تقویم‌التواریخ/سده یکم هجری
چون فارغ شد از بیان تفصیل تواریخ از هبوط آدم تا هجرت نبوی و بیان وقایع مشهوره [...]بیان نسبت مابین التواریخ به طریق اجمال در الواح سابقه، شروع نمود در بیان وقایع از ابتدای هجرت نبوی-صلّی اللّه علیه و آله-تا زمان تألیف که آن شصت بعد الف است و از هر مائه از این سنوات و هر چه در هر سنه واقع شده به اعتبار سنوات، ذکر می‌نماید، بعون الله تعالی و توفیقه. جدول وقایع مائهٔ اولی از مآت هجرت
۱ : هجرت نبینا صلّی اللّه علیه و آله از مکهٔ معظمه به مدینهٔ مشرفه، و بنای مسجد شریف در مدینه، و وفات براء بن معرور، و ابو امامه از اصحاب کرام رضوان الله علیهم اجمعین.
۲ : تحویل قبله از بیت المقدس به کعبهٔ معظمه، و فرض صیام، و امر به فطره و اذان، و غزای بدر کبری، و قتل ابو جهل، و هلاک ابو لهب، [و ولادت امام حسن علیه السّلام]. ۱
۳ : غزوهٔ بدر صغری، و غزای احد، و شهادت حمزه [و مصعب و غیری از صحابهٔ کرام]، ۲ و وفات رقیه بنت رسول الله صلّی اللّه علیه و آله زوجهٔ عثمان، [و ولادت امام حسین علیه السّلام. و بعضی آن را در سال چهارم از هجرت نقل نموده‌اند]. ۳
۴ : غزوهٔ بئر معونه، و غزوهٔ ذات الرقاع، و غزوهٔ بنی النضیر، و نزول آیه تیمم.
۵ : غزوهٔ دومة الجندل [و خندق]، ۴ و غزوهٔ بنی قریظه، و وفات سعد بن معاذ، [و قتل عمرو بن عبدود به مباشرت امیر المؤمنین علی علیه السّلام و بعضی غزوهٔ بنی المصطلق را نیز ذکر نموده‌اند]. ۵
۶ : فرض حج، و غزوهٔ حنین و فتح آن به مباشرت امیر المؤمنین علی علیه السّلام، ۶ و غزوهٔ ذی قرد، و حدیث افک در غزوهٔ بنی المصطلق، و کسوف شمس، و نزول آیهٔ ظهار. ۷
۷ : عمرهٔ قضا و غزوهٔ حدیبیه و دعوت ملوک الانام الی الاسلام، و قصهٔ شات مسمومه در خیبر، و قتل کسری پرویز به دست ولد او شیرویه.
۸ : فتح مکه، و غزوهٔ حنین و طائف و ذات سلاسل، و غزوهٔ مؤته، و موت زید بن حارثه و جعفر طیار و عبد الله بن رواحه امرای جیش رسول، ۱ و وفات زینب بنت رسول الله زوجهٔ ابو العاص.
۹ : غزوهٔ تبوک با جیش العسره ۲ ، و حج ابو بکر-رضی الله عنه-و قصهٔ قمیص ۳ ، و اول آمدن اعراب، و فوت نجاشی، و ام کلثوم [بنت رسول الله و زوجهٔ عثمان بن عفان]. ۴
۱۰ : سنة الوفود بر یک قول، و حجة الوداع، و نزول آیهٔ یٰا أَیُّهَا اَلرَّسُولُ بَلِّغْ مٰا أُنْزِلَ إِلَیْکَ، و آیهٔ اَلْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ در روز غدیر خم، و خطبهٔ رسول به تولیت و وصیت حضرت امیر المؤمنین علی، و ظهور اسود بن عنسی در یمن، ۵ و کسوف شمس، و ارسال معاذ به یمن، ۶ و فوت ابراهیم بن رسول الله صلّی اللّه علیه و آله.
