عالم مذکور برتری تمدن یونانی با علوم و فنون و تربیت اخلاقی و شهامت و وطن‌پرستی یونانیها محقق گردید. تفوق یونانیها بعد از پیشرفت‌های آنها در ماراتن و سالامین جهانبانی پارسی‌ها را متزلزل نمود ولی دیری نگذشت که بواسطه جنگهای داخلی یونانیان تفوق باز با پارسی‌ها شد و یونان بواسطه طلای ایران و نفاق داخلی در مدار سیاست آریانهای ایرانی گردید پدید آمدن اسکندر باین اوضاع خاتمه داد: نهضت یونانی بطرف شرق شروع و امپراطوری اسکندر از حیث تشکیلات نسخه دوم شاهنشاهی داریوش گردید با این تفاوت که استیلای آریانهای ایرانی در عالم به استیلای شعبۀ از مردمان هند و اروپائی ( مقدونی و یونانی) تبدیل یافت یعنی به سلطه مردمانی که اگرچه آریانی نبودند ولی با آریانها در اصل قرابت نژادی داشتند تمدن یونانی در ایران بسرعت منتشر شد ولی بعرض و طول نه تعمق شدت ظلم و جور در زمان جانشین‌های اسکندر و جنگهای متمادی آنها با یکدیگر و نیز رفتار بی‌رویه سلوکیدها به ایرانیها تکانی داد و یکی از اقوام تازه‌نفس ایرانی که هنوز وارد میدان سیاست و ایران‌بانی نشده بود پیش‌قدم شده اول سلوکیدها و یونانیهای باختر را از ایران براند و بعد با رومی‌های قوی‌پنجه طرف و در سر تقسیم ممالک آسیای غربی در گیرودار شد این مردم یا صحیح‌تر گفته باشیم این اردوی جنگی که در تاریخ موسوم به دولت پارت شده نهضت روم را در شرق متوقف نمود و بقول پرسی گاردنر [۱] «در مدت پنج قرن حمایت شرق را بعهده گرفته آن را از اسلحه رومی نجات داد» در دوره آنها ایران شکل دول متحده را یافت و اوضاعی در اینجا برقرار شد که بعدها نظایر آن باتمام خصائصی که داشت در اروپای قرون وسطی تکرار گردیده اشکانیان پس از آنکه در مقابل سیل نهضت رومی بشرق سدی شده ببسط دولت
________________________________________
- ↑ Percy Gardner در تاریخ پارت و مخصوصا در سکه‌های اشکانی تتبعاتی کرده و کتاب او موسوم به مسکوکات پارتی معروف است: Parth Coinage
