تقویم‌التواریخ/سده سوم
جدول وقایع مائهٔ ثالثه از تاریخ هجرت
۲۰۱ : ظهور بابک خرمی و جریان فتنهٔ عظیمه، و قصد مأمون به ولیعهد نمودن علی بن موسی الرضا علیه السّلام و امر به تغییر لباس سیاه به سبز، ۱ و گفتگوی اهل بغداد در خلع مأمون، و وقوع زلزلهٔ عظیمهٔ ممتده در خراسان.
۲۰۲ : خروج داعی الی الحق حسین کوکبی در قزوین و زنجان و هزیمت او از بغا سردار لشکر خلیفه، ۲ و مردن فضل بن سهل وزیر مأمون، و نضر بن شمیل شیخ عربیت، و یحیی بن آدم قاری کوفه.
۲۰۳ : ظهور دولت بنی زیاد در یمن، و آمدن مأمون از خراسان و تمکن او در بغداد، و وفات علی بن موسی الرضا علیه السّلام در طوس به سبب زهر به امر مأمون، و مردن محمد بن جعفر الصادق ملقب به «دیباج» در مدینه.
۲۰۴ : ظهور دولت سامانیه در خراسان، و بنای شهر زبید در یمن، و وفات شافعی از ائمهٔ اربعه در مصر، و حسن بن زیاد قاضی کوفه، و ابو داود طبالسی محدث بصره، و هشام بن سائب کلبی امام در انساب.
۲۰۵ : وفات ابو سلیمان الدارانی از مشایخ، و یعقوب بن اسحاق الحضرمی قاری بصره، [و استقلال طاهر ذو الیمینین از جانب خلفا در خراسان و ظهور دولت آل طاهر]. ۳
۲۰۶ : مد بحر فارس به نوعی که سواد عراق از آن غرق شد، و مردن محمد بن قطرب نحوی، و یزید بن هارون محدث عراق.
۲۰۷ : وفات طاهر ذو الیمینین امیر خراسان، و محمد بن عمرو واقدی قاضی بغداد، و هیثم بن عدی اخباری، و یحیی بن زیاد از قراء و شیخ کوفه.
۲۰۸ : وفات ست نفیسه بنت سید حسن بن سید زید صاحبهٔ آستانه در مصر.
۲۰۹ : حرب عبد الله بن طاهر و نصر بن شبث و هزیمت نمودن عبدالله.
۲۱۰ : زفاف مأمون به زین المخدرات پوران دختر حسن در واسط، و مردن ابو عمرو اسحاق بن مرار شیبانی، و ابو عبیده معمر بن مثنی امامان در لغت، و حکومت طلحة بن طاهر در خراسان به امر مأمون.
۲۱۱ : ندای تفضیل علی بن ابی طالب علیه السّلام بر سایر چهار یار گزین به امر مأمون در بغداد، و اخراج عبد الله بن طاهر، متغلبهٔ ربضیه را از اسکندریه به جزیرهٔ کرید، و مردن ابو العتاهیه شاعر مشهور، و معن بن منصور، و امام عبد الرزاق بن همام المفسر.
۲۱۲ : ظهور محنت خلق قرآن از یاوه گویان عباسیان به حکم مأمون و حج او، و رفتن عسکر به جانب بابک خرمی، و گرفتن اهل ربض، جزیرهٔ کرید را، و مردن اسماعیل بن حماد بن ابی حنیفه، و ابو عاصم النبیل، و عبد الملک ماجشون از اهل حدیث، و ولادت با سعادت امام علی النقی عاشر ائمهٔ اثنی عشر علیه السّلام.
۲۱۳ : اعراض مردم از عباسیون به جهت تکلیف به اعتقاد حدوث و خلق قرآن و اکراه ایشان.
۲۱۴ : هزیمت بابک از جنگ محمد بن حمید سردار لشکر اسلام و شهادت محمد مزبور، و مردن عبد الله بن عبد الحکم فقیه مصر.
