دیوان شمس/قسمت هشتم

by مولوی

	و هو معکم از او خبر می‌آید			در سینه از این خبر شرر می‌آید
	زانی ناخوش که خویش نشناخته‌ای			چون بشناسی دگرچه در می‌آید
	هان ای دل خسته وقت مرهم آمد			خوش خوش نفسی بزن که آن دم آمد
	یاریکه از او کار شود یاران را			در صورت آدمی به عالم آمد
	هر جا به جهان تخم وفا برکارند			آن تخم ز خرمنگه ما می‌آ رند
	هرجا ز طرب ساز نی بردارند			آن شادی ماست آن خود پندارند
	هر چند دلم رضا او می‌جوید			او از سر شمشیر سخن می‌گوید
	خون از سر انگشت فرو می‌چکدش			او دست به خون من چرا می‌شوید
	هرچیز که بسیار شود خوار شود			گر خوار شود به خانه‌ی پار شود
	گر سیر شود از همه بیزار شود			یارش به بهای جان خریدار شود
	هر دل که بسوی دلربایی نرود			والله که بجز سوی فنایی نرود
	ای شاد کبوتری که صید عشق است			چندانکه برانیش بجایی نرود
	هر روز دلم نو شکری نوش کند			کز ذوق گذشته‌ها فراموش کند
	اول باده ز عاشقی نوش کند			آنگاه دهد به ما و مدهوش کند
	هر شب که دل سپهر گلشن گردد			عالم همه ساکن چو دل من گردد
	صد آه برآورم ز آیینه‌ی دل			آیینه‌ی دل ز آه روشن گردد
	هر شب که ز سودای تو نوبت بزنند			آن شب همه جان شوند هرجا که تنند
	در چادر شب چه دختران دارد عشق			گر غم آید سبلت و ریشش بکنند
	هر عمر که بی‌دیدن اصحاب بود			یا مرگ بود به طبع یا خواب بود
	آبی که ترا تیره کند زهر بود			زهری که ترا صاف کند آب بود
	هر عمر که بی‌دیدن اصحاب بود			یا مرگ بود به طبع یا خواب بود
	آبی که ترا تیره کند زهر بود			زهری که ترا صاف کند آب بود
	هر قبض اثر علت اولی باشد			صورت همه مقبول هیولی باشد
	هر جزو ز کل بود ولی لازم نیست			کانجا همه کل قابل اجزا باشد
	هرگز حق صحبت قدیمت نبود			واندیشه‌ی این سیه گلیمت نبود
	بر دیده نشینی و بدل درباشی			ور آتش و آب هیچ بیمت نبود
	هر کو بگشاده گرهی می‌بندد			بر حال خود و حال جهان میخندد
	گویند سخن ز وصل و هجران آخر			چیزیکه جدا نگشت چون پیوندد
	هر لحظه همی خوانمش از راه بعید			کو سوره‌ی یوسف است و قرآن مجید
	گفتم که دلم خون شد و از دیده دوید			گفت آنکه ترا دید کس را ندوید
	هر لقمه‌ی خوش که بر دهان میگردد			میجوشد و صافش همه جان میگردد
	خورشید و مه و فلک از آن میگردد			تا هرچه نهان بود عیان میگردد
	هر موی زلف او یکی جان دارد			ما را چو سر زلف پریشان دارد
	دانی که مرا غم فراوان از چیست			زانست که او ناز فراوان دارد
	هستی اثری ز نرگس مست تو بود			آب رخ نیستی هم از هست تو بود
	گفتم که مگر دست کسی در تو رسد			چون به دیدم که خود همه دست تو بود
	هشدار که فضل حق بناگاه آید			ناگاه آید بر دل آگاه آید
	خرگاه وجود خود ز خود خالی کن			چون خالی شد شاه به خرگاه آید
	هل تا برود سرش به دیوار آید			سر بشکند و جامه به خون آلاید
	آید بر من سوزن و انگشت گزان			کان گفته سخنهای منش یاد آید
