روایت‌کننده: آقای دکتر کریم سنجابی
تاریخ مصاحبه: پانزدهم اکتبر ۱۹۸۳
محل مصاحبه: شهر چیکو-کالیفرنیا
مصاحبه‌کننده: ضیاءالله صدقی
نوار شماره: ۴
در آن زمان مردم ایران، افکار عمومی ایران با عقده‌هائی که از انگلیسها داشتند و با عقده‌هائی که از روسها داشتند و با اخباری که هر روز رادیو آلمان و روزنامه‌ها راجع به جنگ مینوشتند، در داخل ایران موجی از تمایل نسبت به آلمان پیدا شده بود که این البته ناشی از تجزیه و تحلیل و واقع‌بینی و جهان‌بینی درستی نبود. بر مردم ایران، عامه ایران ملامتی نبود که چنین احساساتی بروز بدهند. گاهی در میدان سپه که رادیو با صدای بلند پخش میکرد، مردم تظاهرات موافق با پیشرویهای آلمانیها میکردند. مردم ایران از این جهت قابل ایراد نبودند. ولی وضع مردم عادی با زمامدارانی که مسئول مملکت هستند، خیلی متفاوت است. ایراد و اعتراضی که بر رضاشاه هست از این جهت نیست که دولت او اصول بیطرفی را نقض کرد، یا از این جهت نیست که روسها و انگلیسها در تجاوزشان به ایران ذی‌حق بودند و دولت ایران در این مورد از لحاظ حقوق بین‌الملل تقصیری بر عهده داشته است، از این جهات قابل تردید نیست که رضاشاه از لحاظ قانونی عملی که برخلاف قانون بین‌الملل یا برخلاف اصول بیطرفی باشد، نکرده بود، جز اینکه تمایل به آلمانها داشت. در زمانی که آلمانها در سال‌های اول جنگ و در حمله به لهستان با روسها کنار آمدند در هیئت دیپلماتیک ایران دو صف مجزا وجود داشت. یکی صف آلمانیها و روسها و صف دیگر صف انگلیسها و فرانسوی‌ها و دیگران. مدتی نمایندگان آلمان و روس با هم در سلام شاهنشاهی شرکت میکردند.
س- منظورتان همان قرارداد عدم تجاوزی است که استالین با هیتلر بست؟
