شرح حال رجال ایران/اسمعیل‌خان امین‌الملک
اسمعیل میرزا اسمعیل خان امین‌الملک پسر سوم آقا ابراهیم امین‌السلطان و برادر اعیانی میرزا علی‌اصغرخان امین‌السلطان ثانی اتابک اعظم که در سال ۱۲۸۴ هـ. ق. متولد و در ۵ شنبه ۱۶ ذی‌الحجه سال ۱۳۱۶ هـ. ق. در تهران در سن ۳۳ سالگی درگذشت و در قم در مقبره اختصاصی خانوادگی مدفون گردید آقا ابراهیم چند پسر داشت بزرگش آقا محمدعلی امین‌حضرت که چندی بجای پدر آبدارباشی شاه بود امین حضرت خیلی عیاش و عمر خود را غالباً بعیاشی و شراب‌خواری میگذراند موقعیکه میرزا علی‌اصغر خان امین‌الملک پس از فوت پدرش بر سر کار آمد و ملقب بامین‌السلطان شد (۱۳۰۰ هـ. ق.) شیخ اسمعیل برادر کوچکتر خود را که در آن وقت آخوند معمم و سنش در حدود ۱۷ سال بود کلاهی کرده و لقب خود را نیز باو داد و از طرف خود بریاست خزانه گماشت و از این تاریخ ببعد معروف شد بمیرزا اسمعیل خان امین‌الملک، بعد گمرکات و کلیه مالیه و غلات ایران بعهده او
 |
 |
اسمعیل‌خان امین‌الملک |
محول گردید. در سال ۱۳۰۳ هـ. ق. در سن ۲۰ سالگی بعضویت دارالشورای کبری و خطاب جنابی نائل شد، و از سال ۱۳۰۷ هـ. ق. پس از بازگشت ناصرالدین شاه از سفر سوم خود از اروپا امین‌الملک چون از عایدات ضرابخانه واقف گردید و اطلاع بهم رسانید با امین‌السلطان برادر خود قراری راجع بتقسیم درآمد حاصله گذاشت و از این تاریخ او هم سهمی از این بابت برای خود تخصیص داد و از این راه بلکه راهها دیگر بواسطه داشتن چندین شغل مهم وزیر دارائی، معاون وزارت دربار، معاون وزیر اعظم و بعد صدر اعظم، رئیس خزانه، رئیس کل غلات ایران، رئیس گمرکات و غیره و غیره و ضمناً در کلیه کارها معاون برادر خود بعنوان نایب کل وزارت اعظم و یا نایب کل وزارت و ادارات خاصه صدارت عظمی بود یکی از متمول‌ترین اشخاص عصر خود شد و پس از مرگش تمام آن دارائی کذائی به باد فناء رفت و اولادش به سختی و تنگدستی زندگی میکردند. در دوره سلطنت ناصرالدین‌شاه در غیاب برادرش امین السلطان وزیر دربار اعظم، وزیر اعظم، صدر اعظم همیشه نیابت او را داشت و تمام کارهای مربوطه باو را انجام میداده است. محمد حسن خان اعتمادالسلطنه در یادداشتهای روزانه خطی خود مینویسد: «دوشنبه ۲۵ صفر ۱۳۰۴ ق. بعد با امین‌الملک که نیابت امین‌السلطان را دارد خلوت کرده اند (شاه)» و نیز مینویسد: «شنبه هشتم ربیع‌الاول ۱۳۰۴ ق.: «شاه با امین‌الملک که در غیاب امین‌السلطان بجای او است خلوت کرده بودند. همچنین مینویسد: « در ۲۹ محرم۱۳۰۶: او[۱] تفصیل غریبی میگفت که امین‌السلطان و امین‌الملک مواجب مردم را امروز و فردا کرده نمیدهند از این سال بسال دیگر میاندازند خودشان جرأت این کار را ندارند مگر اینکه خودشان از این تفاوت عمل دو کرور میخورند صدهزار تومان بشاه میدهند که به آنها حرف نزند خدا کند که این حرف دروغ باشد اما بقرینه راست مینماید» از سال ۱۳۱۰ تا ۱۳۱۴ هـ. ق. علاوه بر مشاغلی که دارا بود تمام ادارات گمرک ایران مستقیماً زیر نظر او قرار گرفت. در سال ۱۳۱۴ قمری پس از عزل میرزا علی‌اصغرخان امین‌السلطان از صدارت و تبعیدش به قم امین‌الملک هم از سمتهائی که داشت برکنار شد و کارهایش بین اشخاص تقسیم گردید در این هنگام بامین‌الملک اذیت و آزار زیاد رساندند و مبالغی از او گرفته شد و بعد در محرم سال ۱۳۱۶ هـ. ق. وزیر کشور شد. بواسطه این گرفتاریها و ناملایمات که هیچ متوقع نبود ناخوش شد و ناخوشی وی دنباله پیدا کرد و در همین سال در سن ۳۲ سالگی درگذشت . م. ق. هدایت در کتاب خاطرات و خطرات تألیف خود در این باب چنین گوید: «وکیل‌السلطنه را بعد از او بلاها بسر امین‌الملک آوردند پول گرفتند در نتیجه امین‌الملک مریض شد و تا آخر حبس کردند و مریض بود و بزودی درگذشت». امین‌الملک برخلاف برادرش امین‌السلطان شخصی بوده ممسک – مانند اکثر وزرای این مملکت خواهان منافع شخصی نسبةً منظم ومرتب و کمتر در احکام او ناسخ و منسوخ دیده میشد و معلومات عربی و ادبی او نیز در حدودیکه درس خوانده خوب بوده و باین جهات و علل در میان مردم اهمیت داشته است.
- ↑ مراد از او در اینجا سدنی چرچیل نایب دوم سفارت انگلیس میباشد.