این برگ هم‌سنجی شده‌است.
کط
و بهترین مصداق خارجی این نظریّه مقایسهٔ نسخ مختلفهٔ دیوان خود خواجه است از حیث قِدَم و جدّت با یکدیگر، هرچند تا کنون با وجود فحص بلیغ نسخهٔ از دیوان خواجه که معاصر با خود او باشد بنظر اینجانب نرسیده است[۱] ولی نسخی که بسیار نزدیک بعصر او باشد یعنی مثلاً نسخی که در ظرف قرن نهم کتابت شده باشد مکرّر ملاحظه شده چه در ایران و چه در خارج ایران، در اینگونه نسخ تا آنجا که در نظر است هیچوقت عدّهٔ غزلیّات از پانصد غزل تجاوز نمیکند و بلکه غالباً بپانصد هم نمیرسد، مثلاً نسخهٔ خطّی آقای سیّد عبدالرّحیم خلخالی که اساس طبع ایشان و تاریخ کتابت آن در سنهٔ هشتصد و بیست و هفت است یعنی فقط سی و پنج
سال بعد از وفات خواجه کتابت شده دارای چهارصد و نود و شش غزل است
- ↑ مدّت مدیدی قبل از این (شاید بیست و شش هفت سال پیش) در اوقات اقامت نگارنده در پاریس آقای علیقلی خان نبیل‌الدوله در یکی از سفرهای خودشان بامریکا که از پاریس عبور میکردند مقدار معتنابهی از نسخ خطّی فارسی بهمراه داشتند و آنها را باینجانب ارائه دادند، در میان آنها یک نسخهٔ خطّی از دیوان حافظ که تاریخ کتابت داشت و تا آنجا که در نظر ماست ظاهراً در حیات خود خواجه کتابت شده بود نظر اینجانب را گرفت، ولی چون فعلاً بواسطهٔ طول مدّت و از دست رفتن یادداشتهای متفرقهٔ من اعتماد زیادی بحافظهٔ خود ندارم نمیتوانم بنحو حتم و یقین صحّت این مطلب را ضمانت نمایم، بهمین جهت است که در متن متعرّض ذکر چیزی ازین مقوله نشدم، و بعدها با فحص و تفتیش زیاد هیچ نتوانستم خبری و اطّلاعی از احوال این نسخه و اینکه فعلاً در کجا و نزد کیست بدست آورم ولی از بعضی شنیده شد که نسخهٔ مزبور گویا بیکی از کتابخانهای مدارس امریکای شمالی فروخته شده است، با وجود اینکه باین مطلب هم یقین ندارم احتیاطاً مناسب دیدم که در اینجا اشارهٔ بوجود احتمالی چنین نسخه و انتقال آن بامریکا بنمایم تا شاید اگر کسی از ایرانیان فاضل از امریکا عبور نماید یا وسایل تحقیق این مطلب برای او بهتر میسّر باشد شاید بتواند از وجود یا عدم چنین نسخهٔ در امریکا اطّلاعی بدست آورد و شک را در این خصوص زایل سازد.