۲۱۵ : سفر مأمون به روم و فتح انقره، و مردن خلف بن ایوب شاگرد ابو یوسف و ابو زید لغوی.
۲۱۶ : سفر مأمون ثانیا به بلاد حبشه تا دیار مصر و سبی و غارت اهل حبشه، و مردن امام عبد الملک اصمعی معروف رئیس ادبا و جلیس خلفا، و حکومت عبد الله بن طاهر در خراسان.
۲۱۷ : سفر مأمون ایضا به جانب روم به جهت حرب کفار و استرداد بعضی قلاع، و مردن عبد الملک بن هشام امام فن سیر، و بشر بن غیاث مریسی از معتزله، و عبد الله بن یوسف تنیسی محدث مصر، و امام ابو حفص کبیر از کبار حنفیه.
۲۱۸ : بنای حصار در سرحد روم به امر مأمون، و اجابت کردن خلق جهان به تکلیف شنیع او، ۱ الا احمد بن حنبل و محمد بن نوح ۲ از ائمهٔ دین، و خلافت معتصم بعد از موت مأمون، و گریختن اتباع بابک از جنگ اسحاق سردار لشکر خلیفه در این سنه.
۲۱۹ : محنت عظیمهٔ احمد بن حنبل در منع قول به حدوث قرآن در حضور خلیفه، و مردن فضل بن دکین محدث کوفه.
۲۲۰ : هزیمت بابک از جنگ افشین سردار لشکر معتصم، و بنای بلدهٔ سر من رای به جهت دار الخلافه، و وزارت ابن زیات، و مردن خلاد قاری، و قالون قاری مدینه، و فوت امام محمد الجواد بن علی الرضا علیه السّلام.
۲۲۱ : هزیمت بابک از جنگ بغا سردار عسکر معتصم، و مردن عبد الله قعنبی زاهد بصره، و فتح موصلی.
۲۲۲ : خروج مازیار در طبرستان، ۳ و اسیر شدن بابک به دست افشین بعد از تعب عظیم، و عقد مصالحه ما بین قیصر و بلغار و تنصر آن قوم بعد از تسلیم بلدهٔ صماقو ۴ و زغر، و مردن احمد ازرقی.
۲۲۳ : قتل بابک در حضور خلیفه به سیاست شدیده، و انهزام توفیل قیصر روم در جنگ افشین در ملطیه، و مردن موسی بن اسماعیل تبودکی احد ارکان فن حدیث.
۲۲۴ : حرب عبد الله بن طاهر امیر خراسان با مازیار در طبرستان، و مردن ابو عبید قاسم بن سلام شیخ در عربیت.
۲۲۵ : موت اصبغ امام اهل مصر، و امیر ابو دلف قاسم عجلی از اسخیا و شجعان جهان، و محمد بن سلام بیکندی الحافظ.
۲۲۶ : قتل افشین در حبس معتصم، و صلب مازیار بعد از بحث بسیار در نزد خلیفه.
۲۲۷ : خلافت الواثق بالله بعد از فوت معتصم در بغداد، و خروج اعراب قیس بر والی شام بعد از فساد و طغیان، و مردن بشر حافی، و سعید بن منصور خراسانی صاحب سنن.
۲۲۸ : موت محمد العتبی شاعر بصره، و استیلای بنی اغلب بر جزیرهٔ صقلیه.
۲۲۹ : موت خلف بن هشام بزاز شیخ قراء در بغداد، و نعیم بن حماد شیخ حدیث در حبس محنت.
۲۳۰ : خروج مجوسان در اندلس، و مردن عبد الله بن طاهر امیر خراسان، و ابو اسحاق اسماعیل مشهور به شاطبی از علمای حنفیه، و حکومت طاهر بن عبد الله در خراسان.
