تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، جلد اول/سقوط قوام‌السلطنه
۴۰- سقوط قوام‌السلطنه
دولت قوام‌السلطنه پرکارترین و لایق‌ترین دولتهائی بود که بعد از کودتا بوجود آمد و نظر بهمین صفت او دسایسی بر ضد او آغاز شد و درین دسایس هر دو همسایهٔ ایران شرکت کردند، انگلیسها بگناه اعطای امتیاز نفت شمال و روسها بتحریک سوسیالیست‌ها بر ضد دولت قوام قیام کردند، و جراید دست چپ در فحاشی و هتاکی را بروی دولت مزبور گشادند و هنگامهٔ عجیبی بر پا کردند...
شک نیست که وزیر جنک هم ازین آشوبها پر بدش نمیآمد و شاید او هم دستی در کار داشت.
☆ ☆ ☆
قوام‌السلطنه چند کار عمدهٔ دیگری هم کرد که یکی عقد قرارداد رسمی بین دولت شوروی و ایران و دیگر معاهدهٔ افغانستان و ایران و ایران و چین بود.
عهد نامهٔ روس و ایران در ماه قوس ۱۳۰۰ خورشیدی در مجلس طرح شد و روز ۲۳ ماه شور دوم آن بعمل آمد سپس باتفاق تصویب گردید.
معاهده افغانستان و ایران هم در ۱۴ قوس شور دومش بعمل آمده تصویب گردید ـ و این دو معاهده بصحهٔ شاه رسید و در تهران و پایتخت‌های دول مذکور مبادله شد. و معاهدهٔ ایران و چین در جلسهٔ ۱۶ عقرب ۱۳۰۰ گذشت
هنوز شاه حرکت نکرده بود که بدون علل ظاهری و بدون اینکه اکثریت «اصلاح‌طلب» که تحت سرپرستی مرحوم مدرس و مؤلف این تاریخ و فیروز و تیمور و قریب سی و هفت نفر ثابت و ده‌دوازده تن متفرقه تشکیل شده بود راضی باشند دولت متزلزل گردید. روزنامه نوبها در شمارهٔ اول صفحهٔ ۱۴ درین باب چنین مینویسد:
«اکثریت دارای یک قیافهٔ ثابت و جدی بود و بکابینهٔ آقای قوام‌السلطنه رای اعتماد داد و در مورد گذشتن پروگرام دولت و مادهٔ واحدهٔ آقای مصدق‌السلطنه وزیر مالیه و تخمین‌های بودجهٔ (چهاردیواریهای اعتباری برای تطبیق دخل و خرج) و غیره مدافعات عملی و جدی بروز میداد ولی بعد از کناره‌جوئی آقای قوام‌السلطنه که اکثریت و اقلیت مجلس هیچکدام با آن کناره‌جوئی همراه و موافق نبودند این قیافه تقریباً روی بزوال نهاد».
آنچه میتوان حدس زد اینست که قوام‌السلطنه اینجا هم کتک شاه و رفقای خود را خورده است ـ زیرا دیدیم که دولت و مجلس و مردم از مسافرت احمدشاه راضی نبودند ـ و شاه اصرار برفتن داشت ـ میتوان احتمال داد که دست شاه درین سقوط با سردار سپه یکی بوده است. و نیز فیروز و تیمور در میان اکثریت دستی درین کار داشتند و دیدیم که تیمور در کابینهٔ بعد وزیر عدلیه «دادگستری» است!
بالاخره روز چهارشنبه ۲۹ دیماه ۱۳۰۰ در مجلس بین وزیر مالیه و بعض وکلا مشاجره در میگیرد و با سوابقی که هنوز بر ما مستور است دولت قوام مستعفی میگردد.
پس از کناره‌جوئی قوام شاه که هنوز حرکت نکرده بود به مشیرالدوله تکلیف قبول زمامداری مینماید و او پذیرفته کابینهٔ خود را روز پنجم بهمن ۱۳۰۰ در قصر فرح‌آباد بشاه معرفی میکند.