۱۱ : وفات حضرت رسالت صلّی اللّه علیه و آله در روز دوشنبه و اشتغال حضرت امیر المؤمنین علی علیه السّلام به تجهیز حضرت رسول، و تعجیل مهاجرین و انصار در سقیفه جهت خلیفه، و قتل اسود بن عنسی، و وفات فاطمهٔ زهرا علیه السّلام به قولی، [و شهادت عکاشه]. ۷
۱۲ : قتل مسیلمه در حرب یمامه، و شهادت ثابت بن قیس، و ابو دجانه [و زید بن خطاب]، ۸ و فتح یمامه [به دست خالد بن ولید]، ۹
و جمع کردن قرآن به امر خلیفه صدیق اکبر، و فتح نمودن حیره و بحرین به دست خالد.
۱۳ : فتح عظیم الاجنادین، و واقعهٔ مرج صفر، و خلافت عمر بعد از فوت ابو بکر به موجب وصیّت ابو بکر در جمادی الآخر، و موت عتاب بن اسید امیر مکهٔ معظمه.
۱۴ : فتح دمشق به صلح به مباشرت ابو عبیده مسعود ثقفی و بعلبک و حمص و حما، و بنای بصره به مباشرت عتبة بن غزوان، و قتل رستم سردار لشکر عجم در نهر عتیق به دست هلال بن علفه. ۱
۱۵ : حرب یرموک در شام و انهزام کفار، و حرب قادسیه در کوفه و غلبهٔ سعد بن ابی وقاص بر عساکر فرس و قتل رستم به روایتی، و فتح قدس و اردن به صلح به دست عمر، و موت سعد بن عباده و به روایتی مقتول شده، [و ترتیب امور دیوانیهٔ عمریه]. ۲
۱۶ : حرب حلوان و انهزام فرس و دخول سعد در ایوان کسری، و فتح حلب و انطاکیه و رها، و اشهر روایات آن که به صلح فتح شده، و بنای کوفه به مباشرت سعد، [و تنصر جبلة بن ایهم]، ۳ و وفات ماریه‌ام ولد رسول الله.
۱۷ : فتح اهواز و رامهرمز به ید ابو موسی امیر بصره، و اسلام هرمزان، و سیل ام نهشل در مکهٔ معظمه و قحط و غلا در حجاز، و وفات عتبة بن غزوان.
۱۸ : فتح حران و موصل به مباشرت عیاض بن غنم،
و طاعون عام در اکثر بلاد اسلام، و موت ابو عبیده والی شام، و معاذ بن جبل، و حارث بن هشام از صحابهٔ کرام.
۱۹ : فتح تکریت و قیساریه،
۲۰ : فتح مصر و بنای فسطاط به مباشرت عمرو بن العاص، و وفات بلال حبشی، و ابو سفیان بن الحارث، و زینب بنت جحش از زوجات مطهرات، و وفات هرقل قیصر روم.
۲۱ : فتح نهاوند و انهزام مجوس بعد از شهادت سر عسکر اسلام، و طلیحة بن خویلد، و نعمان بن مقرن، و فتح تستر و اسکندریه، و موت خالد بن ولید در حما، و العلاء بن الحضرمی از اصحاب کرام، و جارود المعلی.
۲۲ : فتح آذربایجان به دست مغیره، و فتح دینور و همدان و قزوین و زنجان و طبرستان به دست حذیفه، و طرابلس مغرب به دست عمرو بن العاص.
۲۳ : فتح سجستان و مکران به دست عاصم، و حکم و قصهٔ ساریه در نهاوند، ۱ و ندای عمر در منبر و حج او، و قتل هرمزان، و وفات قتادة بن نعمان.
۲۴ : قتل عمر بن الخطاب و خلافت عثمان بن عفان و حج او، و فتح ولایت ری به دست براء بن عازب، و وفات سراقة بن مالک.
۲۵ : قتل و سبی اهل اسکندریه به جهت نقض عهد، و حج عثمان بن عفان.
۲۶ : فتح نیشابور با صلح، و افریقیه به مباشرت ابن ابی سرح، و غزوهٔ معاویه والی شام به جزیرهٔ قبرس، و حج عثمان و توسیع حرم مکهٔ معظمه.
۲۷ : فتح اصطخر مرتبهٔ دوم بر دست عثمان بن ابی العاص، و غنیمت اهل اسلام در غزوات افریقیه، و حج عثمان، و وفات ام حرام زوجهٔ عبادة بن صامت در قبرس.
۲۸ : غزوهٔ معاویة بن ابی سفیان به قبرس بر بعضی روایات، و حج عثمان.
