نامه تمدن یومیه بدست نیاورده و گمان نمیکنم اصولا فکر تشکیل شرکت بمرحله عمل وارد شده باشد ولی قدر مسلم این است که چندی روزنامه تمدن هفته دوبار منتشر شده تا هنگامیکه حوادث بمباران مجلس و فرار مدیر تمدن بهندوستان و مصر و اروپا پیش آمده که شرح آن جداگانه ذکر خواهد شد .
چنانکه قبلا یاد آور شدیم روزنامه تمدن تا هنگام توپ بستن بمجلس برپا بوده و از آن پس مانند سایر جراید تعطیل و مدیر آن از ایران بخارح قرار نموده است . شدت علاقه مرحوم مدير الممالك بآزادی باعث گردیده که هنگام رسیدن بهندوستان دست بکار نشر روزنامه شود و مجددا روزنامه را بهمین نام در مدت توقف در هندوستان منتشر سازد . ذيلا بذکر خصوصیات تمدن منتشر در هندوستان میپردازیم.
(۳۹۶) تمدن
روزنامه تمدن منتشر در بمبئی هندوستان روی چهار صفحه بقطع روز نامه ( حبل المتین ) با چاپ سربی ( در مطبع حبل المتين طبع و توزیع گردید ) و در غره و مضان ١٣٢٦ قمری منتشر شده است. عبارت داخل پرانتز بعینه از آخر صفحه چهار روز نامه نقل شده و پهلوی آن ( سید جلال الدین موید الاسلام ) چاپ شده که میرساند انتشار روز نامه تمدن بكمك و مساعدت و با همکاری مرحوم مويد الاسلام مدیر روزنامه حبل المتین بوده است . از این قسمت که بگذریم سایر خصوصیات این روزنامه که بیش از یک شماره هم منتشر نگردیده بدین قرار است در عنوان روزنامه اسم روزنامه ( تمدن ) بخط مستعلیق درشت و بالای آن عبارت ( ناله ایران ) و در زیر آن تاریخ انتشار (غره رمضان ١٣٢٦) چاپ شده. در طرف راست ( نگارنده . مدير الممالك هرندی) و در طرف چپ ( داخله يك ارزن جنبش ) درج است . آیه ( ولا تحسبن الذين قتلوا في سبيل الله امواتا بل احياء عند ربهم یرزقون ) در بالای عنوان و جمله ( در داخله ایران مطالعه کنندگان ذمه دارند که بعد از ملاحظه دیگری تقدیم دارند) در زیر عنوان طبع گردیده است.
مندرجات این شماره عبارت است از در صفحه اول ) احکام تلگرافی حجج اسلاميه نجف اشرف ) که تحت عنوان آيه ( ايهلك من هلك عن بينه و يحيى من حيى عن بينه ) چاپ شده و بعد مقاله بعنوان ( خلاصی ایران موکول بفداکاری ایرانیان است ) که تما صفحات ۲ و ۳ و چهار روزنامه را گرفته و در انتهای آن ( مدیر الممالك هرندی ) امضاء شده است . این مقاله خیلی تند و بشدت بدستگاه دولت و شخص محمد علیشاه در آن حمله شده منجمله از عبارات این مقاله این است: ملت ایران امروز باید با تمام قوا استقامت نموده جز خلع محمد علی میرزا از سلطنت خیالی بخاطر خطو و ندهند دولت وسلطنت مشروطه ملت بدون امضای نمایندگان خود دیناری بدولت دادنی نیست هيچيك از دول هم بدون امضای نمایندگان آن ملت معاهد و یا قرار دادی با آندولت نتوانند بست . » هر صفحه روزنامه مشتمل بر دوستون است؛ نگارنده عین این شمار را در دست دارد . پس از مراجعت از هندوستان و مصر هنگامیکه مدیر الممالك در ربيع الثاني ۱۳۲۷ قمری وارد رشت میشود برای بار سوم روزنامه تمدن را آنجا منتشر میسازد.
-۱۲۷-