۲۳۱ : اصرار الواثق بالله تکلیف اعتقاد به حدوث قرآن، و کشته شدن احمد بن نصر خزاعی برای امتناع، و مردن ابو عبد الله محمد بن زیاد الاعرابی شیخ عربیت، و ابو یعقوب بویطی امام شافعیه در مصر در حبس محنت، و ابو تمام طائی شاعر مشهور.
۲۳۲ : خلافت متوکل بعد از فوت الواثق بالله، و رفع قول به حدوث قرآن از اهل آن زمان، و ولادت حضرت امام حسن عسکری علیه السّلام حادی عشر از ائمهٔ اثنی عشر.
۲۳۳ : کشتن ابن زیات وزیر، و مردن محمد بن سماعه قاضی، و یحیی بن معین شیخ حفاظ مدینه.
۲۳۴ : فوت علی بن المدینی شیخ و قدوهٔ حفاظ بصره.
۲۳۵ : تعیین لباس و رخت عسلی جهت نصاری. ۱
و مردن ابو بکر بن ابی شیبه در کوفه ۲ ، و ابو الهذیل محمد العلاف شیخ معتزله.
۲۳۶ : تخریب حایر امام حسین علیه السّلام [و مشهد امام رضا علیه السّلام] ۳ به امر متوکل ناصبی.
۲۳۷ : خروج ارمنیان دبیل ۴ و قتل ایشان به مباشرت بغا، ۵ و مردن حاتم اصم در خراسان، و ظهور آتش عظیم در عسقلان.
۲۳۸ : استیلای بغا بر تفلیس و خرابی حصار آن بلده و نزول کشتی کفار در دمیاط، و مردن اسحاق بن راهویه، و بشر بن ولید کندی قاضی بغداد، و حسین سلمی از مشاهیر.
۲۳۹ : نزول نمودن عساکر اسلام در حوالی قسطنطنیه.
۲۴۰ : موت احمد بن ابی دؤاد خصم امام احمد، و ابو ثور بن خالد کلبی، و خلیفة بن خیاط، و سحنون مالکی مفتی قیروان، و قتیبة بن سعید بلخی محدث خراسان، و احمد بن خضرویه از کبار صوفیه.
۲۴۱ : وفات امام احمد بن حنبل در بغداد.
۲۴۲ : زلزلهٔ عظیمه در اکثر معموره، و مردن عبد الله بن ذکوان شیخ قراء در دمشق، و محمد بن اسلم طوسی، و یحیی بن اکثم قاضی بغداد.
۲۴۳ : موت ابراهیم بن الصولی شاعر مشهور، و حارث بن اسد المحاسبی قدوة الزهاد، و حرملة بن یحیی فقیه مصر.
۲۴۴ : هلاک جمعی کثیر در اخلاط از استماع صیحه و آواز عظیم در جو سما، و نزول تگرگ بسیار در عراق، و مردن یعقوب بن سکیت شیخ لغت به غدر متوکل.
۲۴۵ : انخساف سیزده ده از قرای مغرب و عموم زلازل، و مردن ذو النون مصری، و ابو تراب نخشبی از کبار مشایخ، و هشام بن عمار ۱ قاری دمشق.
۲۴۶ : موت شیخ احمد بن ابو الحواری از مشایخ، ۲ و حفص بن عمر الدوری شیخ القراء، و دعبل بن علی خزاعی مادح اهل بیت علیهم السّلام. ۳
۲۴۷ : خلافت منتصر بعد از قتل متوکل در مجلس لهو، و موت ابو عثمان بکر المازنی نحوی ۴ .
۲۴۸ : خلافت المستعین بعد از موت منتصر، و ظهور دولت بنی لیث صفار در خراسان، و مردن ابو علی کرابیسی فقیه بغداد، ۵ و طاهر بن عبد الله امیر خراسان، و حکومت محمد بن طاهر بعد از پدر.
۲۴۹ : موت عبد بن حمید الکسی.