۲۹ : فتح اصفهان، و حج عثمان بن عفان، و توسیع حرم مدینهٔ منوره.
۳۰ : جمع قرآن از نسخهٔ ابی بکر با رأی (برای) عثمان، و سقوط خاتم حضرت رسول در چاه ارس، و فوت حاطب بن ابی بلتعه از اصحاب.
۳۱ : انقراض دولت ساسانیان به قتل یزدجرد در مرو، و فتح طالقان و جرجان و بلخ به دست عروه، ۱ و توسیع حرم مدینه به امر عثمان، و موت ابی سفیان و حکم بن ابی عاص.
۳۲ : ابتدای تاریخ فرس قدیم، و انهزام کفار روم در حرب معاویه در نواحی قسطنطنیه، و موت عباس عم رسول الله و ابو دردا و عبد الرحمن بن عوف و عبد الله بن مسعود و ابوذر غفاری.
۳۳ : فتح قارون خاقان ترک در حرب عبد الله بن حازم سردار لشکر اسلام در خراسان، و غزای معاویه در کرید و ملطیه، و وفات مقداد بن اسود کندی رضی الله عنه.
۳۴ : جمعیت اهل خلاف جهت خلع خلیفهٔ عثمان بن عفان در مدینه، و وفات ابو طلحة الانصاری و عبادة بن صامت در رمله، و وفات کعب الاحبار در حمص.
۳۵ : موت عثمان و خلافت علی بن ابی طالب علیه السّلام در ذیحجة الحرام، و انهزام کشتی کفار از دوننما (؟) امیر مصر عبد الله بن سعد در فنکه، و موت عامر بن ربیعه والی یمن، و عابر بن بلال از اصحاب، و انهزام قیصر به سلانیک.
۳۶ : واقعهٔ حرب جمل مابین امیر المؤمنین علی و عایشه-رضی الله عنهما-در نواحی بصره و قتل جمعی کثیر از صحابه مثل طلحة بن عبید الله و زبیر بن عوام، و موت حذیفة بن یمان و تمیم داری و قتل جمی غفیر از صحابه.
۳۷ : حرب صفین به دفعات قریب به یک سال ما بین حضرت امیر المؤمنین علی علیه السّلام و معاویه و شهادت جمعی کثیر از مهاجر و انصار مثل عمار بن یاسر و ابو لیلی و خزیمة بن ثابت، و قصهٔ تحکیم در دومة الجندل، و غیبت اویس قرنی و به قولی شهادت او.
۳۸ : حرب نهروان ما بین امیر المؤمنین علیه السّلام و خوارج، و استیلای عمرو بن عاص مرتبهٔ دیگر بر دیار مصر، و قتل محمد بن ابی بکر والی مصر، و مالک اشتر نخعی، و موت صهیب بن سنان، و حباب بن ارت، [و ولادت علی بن الحسین زین العابدین و خیر الساجدین علیه السّلام]. ۱
۳۹ : تنازع اتباع حضرت امیر المؤمنین علی علیه السّلام و معاویه در اقامت حج، و استیلای لشکر اسلام بر استنبول، و موت ابو مسعود عقبه انصاری در این سنه.
۴۰ : اتمام مدت خلافت به شهادت امیر المؤمنین علی علیه السّلام، و ابتدای دولت بنی امیه، و استقرار معاویه در شام بعد از بیعت ظاهری حضرت امام حسن علیه السّلام به قولی، و موت اشعث بن قیس در کوفه، و ظهور باروت و قواریر ۲ به دست بعضی از فلاسفهٔ اسکندریه.
۴۱ : عام الجماعة به جهت اجتماع اکثر اهل اسلام به خلافت معاویه بعد از مبایعت ظاهری امام حسن علیه السّلام، و فوت صفوان بن امیه و لبید بن ربیعهٔ شاعر.
۴۲ : فتح ولایت زنج ۳ به مباشرت عبدالرحمن بن سمره در این سال.
۴۳ : وفات عمرو بن عاص امیر مصر و عبد الله بن سلام و محمد بن مسلمه از صحابهٔ کرام.
