۲۰
فکلی در عهد ناصرالدّین شاه هم بود و در کتاب «ادیان و فلسفه‌های آسیای مرکزی» تألیف گوبینو، سفیر مشهور فرانسه در دربار ایران، وصف یکی از ایشان درجست. حسینقلی آقا جوانیست ایرانی که در مدرسهٔ سن سیر درس خوانده و دشمن عرب و عاشق دین زردشتیست و معتقدست که باید لغات عربی اصل را از فارسی بیرون کرد و از خود زبانی میسازد عجیب و نامفهوم. باری، گوبینو در ذیل مطلب مذکور مینویسد که حسینقلی آقا فردی استثنائی نیست. همهٔ ایرانیانی که از اروپا مراجعت کرده، حتّی کسانی که در اروپا تربیت یافته اند آنچه را از ما آموخته و با خود دیده و سنجیده‌اند بوضعی خاصّ و غریب فهمیده‌اند که هیچ موافق روش ما نیست. عقاید ایشان تغییر کلّی پذیرفته ولیکن هیچ در طریقهٔ اروپائی سیر نکرده است.
گوبینو چیزهای خواندنی و دانستنی دیگر راجع بایران و ایرانی بسیار دارد. در باب ایرانیانی که در فرنگ تحصیل کرده‌اند در جای دیگر نوشته است که این اشخاص همانند که بودند با این تفاوت که بر عیوبشان افزوده شده است و من در میان ایشان کسی که یکی از فضائل و خوبیهای اروپا را بدست آورده باشد هرگز ندیده‌ام. فکلی نادان که شیفتهٔ شراب و کباب و ابله فریبی فرنگی میشود و گمان میبرد که دست بوسی و شلوار و کراوات شناسی نشان آشنائی با تمدّن فرنگیست باید مؤلّفات گوبینو و فرنگیان ایران شناس دیگر را بخواند تا بداند که گفته‌های «دوستان فرنگی» در حقّ ایرانی و ایران بر سر میز شراب و قمار و شام و ناهار با نوشته‌های ایشان چه فرقها دارد.
تحقیق در صحّت و بطلان عقاید گوبینو و امثال او و شرح تعصّب و