۲۵۰ : ظهور دولت علویه در طبرستان، و مردن احمد السیری مؤذن مسجد الحرام، و ابو حاتم سهل السجستانی (سختیانی)، ۱ و عمرو بن بحر الجاحظ.
۲۵۱ : ظهور دولت بنی اخضر (اخیضر) از شرفای حجاز.
۲۵۲ : خلافت معتز بعد از قتل المستعین بالله، و شیوع فتنه و بلا و قحط و غلا در بغداد، و تغلب عیسی عامل رمله بر شام.
۲۵۳ : هزیمت کفار اسپانیه از محمد بن عبد الرحمن اموی در حرب وادی سلیط، و هلاک شدن سیصد هزار کافر، ۲ و استیلای یعقوب صفاری بر خراسان، ۳ [و وفات سری السقطی قدس سره]. ۴
۲۵۴ : ظهور دولت بنی طولون در مصر و شام، و وفات حضرت امام علی النقی علیه السّلام عاشر ائمهٔ اثنی عشر علیه السّلام.
۲۵۵ : خروج طایفهٔ زنجیه در بصره، ۵ و خلافت مهتدی بعد از قتل معتز، و استیلای یعقوب صفاری بر کرمان، و مردن شیخ کرامیه محمد بن کرام، [و ولادت امام محمد بن مهدی علیه السّلام به مذهب امامیه]. ۶
۲۵۶ : خلافت معتمد بالله بعد از قتل مهتدی بالله، و مردن زبیر بن بکار قاضی مکهٔ معظمه، و فوت محمد بن اسماعیل بخاری قدوهٔ حفاظ در عید فطر.
۲۵۷ : هزیمت سعید ۷ امیر لشکر خلیفه از طایفهٔ زنجیه و خراب نمودن بصره و ایله، و استیلای داعی الکبیر بر جرجان، و مردن ابو داود سلیمان صاحب سنن. ۸
۲۵۸ : قتل منصور ۹ امیر لشکر خلیفه در حرب زنجیه، و نزول موفق برادر خلیفه به جهت دفع زنجیه در آن حوالی، و انهزام زنجیه، و مردن یحیی بن معاذ ۱ رازی واعظ.
۲۵۹ : وفات امام ابو اسحاق جوزجانی، و خراب شدن بطایح عراق از غارات زنجیه، و بنا نمودن قلعهٔ یافا به مباشرت احمد ابن طولون، و انقراض آل طاهر در خراسان، و مستولی شدن یعقوب بن لیث صفار.
۲۶۰ : توجه یعقوب به طبرستان و شکست خوردن از کثرت امطار، و مردن حنین بن اسحاق مسیحی شیخ اطباء در عراق، ۲ و مالک بن طوق امیر عرب در شام، و وفات امام حسن عسکری علیه السّلام.
۲۶۱ : فتنهٔ یعقوب در خراسان، و فتنهٔ زنجیه در اهواز، و مردن سوسی قاری رقه، و بایزید بسطامی قدوة العارفین، و فوت امام مسلم از ارکان حدیث، و احمد بن عمر خصاف از کبار حنفیه.
۲۶۲ : هزیمت یعقوب از حرب موفق در واسط، و استیلای زنجیه بر بطایح بعد از غارت و سبی، و مردن یعقوب بن شیبه محدث بصره.
۲۶۳ : موت فتح بن خاقان وزیر متوکل بالله.
۲۶۴ : غارت زنوج بر واسط، و بنای بلدهٔ رفاده در افریقیهٔ مغرب به مباشرت ابراهیم اغلبی، و بنای مسجد احمد بن طولون در مصر، و مردن امام اسماعیل المزنی، و ابو زرعه عبید الله رازی از مشاهیر.