۴۴ : فتح کابل به دست عبدالرحمن بن سمره، و استیلای مهلب بن ابی صفره بر دیار هند، و حج معاویه، و فوت ابو موسی اشعری و ام حبیبه بنت ابی سفیان از زوجات مطهرات.
۴۵ : در این سنه چیزی واقع نشده.
۴۶ : انهزام کفار ترک از حرب ربیع بن زیاد سجستانی.
۴۷ : غزوهٔ عتبة بن عامر امیر ولایت مصر به رودس.
۴۸ : غزای معاویه و یزید بر بلاد روم، و محاصرهٔ قسطنطنیه در این سال.
۴۹ : شهادت امام حسن علیه السّلام [به علت زهر به اغوای معاویة بن ابی سفیان] ۴ در مدینه، و بنای قیروان در افریقیهٔ مغرب بر دست عقبة بن نافع.
۵۰ : فتح قهستان، و استیلای لادن قیصر روم بر افریقیه، و فوت عبدالرحمن بن سمره، و کعب بن مالک، و مغیرة بن شعبه، و صفیه بنت حیی ۱ از زوجات رسول الله صلّی اللّه علیه و آله.
۵۱ : محاربهٔ لشکر اسلام و لشکر هند در سجستان و انهزام لشکر هند، و فوت جریر بن عبد الله البجلی و میمونه بنت حارث ۲ بن حزن از زوجات مطهرات.
۵۲ : استیلای سفیان بن عوف ۳ بر قسطنطنیه، و موت ابو ایوب خالد بن یزید انصاری در خارج آن بلده ۴ ، و عمران بن حصین، و معاویة بن حدیج از اصحاب کرام.
۵۳ : استیلای اهل اسلام بر بلاد ترکستان، و موت عبد الله بن ابی بکر ۵ ، و زیاد بن ابیه امیر عراقین، و فیروز دیلمی.
۵۴ : فتح ترمد و عبور عبید الله بن زیاد والی خراسان از نهر جیحون به ماوراء النهر، و موت اسامة بن زید، و حسان بن ثابت شاعر، و ثوبان، و ابو قتادهٔ انصاری، و حکیم بن حزام از صحابهٔ کرام.
۵۵ : کسوف تام و ظهور کواکب، و مردن سعد بن ابی وقاص از اصحاب از جملهٔ عشرهٔ مبشره.
۵۶ : استیلای سعید بن عثمان والی خراسان بر سمرقند، و وفات ام المؤمنین جویریه از زوجات مطهرات.
۵۷ : [ولادت امام محمد باقر علیه السّلام]، ۶ و موت عایشه از زوجات مطهرات در مدینه، و فوت ابو هریره به قول هشام.
۵۸ : موت جبیر بن مطعم، و شداد بن اوس انصاری، و وفات عقبة بن عامر جهنی امیر مصر از فقهای صحابه، و عبد الله بن عباس والی یمن. ۷
۵۹ : وصول لشکر اسلام به مغرب اقصی، و موت شیبة بن عثمان حاجب کعبه، و سعید بن عاص، و ام سلمهٔ هند از جمله زوجات مطهرات.
۶۰ : قتل باوند ملک طبرستان، و موت معاویة بن ابی سفیان، و ولایت یزید بن معاویه، و موت سمرة بن جندب و عبد الله بن مغفل.
۶۱ : واقعهٔ کربلا و شهادت امام حسین علیه السّلام با جمعی از اتباع در روز عاشورا، و موت ام سلمه و میمونه بنت حارث از زوجات مطهرات.
۶۲ : وفات یافتن ابو مسلم خولانی از کبار تابعین در این سال.
۶۳ : واقعهٔ حره در مدینهٔ مشرفه و قتل جمعی کثیر از اهالی مدینه بر دست مسلم بن عقبه به امر یزید، ۱ و موت عقبة بن نافع سرکردهٔ مسلمین در حرب کفار مغرب زمین، و وفات بریدة بن حصیب، و علقمة بن قیس از اصحاب کرام.
۶۴ : تجدید بنای کعبه به مباشرت عبد الله بن زبیر، و قتل ضحاک الشهیر به احنف بن قیس در جنگ مرج الراهط و غالب شدن مروان بر او، و مردن مسروق و هلاک یزید بن معاویه.