	هم کفرم و هم دینم و هم صافم و درد			هم پیرم و هم جوان و هم کودک خرد
	گر من میرم مرا مگوئید که مرد			کو مرده بدو زنده شد و دوست ببرد
	همواره خوشی و دلکشی نامیزد			هشدار مکن کژ که قدح میریزد
	در عالم باد خاک بر سر کردن			شک نیست که هر لحظه غباری خیزد
	یاد تو کنم دلم تپیدن گیرد			خونابه ز دیده‌ام چکیدن گیرد
	هرجا خبر دوست رسیدن گیرد			بیچاره دلم ز خود رمیدن گیرد
	یاران یاران ز هم جدایی مکنید			در سر هوس گریز پایی نکنید
	چون جمله یکید دو هوایی مکنید			فرمود وفا که بی‌وفایی مکنید
	یار خواهم که فتنه‌انگیز بود			آتش دل و خونخواره و خونریز بود
	با چرخ و ستارگان با ستیز بود			در بحر رود چو آتش نیز بود
	یاریکه مرا در غم خود می‌بندد			غمگینم از آنکه خوشدلم نپسندد
	چون بیند او مرا که من غمگینم			پنهان پنهان شکر شکر می‌خندد
	یک سو مشکوة امر پیغام نهاد			یک سوی دگر هزار گون دام نهاد
	هر نیک و بدی که اول و آخر رفت			او کرد ولی بهانه بر عام نهاد
	یک لحظه اگر نفس تو محکوم شود			علم همه انبیات معلوم شود
	آن صورت غیبی که جهان طالب اوست			در آینه‌ی فهم تو مفهوم شود
	آن جمع کن جان پراکنده بیار			وان مستی هر خواجه و هر بنده بیار
	آواز بکش رضای پاینده بیار			ز آواز سرافیل شوم زنده بیار
	آن زلف سیاه و قد رعناش نگر			شیرینی آن لعل شکرخاش نگر
	گفتم که زکوة حسن یک بوسه بده			برگشت و به خنده گفت سوداش نگر
	آن ساقی روح دردهد جام آخر			این مرغ اسیر بجهد از دام آخر
	گردد فلک تند مرا رام آخر			وز کرده پشیمان شود ایام آخر
	آن کس که ترا دیده بود ای دلبر			او چون نگرد بسوی معشوق دگر
	در دیده هر آنکه کرد سوی تو نظر			تاریک نماید به خدا شمس و قمر
	از عاشق بدنام بیا ننگ مدار			ورنه برو این مصطبه را تنگ مدار
	از دردی خم بجز مرا دنگ مدار			ای خونی خونخواره ز ما چنگ مدار
	امروز من از تشنه دهانی و خمار			نی دل دارم نه عقل و نه صبر و قرار
	می‌آیم و می‌روم چو انگور افشار			آخر قدح شیره به عصار بسیار
	اندیشه‌ی دهرت ز چه بگداخت جگر			طبع تو مزاج دهر نشناخت مگر
	پندار که نطفه‌ای نینداخت پدر			انگار که گلخنی نپرداخت قدر
	ای آمده ز آسمان درین عالم دیر			و آورده خبرهای سموات به زیر
	ز آواز تو آدمی کجا گردد سیر			یارب تو بده دمدمه پنجه‌ی شیر
	ای آنکه دلت باید در وی منگر			زاهد شو و چشم را بخوابان بگذار
	اما چکند چشم که بیرون و درون			بیچاره‌ی عشق اوست بیچاره نظر
	ای بوده سماع آسمانرا ره و در			وی بوده سماع مرغ جانرا سر و پر
	اما به حضور تست آن چیز دگر			مانند نماز از پس پیغمبر
	ای خاک درت ز آب کوثر خوشتر			اندر ره تو پای من از سر خوشتر
	چون بانگ دف عشق ترا ماه شنید			مه گشت دو تا و گفت چنبر خوشتر
	ای دلبر عیار دل نیکوفر			از جمله‌ی نیکوان توئی نیکوتر
	ای از شکرت دهان گلها پر زر			وز هجر کبود پوش تو نیلوفر
