تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، جلد اول/قوام‌السلطنه
۴۲- قوام‌السلطنه:
بحران آغاز شد و قریب یکماه طول کشید!
فراکسیونهای اصلاح‌طلب واقلیت (سوسیالیستها و آزادیخواهان) و بیطرفان که اکثریت قاطع مجلس باآنان بود هر چه سعی کردند و هر چه رفتند و آمدند و مشیرالدوله را بارها بمجلس کشانیدند ـ فایده نبخشید و طوری از میدان در رفته بود که امید رجوع و کروفری در آنمرد باقی نمانده بود!
بالنتیجه در جلسهٔ خصوصی که روز ۱۶ جوزای ۱۳۰۱ تشکیل گردید قرار شد رئیس‌الوزرای دیگری در نظر گرفته بشاه اطلاع دهند.
اصلاح‌طلبان طرفدار قوام‌السلطنه واقلیت طرفدار مستوفی‌الممالک بودند و عاقبت از هشتاد نفر عده‌ای که در مجلس بودند شصت و پنج نفر بقوام‌السلطنه رأی اعتماد دادند و پانزده نفر بمستوفی‌الممالک وعقیدهٔ اکثریت بشاه تلگراف شد.
ورود ولیعهد
درین بینها محمدحسن میرزای ولیعهد که در موسم کودتا مسافرت کرده بود از طریق بغداد وارد ایران شد و روز ۱۴ جوزا وارد تهران گردید.
☆ ☆ ☆
تلگراف احمد شاه:
جناب اشرف قوام‌السلطنه
۱۰ ژوئن از پاریس
مسرور هستم که بار دیگر موقع خدمتگذاری شما رسیده و نظر باعتمادی که بشما داشته و دارم شما را بریاست وزراء منصوب میداریم که هرچه زودتر کابینه را تشکیل نمائید امیدوارم که انشاء اللّه تعالی موفقیت کامل در خدمات بمملکت حاصل کنید.شاه
تلگراف فوق روز ۲۱ جوزا برابر ۱۱ ژوئن به آقای قوام‌السلطنه ابلاغ شد و روز ۲۶ جوزا عهده‌دار مسئولیت گشت و پس از ۵ روز مطالعه وزرای کابینه خود را به مجلس شورای ملی معرفی نمود.
بیانات رئیس‌الوزراء پس از معرفی کابینه
در این موقع که بر حسب تمایل مجلس شورای ملی و اعتماد آقایان نمایندگان محترم از طرف اعلیحضرت شاهنشاهی مامور تشکیل دولت شده‌ام زاید میدانم که خاطر آقایان نمایندگان را متذکر نمایم که موفقیت در رفع مشکلات و اجرای اصلاحات فقط در صورتی مقدور است که موافقت صمیمانهٔ کامل بین مجلس و دولت موجود باشد خوشبختانه پس از اعتمادی که باین موافقت صمیمانه حاصل نموده‌ام بار دیگر برای قبول مسئولیت حاضر شده و ه و امیدوارم با بقای این موافقت بتوانم بوظائف مسئولیت عمل نمایم.
آقایان نمایندگان محترم مستحضر هستند که پروگرامی را که در کابینه سابق خود بمجلس مقدس پیشنهاد کرده بودم مورد تصویب و تصدیق مجلس واقع شده و کابینه سابق نیز با موافقت مجلس همان پروگرام را تعقیب نمود چون در کابینه سابق بحرانهای متوالی مانع از اجرای تمام مواد آن گردید و عملیاتی که نسبت ببعضی از مواد آن شروع شده بود ناقص و ناتمام ماند لذا دولت حاضره در نظر دارد همان پروگرام را که در دو نوبت بتصویب مجلس رسیده است تعقیب و تکمیل نماید و بیش از پیش ساعی خواهد بود که روابط حسنه را با کلیه دول متحابه محفوظ و بر قرار دارد.
قبل از هر اقدام بوسیله قوای نیرومند نظام که برای استقرار امنیت و نظم کاملا قادر است آسایش عمومی را در تمام مملکت بعون اللّه تأمین خواهد نمود و نیز در اسرع اوقات برای ادارات مخصوصاً وزارت مالیه متخصصینی را که اقدام باستخدام آنها نموده بودندو دولت سابق نیز اقدامات سابقه را تعقیب کرده بود هر چه زودتر لایحه استخدام آن بمجلس شورای ملی پیشنهاد خواهد شد.
بعلاوه چون اصلاح امور اقتصادی حتی‌الامکان تعدیل موازنه صادرات و واردات مملکتی و همچنین وسائل تهیه کار برای اشخاص بیکار از اهم مقاصداست دولت حاضره در نظر دارد از بدو شروع بکار بتهیهٔ موجبات آن اقدام نماید و نیز تسویه کار نفط شمال که یکی از وسائل بهبودی اوضاع اقتصادی است در اولین قدم با موافقت مجلس شورای ملی شروع خواهد شد.
ضمناً خاطر آقایان نمایندگان محترم را متذکر میسازم که چون متاسفانه عده‌ای از جرائد از نبودن قانون هیئت منصفه سوء استفاده نموده و رویه‌ای را اتخاذ کرده‌اند که بالنتیجه موجب هرج‌ومرج و تزلزل دولت است لذا برای جلوگیری از تکرار این وضعیات انتظار دارم هرچه زودتر قانون هیئت منصفه بتصویب مجلس شورای ملی رسیده وسائل محاکمه مطبوعات مطابق قانون فراهم گردد.
در خاتمه از خداوند مسئلت می‌کنم با معاونت مجلس شورای ملی و موافقت صمیمانه‌ای که از آقایان نمایندگان محترم احساس نموده‌ام باجرای تمام مواد پروگرامی که از تصویب مجلس گذشته است موفقیت حاصل نمایم.