۶۵ : انهزام ازارقه در جنگ مهلب بن ابی صفره والی خراسان، و خروج سلیمان بن صرد کوفی به طلب خون حضرت امام حسین علیه السّلام در عراق عرب و شهید شدن او، و موت عبد الله بن عمرو بن عاص، [و خلافت مروان بن حکم]. ۲
۶۶ : خروج مختار بن ابو عبیدهٔ ثقفی در عراق عرب به طلب خون امام حسین علیه السّلام، و استیلای نجدهٔ حروری بر یمامه، و طاعون عظیم در مصر، [و خلافت عبد الملک بن مروان،] ۳ و مردن زید بن ارقم از صحابهٔ کرام.
۶۷ : محاربهٔ جاذر ما بین ابراهیم بن مالک اشتر سردار لشکر مختار و عبید الله بن زیاد در موصل، و قتل جمعی کثیر [با عبید الله بن زیاد،] ۴ و جنگ مصعب بن زبیر در آخر سنه با مختار و کشته شدن مختار، و مردن عدی بن حاتم طائی از صحابه.
۶۸ : حرب مهلب و ازارقه در سولاف، و اجتماع الویهٔ بنی امیه و ابن الزبیر و نجدهٔ حروری در عرفات در این سنه.
۶۹ : طاعون جارف در بصره، ۱ و بنای صخرهٔ قدس به امر عبد الملک بن مروان، ۲ و قتل نجده و مردن ابو الاسود دوئلی قاضی بصره.
۷۰ : غلبهٔ روم بر مسلمانان و عقد صلح به جهت دفع ابن زبیر از عراق، و مردن عاصم بن عمر خطاب.
۷۱ : واقعهٔ حرب دیر الجاثلیق ما بین عبد الملک و مصعب بن زبیر در عراق ۳ و قتل مصعب و استیلای او بر عراق.
۷۲ : فتح قیساریه به مباشرت عبد الملک، و مردن براء بن عازب و عبیدة بن عمرو السلمانی.
۷۳ : بنای کعبه به مباشرت حجاج بعد از تخریبی که او نیز باعث بوده، و قتل عبد الله بن زبیر، و مردن اسماء بنت ابی بکر ذات النطاقین والدهٔ عبد الله بن زبیر.
۷۴ : حرب محمد بن مروان با روم در مرعش و هزیمت کفار، و مردن عبد الله بن عمر، و ابن مسعود، و ابو سعید خدری، و سلمة بن اکواع، و رافع بن خدیج، و جابر بن سمره.
۷۵ : ابتدای زدن سکهٔ بنی امیه بر نقود، ۴ و مردن عرباض بن ساریه از اصحاب صفه و اسود بن یزید النخعی.
۷۶ : قتل زایده ۵ در جنگ شبیب خارجی.
۷۷ : فتح هرقلیه به دست عبدالملک، و جنگ شبیب با حجاج و غلبهٔ او به دفعات و مقتولی غزاله و غرقه شدن شبیب در دجلهٔ اهواز.
۷۸ : توجه موسی بن نصیر به مغرب و بسیاری جنگ در افریقیه، و مردن جابر بن عبد الله انصاری، و زید بن خالد جهنی، و قاضی شریح بن حارث کندی در کوفه.
۷۹ : طاعون عظیم در نیشابور، و مقتولی قطری خارجی در طبرستان.
۸۰ : سیل عظیم در حجاز و مکه، ۱ و استیلای عبد الرحمن بن محمد امیر عراق بر سجستان بعد از جنگ بسیار، و مردن ابو ادریس خولانی فقیه شام، و مصلوبی معبد جهنی با فرمان عبد الملک.
۸۱ : واقعهٔ زاویه در میان حجاج و اهل بصره، و فتح قالیقلا، و موت محمد بن الحنفیه و سوید بن غفله در کوفه.
۸۲ : واقعهٔ دیر الجماجم از حروب حجاج، و فتح جزیرهٔ مسنه یعنی صقلبه در مغرب به دست عطاء بن رافع، و مردن مهلب امیر خراسان و عبدالرحمن بن ابی لیلی.