۲۶۵ : استیلای زنوج بر نعمانیه، و موت ابن الخصیب وزیر منتصر بالله، و ابو حفص نیشابوری شیخ خراسان، و محمد بن سحنون امام مالکیه، ۳ و وفات یعقوب بن لیث صفار، و استیلای زنگیان، و غیبت صغرای امام محمد مهدی علیه السّلام به مذهب شیعه.
۲۶۶ : تخریب رامهرمز از غارت زنوج، و هزیمت کفار روم در جنگ خلف فرغانی ۴ امیر لشکر ابن طولون، و مردن محمد بن شجاع ثلجی فقیه عراق.
۲۶۷ : هزیمت زنوج در جنگ واسط از لشکر خلیفه.
۲۶۸ : سفر خلف سردار لشکر خلیفه به روم و قتل جمعی کثیر از کفار، و انقطاع خطبهٔ عباسیه از مصر، و مردن محمد بن عبد الحکم مفتی مصر،
۲۶۹ : بنای قبة العالیه علی قبر معاویه به امر احمد بن طولون.
۲۷۰ : کشته شدن محمد بن العبقسی (؟) رئیس زنجیه بر دست موفق در قلعهٔ مختاره از قلاع جزایر شط العرب و رفع فتنه به اعدام آن طایفه، و مردن احمد بن طولون امیر مصر، و داود بن علی الظاهری امام ظاهریه، و بکار بن قتیبه قاضی مصر، و حکومت عمرو بن لیث از صفاریه.
۲۷۱ : واقعه طواحین بین لشکر موفق و خمارویه در فلسطین و هزیمت معتضد. ۱
۲۷۲ : در این سنه چیزی واقع نشده.
۲۷۳ : موت ابن ماجه محمد القزوینی محدث شرق، ۲ و محمد بن عبد الرحمن الاموی ملک اندلس.
۲۷۴ : در این سنه چیزی واقع نشده.
۲۷۵ : موت ابو داود سلیمان بن اشعث السجستانی صاحب السنن. ۳
۲۷۶ : انهزام افشین سر عسکر خلیفه در حرب خمارویه امیر مصر، و موت ابن قتیبه عبد الله بن مسلم دینوری. ۴
۲۷۷ : موت ابو حاتم محمد الرازی حافظ مشرق، و امام یعقوب بن سفیان فسوی.
۲۷۸ : ظهور قرامطه در کوفه، و خلافت معتضد بعد از فوت موفق.
۲۷۹ : ممنوع شدن اهل نجوم و قصه خوانان و فلسفیان از جمعیت و افاده و بیع و شرای کتب فلاسفه، و مردن احمد بن [ابی]خیثمه مورخ، و امام ابو عیسی محمد ترمدی صاحب سنن و فخر الحفاظ، و خلافت معتضد به قولی.
۲۸۰ : موت عثمان بن سعید دارمی از حفاظ حدیث.
۲۸۱ : مصالحه نمودن معتضد با خمارویه، و مردن ابو العیناء محمد بن قاسم بصری، و احمد بن داود ابو حنیفهٔ دینوری از اقران جاحظ.
۲۸۲ : اعتبار نوروز در حزیران به امر معتضد، ۱ و شیوع سب معاویة بن ابی سفیان در بغداد، و کشتن خمارویه را در فراش خود.
۲۸۳ : توریث ذوی الارحام به امر معتضد، ۲ و ابطال اعتبار نوروز، و گریختن رافع از عمرو لیث در جنگ خراسان.
و مردن سهل بن عبد الله تستری قدوهٔ مشایخ.
۲۸۴ : ظلمت شدیده در مصر، و هبوب بادهای سرخ و زرد در بصره، و مردن ابن عمر المستملی محدث نیشابور، و ابو عباده الولید البحتری امیر الشعراء.
۲۸۵ : کسوف تام شمس در شوال، و زلزلهٔ عظیمه و وفور آب‌ها در ری و طبرستان، و الحاق دار النداوة به مسجد الحرام به امر معتضد، و مردن ابو العباس محمد بن یزید المبرد شیخ النحات، و امام ابو اسحاق حربی در بغداد.