	ای دل بگذر ز عشق و معشوق و دیار			گر دیده وری ز هر سه بندی زنار
	در توبه‌ی نیستی شو و باک مدار			کاین فقر منزه است ز یار و اغیار
	ای زاده‌ی ساقی هله از غم بگذر			ای همدم روح قدس از دم بگذر
	گفتی که ز غم گریختم شاد شدم			شادی روان خود از این هم بگذر
	ای ظل تو از سایه‌ی طوبی خوشتر			ای رنج تو از راحت عقبی خوشتر
	پیش از رخ بنده‌ی معنی بودم			ای نقش تو از هزار معنی خوشتر
	ای عشق خوشی چه خوش که از خوش خوشتر			آتش به من اندر زن کاتش خوشتر
	هر شش جهت از عشق خوش‌آباد شدست			با این همه بیرون شدن از شش خوشتر
	ای مرد سماع معده را خالی دار			زیرا چو تهیست نی کند ناله‌ی زار
	چون پر کردی شکم ز لوت بسیار			خالی مانی ز دلبر و بوس و کنار
	این صورت باغست و در او نیست ثمر			تو رنجه مشو بیهده سوگند مخور
	یا کار معلق و فریبست و غرر			خود از تو نجست کس از این جنس خبر
	بالا بنگر دو چشم را بالا دار			صاحب‌نظری کن و نظر با ما دار
	مردانه و مرد روی دل اینجا دار			آوردم و آمدم تو دانی یاد آر
	بالا منشین که هست پستی خوشتر			هشیار مشو که هست مستی خوشتر
	در هستی دوست نیست گردان خود را			کان نیستی از هزار هستی خوشتر
	با همت باز باش و یا هیبت شیر			در مخزن جان درآی با دیده‌ی سیر
	رو زود بدانجا که نه زود است و نه دیر			بر بالا رو که خود نه بالا است نه زیر
	بسیار بخوانده‌ام دستان و سمر			از عاشق و معشوق و غم و خون جگر
	پای علم عشق همه عشق تو است			تو خود دگری شها و عشق تو دگر
	تا بتوانی مدام می‌باش به ذکر			کز ذکر ترا راه نمایند به فکر
	محرم چو شدی در حرم اجلالش			بینی به یقین جمال معشوقه‌ی بکر
	تا چند کشی سخره‌ی نفس بیکار			تا چند خوری چو اشتران خوشه‌ی خار
	تا چند دوی از پی نان و دینار			ای کافر و کافر بچه آخر دین‌دار
	چون از رخ یار دور گشتم به بهار			با غم بچه کار آید و عیشم بچه کار
	از باغ بجای سبزه گو خار بروی			وز ابر بجای قطره گو سنگ ببار
	چون بت رخ تست بت‌پرستی خوشتر			چون باده ز جام تست مستی خوشتر
	در هستی عشق تو چنین نیست شدم			کان نیستی از هزار هستی خوشتر
	چون دید رخ زرد من آن شهره نگار			گفتا که دگر به وصلم امید مدار
	زیرا که تو ضد ما شدی در دیدار			تو رنگ خزان داری و من رنگ بهار
	خواهی بستان حلقه‌ی مستان بنگر			خواهی سر خر به خودپرستان بنگر
	اکنون سر خر نیز به بستان آمد			کون خر اگر نه‌ای به بستان بنگر
	خورشید همی زرد شود بر دیوار			ما نیز همی زرد شویم از غم یار
	گاه از غم یار و گه ز نادیدن یار			گر کار چنین ماند خدایا زنهار
	در باغ در نیامدم گرد آور			درویش و تهی روم من راهگذر
	خواهی که برون روم مرا بگشا در			ور نگشایی گمان بد نیز مبر
	در خاک در وفای آن سیمین بر			میکار دل و دیده میندیش ز بر
	از من بشنو تا نشوی زیر و زبر			والله که خبر نداری از زیر و زبر
	در مصطبه‌ها گر دو خرابات نگر			پیچیدن مستان به ملاقات نگر
