برگه:Tarikh-byhghy.pdf/۹

از ویکی‌نبشته
این برگ هم‌سنجی شده‌است.
ط
مقدمه مصحح

چاپ دوم چاپ سنگی طهران است که بتصحیح و تحشیو مرحوم سید احمد ادیب پیشاوری است و در سال ۱۳۰۵ قمری بطبع رسیده است. بانی این چاپ – برای آنکه نام اهل خبر فراموش نشود – میرزا محمدعلی خان معاون‌الملک و کاتب آن محمد بن حسن گلپایگانی از خطاطان چاپ نویس معروف عصر و حواشی کتاب بخط خود مرحوم ادیب است. این چاپ از جهت قطع و خط و مخصوصاً صحافی خوبی که بآن داده اند نمونه سلیقه و نشانه اهتمام بانیان است و البته از معایبی که معمول چاپهای سنگی قدیم بوده عاری نیست از قبیل فشردگی سطور، اندماج کلمات، حواشی قیقاج و گاهی واژگونه و نوعاً بی راده و امثال این از چیز هائی که قرائت کتاب را برای خواننده نا آشنا بسیار دشوار میسازد.

مزیت بزرگ چاپ مزبور حواشی آن است. مندرجات این حواشی بطور کلی بر دو قسم است. یک قسم مطالبی است مستقیماً مربوط بکتاب از قبیل تفسیر لغات و شرح اسامی تاریخی و جغرافیائی و بندرت مقایسه بعضی از نسخه بدلها و تحقیق آنها. قسم دیگر استطراد های خارج از موضوع است که محشی بعنوان تذییل و تکمیل یا برای عبرت خواننده با مناقشه اخلاقی و فلسفی با مؤلف کتاب یا با اشخاص کتاب، ذکر کرده است این استطراد ها نوعاً از مطالب معروف یا موجود در کتابهای متداول است و بر فرض آنکه برای توسعه ذهنی خوانندگان مفید باشد برای فهم عبارات متن اثری ندارد. مثلاً در جایی که بیهقی از ریاکاران صحبت میکند محشی مینویسد: «چه نیکو میگوید ابن همام سلولی ... » و بعد شعر ابن همام را با شرح لغات و مشکلات آن شعر بتفصیل ایراد میکند و از این قبیل چیزها. این قسمت از حواشی که اتفاقاً قسمت عمده و شاید نه دهم حواشی کتاب است مطالبی است که مناسبتش با کتاب بیهقی همان است که با یک کتاب دیگر ولی متاسفانه جای حواشی لازم را گرفته و وقتی را که محشی فاضل و بزرگوار بایستی صرف عبارات مشکل کتاب میکرد بخود مصروف کرده است. در حقیقت حواشی واقعی کتاب همان حواشی قسم اول است که البته برای فهم کتاب مفید و لازم شمرده میشود. مندرجات این قسم غالبا مأخوذ از کتب لغت و معجم البدان و سایر کتب معروف است فقط در چند مورد است که مرحوم ادیب از اطلاعات شخصی و علم محلی خود استفاده کرده و این قسمت