گفتار نخستین: جستانیان در دیلمستان
دیلمان گویا در زمان ساسانیان و پیش از آن حکمرانانی از خود داشته‌اند و در زمان اسلام که به یکبار مستقل و آزاد می‌زیستند بی‌گفتگوست که پادشاهانی میان ایشان بوده‌اند و باید گفت که پادشاهان بسیار دلیر و کاردان و هوشیاری بوده‌اند. موتا سپهسالار جنگ واجرود را نیز یاقوت پادشاه دیلم نگاشته است.۱
لیکن تا اواخر قرن دوم هجری هیچ‌گونه آگاهی از این پادشاهان نیست. با آنکه بهادری‌های عمده دیلمان در همان دو قرن نخستین و دومین اسلام بوده و جای همه‌گونه افسوس است که این یک دوره از زندگانی بهادرانه آن مردم در تاریکی می‌گذرد و تاریخ ایران نام و نشان یک رشته از قهرمان‌های خود را به یکبار گم کرده است.
اما در اواخر قرن دوم هجری «خاندان جستان» به عنوان پادشاهان دیلم در تاریخ‌های اسلام و در برخی تاریخ‌های فارسی نمایان می‌شوند و از این زمان تا اوایل قرن چهارم نامه‌های هفت یا هشت تن از پادشاهان این خاندان با کم و بیشی از داستان و سرگذشت هریک از ایشان در دست است. پس از آن هم اگرچه شکوه و
________________________________________
(۱) . معجم البلدان، کلمۀ «واج روذ».
شهریاران گمنام جلد ۱
