گفتار دهم
جستجو از حال مردم
در این گفتار بکوتاهی سخن رانده میشود از دیگرگونی که در جنبش آزادیخواهی پس از نه ماه از آغاز آن پدید آمده بود و از حال برخی روزنامه‌ها
دیگرگونی که در جنبش آزادیخواهی رخ داد چنانکه گفته‌ایم، از آغاز داده شدن مشروطه تا نه ماه کمابیش از آن، یک دوره ویژه‌ای میبود (که ما داستان آندوره را در بخش یکم بپایان رسانیده‌ایم). زیرا در آن نه ماه:
۱) جنبش مشروطه همگانی شمرده میشد، و چنانکه نوشته ایم، گذشته از شهرها در بسیاری از دیهها نیز مردم جنبیده شور و خروش از خود نشان میدادند.
۲) ملایان مشروطه را «رواج شریعت» دانسته و در همه جا با مردم همدستی مینمودند. بگفته یکی: خوانی را که در چیده میشد از بهر خود می پنداشتند و یاوری بدرچیدنش میکردند.
۳) دشمنان مشروطه جز درباریان نمی بودند، و آنان بدشمنی آشکاره گستاخی نمی‌نمودند. محمدعلی میرزا نیز در کارشکنی پافشاری
