از پادشاهان قاجار (فتحعلی – محمد و ناصرالدین شاه) سه صدر اعظم خود را[۱] هلاک کردند در صورتیکه هر کدام از این صدر اعظمها برای استقرار سلطنت ولینعمتهای خود کوششهای فراوان نموده بودند» بیگانگان چون دیدند که قائم مقام مردی کافی و از هر حیث لایق و ممکن است که مملکت را ترقی داده و از زیر بار استعمار آنان بیرون آورد بوسیله عمال خود به محمد شاه وانمود کردند که قائم مقام خیال سلطنت دارد و اگر خودش هم نشود با قدرت و نفوذی که داراست یکنفر از شاهزادگان دیگر را بسلطنت انتخاب خواهد کرد این وسوسه‌ها بالاخره در وجود شاه مؤثر واقع شده و او را در سلخ صفر ۱۲۵۱ ق. تلف نمود و همین عنوان را قبلا برای حاج ابراهیم خان اعتمادالدوله و بعداً برای میرزا تقی خان امیر کبیر کردند و بوضع بسیار فجیعی آنان را از بین بردند. پس از کشته شدن قائم مقام جمعی از رجال برای رسیدن بمقام صدارت جد و جهد زیادی بعمل آوردند و مهمترین آنان الله‌یار خان آصف‌الدوله – میرزا نصرالله اردبیلی صدرالممالک – محمد حسین‌خان ایشیک آقاسی (رئیس تشریفات) و محمدخان زنگنه امیر نظام بودند و تمام اینها باصطلاح شانس داشتند و صدارت در اطراف آنان دور میزد و هر یک صدارت را برای خود حتمی میدانستند و بعضی از این اشخاص از قبیل صدرالممالک اردبیلی و محمد حسین خان طوری خود را نزدیک بصدارت میدیدند که در صدور احکام و فرامین دخالت تام داشتند قائم مقام در یکی از نامه‌های خود به میرزا موسی. برادر خویش کشته شدن خود را قبلا باو باین شرح اطلاع میدهد: «هر گاه بخواهی بدانی احوال آینده خود را بی رمل و نجوم و فال خواجه حافظ و مثنوی از روی تجربه و امتحان و بلدیت اوضاع میدانم پارچه کاغذی جداگانه نوشته‌ام همانرا بر من وارد خواهی دید بدانی که از روی نادانی مبتلی نشده غافل نفتاده‌ام بدامش بلکه این چاهها را در این راه میدانسته‌ام[۲] و اما کشته شدن قائم مقام باین طریق صورت گرفت[۳]:
محمد شاه او را در ۲۴ صفر ۱۲۵۱ ق. از باغ لاله‌زار[۴] که منزلش بود به نگارستان احضار کرد و خواست که همان روز یا روز بعد او را بکشد بمحمد شاه گفتند که در ماه صفر سیدی را کشتن بدشگون است بگذارید که ماه صفر تمام شود این بود که پس از شش روز زندانی کردن در سلخ صفر او را خفه کردند. «منتظم ناصری در صفحه ۱۶۴ جلد سوم بجای
- ↑ حاج ابراهیم شیرازی – میرزا ابوالقاسم قائم مقام و میرزا تقی خان امیر کبیر.
- ↑ نقل از یک نامه بخط قائم مقام.
- ↑ حاج ابراهیم خان اعتمادالدوله شیرازی نیز کشته شدن خود را پیش‌بینی و پیش گوئی کرده بود. سر جان ملکم انگلیسی در کتاب مسودات (اسکچز) این موضوع را از قول او مینویسد و تذکر میدهد.
- ↑ باغ لاله زار باغ بزرگی بوده که محدود میشده از طرف مغرب بسمت غربی خیابان لاله‌زار کنونی و از طرف مشرق بسمت شرقی خیابان سعدی از طرف شمال به چهار راه مخبرالدوله و از طرف جنوب به خیابان اکباتان. ناصرالدین شاه این باغ را به نود هزار تومان بکسانی که طالب خریداری آن بودند فروخت م. ق. هدایت در صفحه ۱۱ کتاب خاطرات و خطرات تألیف خود مینویسد: «تولوزان التماس‌ها کرد که نگاه بدارند که سبب لطافت هوای شهر است نشنیدند».
