فصل سوم - سلطنت کبوجیه
مبحث اول - نام، نسب و کارهای او تا عزیمت به مصر
نام و نسب
اسم این شاه را چنین نوشته‌اند: در کتیبۀ بیستون داریوش اوّل - کبوجیه[۱]. در نسخۀ بابلی همان کتیبه - کمبوزیه.
در اسناد مصری - کنبوت و کمبات[۲]. هرودوت، دیودور سی‌سیلی، آریان، ژوستن، آگاثیاس[۳] و غیره - کامبوزس[۴]. از مصنفین قرون اسلامی ابو ریحان بیرونی در آثار الباقیه[۵]، صفحۀ ۸۹ - قمب‌سوس و در صفحۀ ۱۱۱ - قمبوزس[۶].
ابو الفرج بن عبری در مختصر الدّول - قمباسوس بن کوروش. در توریة اسم این شاه ذکر نشده و باعث تأسف است، زیرا از کتبی، که در دست است، توریة اسامی شاهان هخامنشی را نسبتا از همه صحیح‌تر ضبط کرده، چنانکه دربارۀ کوروش گفته شد و راجع بدیگران بیاید. نویسندگان اروپائی نظر به اینکه یونانیها اسم این شاه را کامبوزس ضبط کرده‌اند، او را کامبیز نامند و این نکته منحصر باین مورد نیست:
کلیة اسامی ایرانی را موافق نوشته‌های یونانی می‌نویسند. بعض نویسندگان مذکور تصوّر می‌کنند، که اسم این شاه کمبوجیه بوده و، اگر در کتیبه‌های داریوش کبوجیه نوشته شده، از این جهت است، که میم غنّه نوشته نمی‌شده، ولی باید گفت، تمام مدارکی، که ذکر شد، بجز کتیبۀ داریوش، همه غیر ایرانی یا فهرست‌هایی است، که از مآخذ غربی (سریانی، یونانی و غیره) اقتباس شده. اما از نویسندگان قرون اسلامی، آنهائی که، مانند طبری و مسعودی، بمآخذ غربی دسترسی نداشته، فقط بمدارک شرقی استناد کرده‌اند، این اسم را بی‌میم نوشته‌اند، مثلا طبری در فهرست نیاگان گشتاسب اسم یکی را از آنان کبوجیه نوشته و شکی نیست، که تبدیل (ب) به (ی) از اشتباه کاتب است و در اصل همان کبوجیۀ کتیبۀ مذکور بوده.
مسعودی در مروّج الذهب راجع بهمان مطلب اسم شخصی را قنوج ضبط کرده[۷]
