در جنگ سالامین به کفّۀ ترازو گذارده بودند، تمام انسانیت در نتیجۀ این جنگ تا چه اندازه ذی‌نفع بود»۱
چنین سطوری از قلم نلدکه طبیعی است، زیرا خود او در مقدمۀ کتابش گوید، که قضاوتهایش برای مشرق زمینی‌ها و بالخصوص برای پارسیها مساعد نیست، زیرا مطالعات شرقی بر حبّ او نسبت به یونانیها افزوده، ولی مسپرو۲ عالم فرانسوی، که ذکرش در مدخل و در جاهای دیگر این تألیف گذشته، در این باب عقیدۀ دیگر دارد. او گوید: اگر ایرانیها بهره‌مند می‌شدند، تمدن یونانی از میان نمی‌رفت، زیرا این تمدن در تحت تسلّط خارجی هم برتری خود را می‌نمود. اگر آتنی‌ها پارسیها را بربر می‌گفتند، در واقع امر که آنها بربر بمعنی حقیقی این لفظ نبودند.
مبحث چهارم - خشیارشا پس از مراجعت از یونان، حملۀ یونانیها به آسیای صغیر و قبرس
احوال خشیارشا
در باب احوال این شاه پس از مراجعت او به آسیا اطلاعات زیادی در دست نیست و هرودوت فقط شمه‌ای از احوال او و وضع دربارش نوشته، که چنین است (کتاب نهم، بند ۱۰۸-۱۱۳):
خشیارشا از زمانی که از یونان برگشت در سارد اقامت داشت و در اینجا عاشق زن ماسیستس۲٬۳ برادر خود گردید، ولی هرچند در مهرورزی خود پا فشرد، زن روی مساعدی نشان نداد و خشیارشا هم به ملاحظه برادرش بجبر متوسل نمی‌شد.
بالاخره بنظر خشیارشا چنین رسید، که اگر دختر ماسیستس را از این زن برای پسر خود داریوش بگیرد، بزن برادر خود نزدیکتر و مورد توجه او واقع خواهد شد. چنین کرد و بعد از عروسی، که موافق آداب بعمل آمد، خشیارشا به شوش
________________________________________
(1) - Noldeke.Et.His.Sur la Perse Anc.p.۱۲.
(2) - Maspero.Hist.Anc.des peuples de l'Orient.eh.۱۴.
(3) - Masistes این اسم باید یونانی‌شدۀ مهشت باشد، که بمعنی بزرگترین است.
تاریخ ایران باستان جلد ۱