۲۸۶ : ظهور ابو سعید جنابی رئیس قرامطه در بحرین، و انهزام عمرو بن لیث از اسماعیل بن احمد سامانی در جنگ ماوراء النهر و اسیر شدن او، و مردن ابو سعید الشهیر به «خراز» قدوهٔ زهاد، [و محمد بن وضاح محدث قرطبه]. ۳
۲۸۷ : هزیمت عباس غنوی سرلشکر بغداد در جنگ جنابی.
۲۸۸ : ظهور ابو عبد الله الشیعی در مغرب.
و وبای مفرط در آذربایجان، و وفات عثمان بن سعید انماطی مفتی بغداد.
۲۸۹ : خروج یحیی بن زکرویه از قرامطه در شام، و خلافت مکتفی بالله بعد از موت معتضد بالله، و مردن عمرو بن لیث در حبس.
۲۹۰ : استیلای قرامطه بر حصار دمشق، و انهزام یافتن لشکر مکتفی بالله از ایشان، و گریختن قرامطه از لشکر مصر.
۲۹۱ : حروب ترک و روم و قرامطه در خراسان و شام و انطاکیه با عسکر اسلام و فتح انطاکیه با سیف، و مردن احمد ثعلب شیخ ادب، [و محمد الشهیر به قنبل شیخ القراء در مکه]. ۱
۲۹۲ : انقراض دولت بنی طولون به کشتن هارون بن خمارویه در جنگ محمد بن سلیمان سردار مکتفی و ضبط بلاد مصر، و طغیان آب دجله و خراب شدن بغداد از آن، و مردن ابو بکر احمد بزاز صاحب «المسند»، و قاضی ابو خازم عبد الحمید، و استقلال طاهر بن لیث و انقراض ایشان بعد از او.
۲۹۳ : خرابی شام از قرامطه و گریختن قرامطه از لشکر خلیفه در کوفه، و مردن ابو العباس الناشی الشاعر، و ظهور دولت سامانیه.
۲۹۴ : استیصال قافلة الحاج در راه مکهٔ معظمه به مباشرت زکرویهٔ قرمطی و کشته شدن زکرویه در جنگ لشکر بغداد.
۲۹۵ : خلافت المقتدر بعد فوت المکتفی، و مردن ابراهیم بن معقل محدث نسف، و ابو بکر اسماعیلی از حفاظ، و احمد بن محمد المعروف به ابو الحسین النوری از کبار مشایخ، و اسماعیل بن احمد سامانی.
۲۹۶ : خلافت ابن المعتز بعد خلع مقتدر و عود مقتدر به خلافت بعد از مقتولی ابن المعتز، و انقراض دولت بنی اغلب در افریقیه، و گریختن طاهر صفاری در جنگ سبکری در فارس مغرب.
۲۹۷ : ظهور دولت عبیدیه و فاطمیون در مغرب، و انقراض دولت اداراسه در فارس مغرب، و بنی مدرار در سجلماسه، و بنی رستم در تاهرت، و وفات عمرو بن عثمان مکی قدوهٔ زهاد، و محمد بن داود ظاهری مفتی بغداد از علت عشق.
۲۹۸ : والی شدن حسین بن حمدان به دیار بکر و رها و ربیعه، و استیلای عبیدالله ۲ بر طرابلس غرب، و وفات سلطان العارفین جنید بغدادی، و ابو عثمان سعید الحیری شیخ نیشابور، و محمد بن ولاد النحوی.
۲۹۹ : نهب بغداد، و محبوسی وزیر ابن فرات، و وفات ابن کیسان محمد بن احمد شیخ نحات.
۳۰۰ : وفات احمد بن راوندی از علمای زنادقه، و استیلای عمرو بن یعقوب صفاری بر سیستان و محصوری او از آل سامان.