۸۳ : بنای واسط به مباشرت حجاج، و قتل [عبد الرحمن بن]محمد بن اشعث در سجستان، و مردن ابو الجوزا اوسی من التابعین، [و ولادت امام جعفر صادق علیه السّلام سادس ائمهٔ اثنی عشر علیه السّلام]. ۲
۸۴ : سنة الحریق و سبب آن که محمد بن مروان، کنایس ارمنیه را سوخته بود، و فتح مصیصه به مباشرت عبد الله بن عبد الملک و بعضی بلاد مغرب به مباشرت موسی بن نصیر، و مردن ایوب الهلالی.
۸۵ : بنای شهر اربیل به مصلحت محمد بن مروان، و هزیمت عساکر اسلام از روم، و وبای عظیم در مصر، و مردن واثلة بن اسقع از اصحاب صفه.
۸۶ : فتح صاغان ۳ به مباشرت قتیبه والی خراسان، و طاعون حیوان‌ها، ۴ و بنای جامع بنی امیه در دمشق، و مردن عبد الملک بن مروان و خلافت ولید، و مردن ابو امامة الباهلی و عبد الله بن ابی عوفی از صحابه، [و بنای جامع امیه در دمشق]. ۱
۸۷ : محاربهٔ عظیمه ما بین قتیبه و کفار بخارا و نصرت اهل اسلام و فتح بیکند، و فتح سردانیه از جزایر بحر روم، و تجدید حرم مدینه به دست ولید، و مردن عمرو بن معدیکرب. ۲
۸۸ : غلبهٔ قتیبه ۳ در حرب اتراک و فتح حلوان [به دست مسلمة بن عبد الملک] ۴ و اتمام بنای جامع دمشق.
۸۹ : فتح میورقه و منورقه از جزایر بحر روم به مباشرت موسی بن نصیر.
۹۰ : استیلای قتیبه بر بلاد اتراک، و قتل‌عام سکان طالقان در این سال ۵ .
۹۱ : فتح بیت الحکمة ارقلوس در طلیطله به دست لودریغ قرال اسپانیه، و مردن سهل بن سعد انصاری آخر صحابه در مدینه.
۹۲ : فتح و عبور طارق بن زیاد با عساکر اسلام از خلیج سبته به دیار اندلس و غلبهٔ او در جنگ طویل اسپانیه و فتوحات عظیمه در آن بلاد.
۹۳ : فتح سمرقند و خوارزم به مباشرت قتیبه بعد از هزیمت اتراک، و مردن انس بن مالک خادم رسول الله صلّی اللّه علیه و آله، و ابو العالیه مفسر، و زرارة بن اوفی قاضی بصره.
۹۴ : سنة الفقها به جهت فوت جمعی از ایشان مثل سعید بن المسیب، و عروة بن الزبیر، و ابو بکر بن عبد الرحمن از فقهای سبعه، و فتح انطاکیه به مباشرت عباس بن الولید [و فرغانه به دست قتیبه و زلزلهٔ عظیمه در شام]، ۶ و وفات امام زین العابدین علیه السّلام.
۹۵ : فتح باب الابواب یعنی در بند به مباشرت مسلمة بن عبدالملک، و مردن حجاج و ابراهیم نخعی فقیه در عراق.
۹۶ : فتح طرسوس به مباشرت عباس بن الولید و کاشغر به مباشرت قتیبه، و مردن ولید فاجر، و قتل قتیبه والی خراسان، [و خلافت سلیمان بن عبدالملک]. ۷
۹۷ : فتح ملطیه و بنای جامع العرب به مباشرت مسلمه و عقد مصالحه با عمر بن عبد العزیز، و حج سلیمان بن عبد الملک خلیفه، و فوت موسی بن نصیر.
۹۸ : فتح قلعهٔ روم در ملطیه به مباشرت داود بن سلیمان، و قتل‌عام اهل جرجان به جهت نقض پیمان و غدر و طغیان، و وفات یافت عبد الله از فقهای سبعه.
۹۹ : اسلام ملک هند، و خلافت عمر عبد العزیز و ابطال سب حضرت امیر المؤمنین علیه السّلام در خطبه.
۱۰۰ : موت خارجة بن زید از فقهای سبعه، و ابو الطفیل عامر بن واثلة الکنانی آخر کسی که از صحابه وفات یافته، و انقراض زمرهٔ جلیلهٔ اصحاب کرام.