	در کعبه‌ی عشق سوی میقات نگر			هیهات شنو ز روح و هیهات نگر
	در نوبت عشق چشم باشد در بار			چون او بگذشت دل بروید چو بهار
	این دم چو بهار است ز روی دلدار			چون کار به نوبت است دم را هشدار
	دست و دل ما هرچه تهی‌تر خوشتر			و آزادی دل ز هرچه خوشتر خوشتر
	عیش خوش مفلسانه یک چشم زدن			از حشمت صد هزار قیصر خوشتر
	دوری ز برادر منافق بهتر			پرهیز ز یار ناموافق بهتر
	خاک قدم یار موافق حقا			از خون برادر منافق بهتر
	رفتم به سر گور کریم دلدار			میتافت ز گلزار تنش چون گلزار
	در خاک ندا کردم خاکا زنهار			آن یار وفادار مرا نیکو دار
	روی چو مهت پیش چراغ اولی‌تر			روی حبشی کرده به داغ اولی‌تر
	این حلقه چو باغست تو بلبل ما را			رقص بلبل میان باغ اولی‌تر
	زان ابروی چون کمانت ای بدر منیر			دل شیشه‌ی پرخون شود از ضربت تیر
	گویم ز دل و شیشه و خون چیست نظیر			بردارم جام باده و گوید گیر
	ساقی گفتم ترا می ساده بیار			وان زنده کن مردم آزاده بیار
	گفتی که در این دور فلک بادی هست			تا باد رسیدن ای صنم باده بیار
	سیلاب گرفت گرد ویرانه‌ی عمر			آغاز پری نهاد پیمانه‌ی عمر
	خوش باش که تا چشم زنی خود بکشد			حمال زمانه رخت از خانه‌ی عمر
	طبعم چو حیات یافت از جلوه‌ی فکر			آورد عروس نظم در حجره‌ی ذکر
	در هر بیتی هزار دختر بنمود			هر یک به مثال مریم آبستن و بکر
	فرمود خدا به وحی کای پیغمبر			جز در صف عاشقان بمنشین بگذر
	هر چند ز آتشت جهان گرم شود			آتش میرد ز صحبت خاکستر
	گر جان داری بیار جان باز آخر			آنجای که برده‌ای ز آغاز آخر
	یک نکته شنید جان از آنجا آمد			صد نکته شنید چون نشد باز آخر
	گر در سر و چشم عقل داری و صبر			بفروش زبان را و سر از تیغ بخر
	ماهی طمع از زبان گویا ببرید			ز این رو نبرند از تن ماهی سر
	گر گل کارم بیتو نروید جز خار			ور بیضه‌ی طاوس نهم گردد مار
	ور بر گیرم رباب بر درد تار			ور هشت بهشت برزنم گردد چار
	گفتم بنما که چون کنم بمیر			گفتم که: شد آب روغنم گفت بمیر
	گفتم که شوم شمع من پروانه			ای رو تو شمع روشنم گفت بمیر
	گفتم چشمم گفت سحابی کم گیر			گفتم جگرم گفت سرابی کم گیر
	گفتم که دلم گفت کبابی کم گیر			گفتم که تنم گفت خرابی کم گیر
	گر رنگ خزان دارم و گر رنگ بهار			تا هردو یکی نشد نیامد گل و خار
	در ظاهر خار و گل، مخالف دیدار			بر چشم خلاف دید، خندد گلزار
	گفتی که: بیا که باغ خندید و بهار			شمعست و شراب و شاهدان چو نگار
	آنجا که تو نیستی از اینهام چه سود؟			و آنجا که تو هستی خود از اینها بچه کار؟
	گوش ما را بی‌دم اسرار مدار			چشم ما را بی‌رخ دلدار مدار
	بزم ما را بی‌می خمار مدار			ما را نفسی بیخودت ای یار مدار
	ای بسته حجاب، پردها را بردار			تا کس نرود دگر به صید مردار
	رحم آر که مسیریان را از جوع			آب گرمی شدست یلغون بازار
	ماییم چو حال عاشقان زیر و زبر			وز دلبر ما هر دو جهان زیر و زبر
