطبوعاتی امیرکبیر امیدوار است که این خدمت نیز مانند سایر خدماتی که تاکنون افتخار تصدی آنرا داشته است، مقبول طبع مردم صاحب نظر شود – و این بزرگترین پاداشی است که کارکنان این مؤسسه در قبال زحمات طاقت فرسای شبانروزی خویش دریافت داشته و میدارند.
| آبانماه ۱۳۳۹ شمسی |