فرض کنم یا بین اصناف آن تفاوتی بگذارم یا هیچگاه بفکر آن باشم که آنرا وسیله کسب معیشت کنم در طلب کوشش میکردم و این رویه را از کسانی اکتساب کرده بودم که شاید خودشان هم بر این عقیده نبودند و لیکن مصلحت خود را در تظاهر باین رو به دانسته بودند ولكن من آنرا مثل يك اصل عقلی برهانی پذیرفته و سرمشق زندگی خود قرار داده بودم. بزرگانی که در مدت تحصیل خدمت آنها را دریافته و نزد آنها شاگردی کرده ام اینهایند پدر سید مهدی میرزا ها در حساب وهیئت و نجوم ؛ شیخ حسن ملا سلطان محمد در علوم عربیت (این هر دو در طبس) حاجی ملا محمد ابراهیم لاری در منطق و معانی و بیان (دریزد) حاج میرزا بدیع درب امامی در فقه و اصول (سطح) ملا عبدالكریم گزی در فقه (سطح) محمد صادق نايب الصدر در فقه و اصول (خارج) جهانگیر خان قشقائی در فلسفه ، آخوند ملا محمد کاشی در رياضيات ، ميرزا غلامحسین میدان کهنه در اسطرلاب و طبیعیات و مانند اینها همه اینها در اصفهان ، زمانیکه وارد اصفهان شدم علوم ریاضی وطبيعى بالمره متروك و مهجور بود و علوم ادبی بیمایه وضعیف و در مدارس با همه ازدحامی که دیده میشد توجهی ب این علوم نداشتند همتها متوجه فقه و اصول بود و با این حال تجدد هم باندازه کمی بمدارس اصفهان راه یافته بود رسم تكفير بالمره منسوخ نشده بود لکن زیاد هم اتفاق نمی افتاد آن و حشتی که در زمان حاجی کلباسی از علوم عقلی داشته اند بمساعی امثال ملا علی نوری و جهانگیر خان قشقائي في الجملة بانس تبدیل شده بود و بهرجهت بشرط مواظبت بر نماز جماعت وحضور در مجالس روضه و تحصیل فقه و اصول در ایام تحصیل خواندن اینگو به علوم که طلاب آن زمان علوم عربیه مینامیدند در اوقات فراغت مممکن بود و من در آن هنگام معلوماتی ابتدائی در این علوم داشتم که نسبت بآنروز مدارس اصفهان قابل توجه بود.
خلاصه الحساب و فارسی هیئت وسی فصل تدریس میکردم وتحرير انليدس وشرح چغمینی و شرح تذكره و اسطرلاب و مانند اینها درس میخواندم و مطالعه میکردم . یکی از مشکلات آن زمان شناختن اخطر لاب بود و چگونگی عمل کردن آن و از آن مشکلتر دانستن اصولی که مبنای ساختن این صفحات و کشیدن این خطوط ودوائر است که آن را علم تسطیح گویند که در همین مدت کم یعنی از عصر صفویه عصر رواج این علم واین صنعت تا زمان ما بقدری متروك شده بود که آنچه ما بدست آوردیم در اصفهان یکنفر
-۲۷۹-