	از زیر و زبر منزه آمد شه ما			وانکس که از او جست نشان زیر و زبر
	مجموع تن و قالب خود را بنگر			جوقی مستند و خفته بر همدیگر
	مونس خواهی صلای بیداری زن			بر خفته منه پای و ازو در مگذر
	مجنون و پریشان توام دستم گیر			سرگشته و حیران توام دستم گیر
	هر بیسر و پای دستگیری دارد			من بیسر و بی‌پای توام دستم گیر
	من دم نزنم از این جهان دمگیر			من در طربم همه جهان ماتم گیر
	بیدق ببری ز ما ولی شه نبری			ما و رخ شه هزار بیدق کم گیر
	من رنگ خزان دارم و تو رنگ بهار			تا این دو یکی نشد نیامد گل و خار
	این خار و گل ارچه شد مخالف دیدار			بر چشم خلاف بین بخند ای گلزار
	من مسخره‌ی تو نیسستم ای فاجر			تا مسخرگی نمایمت بس نادر
	ویران کنمت چنانکه باید کردن			عاجز شود از عمارتت هر عامر
	می‌آید گرگ نزد ما وقت سحر			هم فقربه میرباید و هم لاغر
	تا چند کنی خرخر اندر بستر			بروی زن آب ای که خاکت بر سر
	هر دم دل جمع را برنجاند یار			ماننده‌ی چرخیان بگرداند یار
	بکدم همه را براند از پیش و دمی			چون فاتحه‌شان به عشق برخواند یار
	هر دم دل خسته‌ام برنجاند یار			یا سنگدلست یا نمیداند یار
	از دیده به خون نبشته‌ام قصه‌ی خویش			می‌بیند و هیچ بر نمیخواند یار
	هین وقت صبوحست می ناب بیار			زیرا مرگست زندگانی هشیار
	یا ناله این رباب بی‌دل بپذیر			یا پاس دل کباب پر داغ بدار
	آمد آمد آنکه نرفت او هرگز			بیرون نبد آن آب از این جو هرگز
	او نافه‌ی مشک و ما همه بوی وئیم			از نافه شنیده‌ای جدا بو هرگز
	آمد بر من دوش نگاری سر تیز			شیرین سخنی شکر لبی شورانگیز
	با روی چو آفتاب بیدارم کرد			یعنی که چو آفتاب دیدی برخیز
	آمد دی دیوانه و شبهای دراز			ماییم و شب تیره و سودای دراز
	ما را سر خواب نیست دل یاوه شده است			آنرا که دلیست تا کند پای دراز
	آن تاب که من دانم و تو ای دل سوز			ای دوست شب و روز ز دل می‌افروز
	نی نی که غلط گفتم ای عشق آموز			عشق تو و سودای تو آنگه شب و روز
	آن یار نهان کشید باز دستم امروز			از دست شدم بند گسستم امروز
	یک مست نیم هزار مستم امروز			دیوانه‌ی دیوانه پرستم امروز
	ای تنگ شکر از ترشان چشم بدوز			آتش بزن و هرچه بجز عشق بسوز
	دکان شکرفروش و آنگه ترشی			برف و سرمای وآنگهی فصل تموز
	ای جان سماع و روزه و حج و نماز			وی از تو حقیقت شده بازی و مجاز
	امروز منم مطربت ای شمع طراز			وز چرخ بود نثار و قوال انداز
	ای جان لطیف بیغم عشق مساز			در هر نفسش هزار روزه است و نماز
	پیداست سراپا همه سودا و مجاز			آخر به گزاف نیست این ریش دراز
	ای دل ز جفای دلستانان مگریز			دزدی خواهی ز پاسبانان مگریز
	می‌جوی نشان ز بی‌نشانان مگریز			صد جان بده و ز درد جانان مگریز
	ای دل همه رخت را در این کوی انداز			پیراهن یوسف است بر روی انداز
	ماهی بچه‌ای عمر نداری بی‌آب			اندیشه مکن خویش در این جوی انداز
	ای ذره ز خورشید توانی بگریز			چون نتوانی گریخت با وی مستیز
