نشناخته‌اند. اگرچه «تاراج انجیواجیک» و «اسب جهان دیرنیق به سوی دریا» عبارت‌هائی است که جز با بودن حادثه در خوی نمی‌رساند. ولی می‌توان گفت که این عبارتها در اصل خبر نبوده پیرایه‌بندان بر آن افزوده‌اند. به‌هرحال چون در این زمان پادشاه آذربایگان و اران و ارمنستان سالار مرزبان بود که می‌دانیم همه‌گونه نیرومندی و توانایی داشت یقین است که او چنین ستمی را بر دیرنیق که باجگزارش بود نمی‌پسندید، باید گفت این حادثه در سالهای ۳۳۷ تا ۳۴۲ رخ داده که سالار در دز سمیرم بند بود و در آذربایگان فرمانروایان بومی آزاد و خودسر حکم می‌راندند.
پادشاهی ابو الهیجاء بر آذربایگان و اران و ارمنستان
چنان‌که در بخش نخستین نگاشته‌ایم از سال ۳۶۹ که تاریخ ابن مسکویه به پایان می‌رسد تا سال ۴۲۰ که ابن اثیر نخستین بار نام امیر وهسودان روادی را می‌برد و پادشاه آذربایگانش می‌خواند تاریکترین دوره است. از تاریخ پس از اسلام این سرزمین و از کتاب‌های فارسی و عربی که ما در دست داریم هرگز آگاهی درباره این دوره به دست نمی‌آید، مگر برخی خبرهایی که در تاریخ‌های ارمنی به ویژه در کتاب آسوغیک داروینچی نگاشته است. قضا را در همین دوره تاریک است که یکی از مهمترین حادثه‌های تاریخی آذربایگان که برافتادن سالاریان و پادشاهی یافتن روادیان باشد رخ داده است.
از اینجاست که درباره دستگیری و گرفتاری ابراهیم آخرین فرمانروای سالاری آذربایگان و پادشاهی یافتن ابو الهیجاء روادی به جای او خبر روشنی در دست نیست و از کاوش و جستجو بیش از این به دست نمی‌آید که ابراهیم در سال ۳۷۰ یا ۳۷۱ گرفتار شده و گویا این گرفتاری او به دست ابو الهیجاء نیرومندتر از دیگران سران آذربایگان بوده. و آنگاه چون اوست که در پادشاهی آذربایگان جای ابراهیم را می‌گیرد از روی قاعده همو بوده که ابراهیم را برانداخته است. از اینرو باید گفت پادشاهی یافتن ابو الهیجاء نیز در همان سالهای ۳۷۰ یا ۳۷۱ بوده است۱.
باری نخستین خبر از ابو الهیجاء که پس از پادشاهی یافتن‌اش در دست هست لشکرکشی اوست به ارمنستان به جنگ ابو دلف. چه ابو دلف چنان‌که در بخش
________________________________________
(۱) . برای روشنی این مطلبها بخش نخستین کتاب، ص ۱۲۷ و ۱۲۸ دیده شود.
شهریاران گمنام جلد ۱
