عمل کرده اند به وسیله ترازوی بسیار حساس ومحاسبة دقيق معلـوم شده است که نه ذره ای براجزایی که تجزیه و ترکیب می یا بندافزوده میشود ، و نه ذره ای می کاهد[۱] .
راز نتایج بسیار مهم که به سبب ترقی علم شیمی جدید عايـد گردید اینست که ، رأی ذیمقراطیس درباره ترکیب جسم از اجزاء لايتجزی به ثبوت پیوست ، به این نحو که مسلم گردید که جسم در تجزیه و تقسیم به جایی می رسد که از آن خردتر نمی شود و آن جسم خرد را ذره[۲] نامیده اند ، ولی آن ذره هم باز تقسیم میشود به اجزایی که اگر جسم مفرد باشد آن اجزاء متشابهند، واگر مرکب باشد آن اجزاء مختلفند و از نوع اجسام مفردی هستند که جسم از آنها ترکیب شده است ، ودرهرحال این اجزاء دیگر تجزیه و تقسیم نمی پذیرد ، و از این دو آنها را اجزاء لايتجزی[۳] می گویند ولیکن این اجزاء باز جسمند وابعاد دارند. و به وهم و فرض قابل تقسیمند ،ولی تقسیم در آنها واقع نمیشود[۴] و امروز ترقي علم شیمی و تکمیل آلات و ادوات به جایی رسیده که شماره ذرات و اجزاء لايتجزی را در مقدار معینی ازماده به تقریب معلوم می کنند ، وابعاد آنها را اندازه می گیرید.
از این گذشته به نظر می آید که بنای خلقت موجودات چه جاندار و چه بیجان براینست که : از اجزاء خرد مرکب باشند ، چنانکه أعضاء بدن انسان و حیوان و نبات هم از اجزاء خرد تشکیل شده است ، هر چند که نسبت به ذرات و اجزاء لايتجـزی بـــار درشت
- ↑ در این چند سال آخر اموری مشاهده شده که به این اصل خلل رسانیده است ، و شرح آن مناسب این مقام نیست .
- ↑ Molécule
- ↑ Atomes
- ↑ اخيرا معلوم شده است که اجزاء لايتجزی هم مرکب از اجزاء خردتری هستند ، که آن اجزاء از نوع اجسامی که ما مشاهده می کنیم نیستند وشرح این فقره هم اینجا مناسب نیست چون ما باید به ترتیب تاریخی پیش بیائیم.