	تو همچو سبوئی و قضا همچون سنگ			با سنگ مپیچ و آب خود را بمریز
	ای صلح تو با بنده همه جنگ آمیز			تا کی بود این دوستی ننگ‌آمیز
	آمیزش من با تو اگر میجوئی			دریاب ز آب دیده‌ی رنگ‌آمیز
	ای عشق تو داده باز جان را پرواز			لطف تو کشیده چنگ جان را در ساز
	یک ذره عنایت تو ای بنده‌نواز			بهتر ز هزار ساله تسبیح و نماز
	ای عشق نخسبی و نخفتی هرگز			در دیده‌ی خفتگان نیفتی هرگز
	باقی سخنی هست نگویم او را			تو نیز نگوئی و نگفتی هرگز
	ای کرده ز نقش آدمی چنگی ساز			جانها همه اقوال تو از روی نیاز
	ای لعل لبت توانگری عمر دراز			یک هدیه از آن لعل به قوال انداز
	ای لاله بیا و از رخم رنگ آموز			وی زهره بیا و از دلم چنگ آموز
	و آنگه که نوای وصل آهنگ کند			ای بخت بد بیا و آهنگ آموز
	امروز خوشم به جان تو فردا نیز			هم آبم و هم گوهرم و دریا نیز
	هم کار و گیای دوست کارافزا نیز			هر لاف که دل زند بگویم ما نیز
	امروز مرو از برم ای یار بساز			ای گلبن صد برگ بدین خار بساز
	ای عشوه فروش با خریدار بساز			ای ماه تمام با شب تار بساز
	امشب که گشاده است صنم با ما راز			ای شب چه شبی که عمر تو باد دراز
	زاغان سیاه امشب اندر طربند			با باز سپید جان شده در پرواز
	بازآمدم اینک که زنم آتش نیز			در توبه و در گناه و زهد و پرهیز
	آورده‌ام آتشی که می‌فرماید			کای هرچه بجز خداست از جا برخیز
	بازی بودم پریده از عالم راز			تا بو که برم ز شیب صیدی بفراز
	اینجا چه نیافتم کسی را دمساز			زان در که بیامدم برون رفتم باز
	بنمای بمن رخ ای شمع طراز			تا ناز کنم نه روزه دارم نه نماز
	تا با تو بوم مجاز من جمله نماز			چون بی‌تو بوم نماز من جمله مجاز
	جهدی بکن ار پند پذیری دو سه روز			تا پیشتر از مرگ نمیری دو سه روز
	دنیا زن پیریست چه باشد گر تو			با پیر زنی انس نگیری دو سه روز
	زنها مشو غره به بیباکی باز			زیرا که پری دارد از دولت باز
	مرغی تو ولیک مرغ مسکین و مجاز			با باز شهنشاه تو شطرنج مباز
	درد تو علاج کس پذیرد هرگز			یا از تو مراد میگریزد هرگز
	گفتی که نهال صبر در دل کشتی			گیرم که بکاشتم بگیرد هرگز؟
	در سر هوس عشق تو دارم همه روز			در عشق تو مست و بیقرارم همه روز
	مر مستان را خمار یک روزه بود			من آن مستم که در خمارم همه روز
	دل آمد و گفت هست سوداش دراز			شب آمد و گفت زلف زیباش دراز
	سرو آمد و گفت قد و بالاش دراز			او عمر عزیز ماست گو باش دراز
	دل بر سر تو بدل نجوید هرگز			جز وصل تو هیچ گل نبوید هرگز
	صحرای دلم عشق تو شورستان کرد			تا مهر کسی دگر نروید هرگز
	زین سنگدلان نشد دلی نرم هنوز			زین یخ‌صفتان یکی نشد گرم هنوز
	نگرفت دباغت آخر این چرم هنوز			نگرفت یکی را ز خدا شرم هنوز
	شب گشت و خبر نیست مرا از شب و روز			روز است شبم ز روی آن روز افروز
	ای شب شب از آنی که از او بیخبری			وی روز برو ز روز او روز آموز