چیست پس روانشناسی تعقلی[۱] اساسش باطل است . تحقیقات كانت در این مبحث بسیار مفصل وغامض است، رماداخل تفصیل آن نمی توانیم بشویم ، نتیجه همین است که اشاره کردیم و مانند همه مباحث دیگر فلسفة كانت باید به همین اشارات اکتفا کنیم ولیکن باز یاد آوری می کنیم ، که منظور كانت این نیست که وجود نفس و مجرد وجاوید بودن آن را انکار کند ، بلکه میخواهد ثابت کند که این امور به برهان عقلی در نمی آید و فلسفه اولی از این جهت پایه ای استوار ندارد.
اما جهان شناسی، كانت می گوید: عقل ما عوارض وحادثات را که میبیند آنهارا مجتمع ومتحد می کند و از آن مجموعه تصور جهان را میسازد، ودر این جهان تصور چهار فقره صور معقول پیش می آید که هر يك مربوط به یکی از معقولات اصلی می باشند ، یکی مربوط به کمیت ر آن مقدار زمانی و مکانی جهان است و دوم مربوط به کیفیت و آن چگونگی تقسیم ماده جهان است ، یعنی حد تقسيم وجزء بسیطی که باید به آن برسد ، سوم مربوط به اضافه و آن رشته علت و معلول است که منتهی به علت نخستین باید بشود ، چهارم مربوط به جهت است که رشته وجودهای ممکن باید به وجود واجب برسد .
تا وقتی که به این صور به نظر مفهوم انتزاعی نگریسته شود ، اشکالی نیست اما همین که آنها را وجودهای عینی مستقل قرار دادیم چون بخواهیم درباره آنها رائی اختیار کنیم گرفتار «تنازع احکام»[۲] میشویم، یعنی در هريك از آن سور معقول در حکم متناقض در می یابیم
- ↑ Psychologie rationnelle که پیش از این به آن اشاره کرده ایم یعنی علم به نفس فقط ازروی مبانی عقلی و استدلالی که پس از تحقيقات كانت امروز تقريبا متروك است ، در مقابل روانشناسی آزمایشی Psychologie experimentale یعنی علم به آثار نفس ازروی مشاهده و تجربه و آن امروز علمی است مفصل و بسیار مهم و دلچسب و متضمن فواید بسیار است .
- ↑ Antinomie
