مصوبات دوره پنجم قانونگذاری مجلس شورای ملی/قانون خدمت نظام اجباری
[۱]قانون خدمت نظام اجباری
مصوب ۱۶ خردادماه ۱۳۰۴ شمسی
فصل اول
کلیات
مادۂ اول – از تاریخ تصویب این قانون کلیه اتباع ذکور دولت ایران اعم از سکنهٔ شهرها و قصبات و قراء و ایلات و متوقفین در خارج از ایران از اول سن بیست و یک سالگی مکلف بخدمت سربازی میباشند مگر در مواردی که بر طبق این قانون مستثنی شده باشند.
مادهٔ دوم – مدت خدمت سربازی مذکور در مادهٔ فوق که مجموعاً بیست و پنجسال میباشد بسه دوره تقسیم میشود:
- الف – دوره خدمت نظامی و مدت آن شش سال است که دو سال اول مدت تحت‌السلاح و چهار سال بعد احتیاطی است.
- ب – دورهٔ ذخیره و مدت آن سیزده سال است که شش سال اول ذخیرهٔ مقدم و هفت سال بعد ذخیرۂ تالی است.
- ج – دورۂ پاسبانی و مدت آن شش سال است.
مادهٔ سوم – ترتیب احضار هر یک از دوره‌های سه گانه مذکوره در ماده (۲) مطابق نظامنامهٔ تجهیزات عمومی وزارت جنگ معین خواهد شد و در مواقعیکه تجهیز جزو و احضار قسمتی از قشون را ضرورت ایجاب نماید از دورهٔ احتیاط شروع و بپاسبانی ختم خواهدشد.
مادهٔ چهارم – مملکت ایران مطابق تشکیلات قشونی بنواحی سربازگیری منقسم شده و افراد قشونی در مراکز حوزه‌های سربازگیری خود گرفته خواهند شد.
مادۂ پنجم – در تمام نواحی سربازگیری بموجب پیشنهاد وزارت جنگ و تصویب هیئت وزراء و صدور فرمان همایونی از پانزدهم مهرماه هر سال تا آخر آبانماه همان سال عمل سربازگیری شروع و خاتمه خواهد یافت.
مادهٔ ششم – در اول هر سال تا آخر فروردین شعبهٔ سربازگیری هر ناحیهٔ قشونی صورتی از کلیهٔ افرادی که در آن سال بسن سربازی میرسندو در ثبت حوزه‌های جزء میباشند از دفتر سجل نفوس آن ناحیه استخراج نموده و بوسیله رؤسای مافوق خود بوزارت جنگ ارسال میدارد.
مادهٔ هفتم – وزارت جنگ پس از وصول صورتهای مزبوره عدهٔ نفراتی را که در آن سال لازم خواهند داشت با تعیین تقسیم آنعده بنواحی باضافه صدی بیست برای کسور احتمالی معین کرده برای رؤسای حوزه‌های قشونی ارسال خواهد نمود.
مادهٔ هشتم – مادام که احتیاجات قشونی کمتر از میزان افرادیست که باید برای خدمت نظامی احضار شوند افراد لازم برای احتیاجات وزارت جنگ بترتیب قرعه از بین اشخاص واجد شرائط خدمت نظامی معین خواهند شد و اشخاص مزبور بسه طبقه تقسیم میشوند:
- ۱ – اشخاص غیر متأهل.
- ۲ – اشخاص متأهل ولی بدون اولاد.
- ۳ – اشخاص متأهل با اولاد.
برای تأمین احتیاجات قشونی افراد طبقه اول مقدم بر طبقه ثانی و طبقه ثانی مقدم بر طبقه ثالث برای قرعه دعوت میشوند.
مادهٔ نهم – اشخاصی که واجد شرائط نظامی بوده ولی قرعه بنامشان اصابت ننماید باید در سال بعد هم جزء اشخاصی که برای قرعه دعوت میشوند حاضر گردند ولی در صورتی که در آن سال هم قرعه بنام آنها اصابت ننماید جزء دوره پاسبانی محسوب خواهند شد و تا سن چهل و پنج سالگی در جزء پاسبانها خواهند ماند.
مادهٔ دهم – افراد ذخیره مقدم هر دو سال یکمرتبه و افراد ذخیره تالی هر سه سال یک مرتبه در حوزه خود برای مدت یکماه مشق نظامی باید حاضر شوند.
موعد و ترتیب آن مطابق نظامنامه ای که وزارت جنگ تهیه خواهد کرد معین خواهد شد.
مادهٔ یازدهم – پس از اجرا شدن قانون نظام اجباری در مملکت اشخاصیکه در سن سربازی و یا بعد از آن بخواهند داخل خدمت دولتی یا اجتماعی با مشاغل آزادی که مستلزم اجازه رسمی دولت است بشوند باید تصدیق انجام خدمت تحت‌السلاح یا عدم اصابت قرعه و یا معافیت از خدمت نظامی را در دست داشته باشند.
مادهٔ دوازدهم – اشخاصیکه بخواهند داخل خدمت در صف نظمیه یا امنیه بشوند باید خدمت دوره کامل تحت‌السلاح (دو سال) را تمام کرده و تصدیقنامه حسن اخلاق و صحت عمل را در دست داشته باشند.
مادهٔ سیزدهم – اشخاصی که قبل از رسیدن بسن سربازی داوطلبانه دو سال تحت سلاح خدمت نموده باشند از شرکت در قرعه معاف و جزو ذخیره محسوب میگردند.
مادهٔ چهاردهم – کسانیکه خدمت تحت‌السلاح خود را بانجام رسانده باشند و بخواهند بخدمت خود ادامه دهند در صورت احتیاج وزارت جنگ پذیرفته خواهند شد.
فصل دوم
در معافیت و مهلت و تقلیل مدت خدمت نظامی
مادهٔ پانزدهم – کسانیکه از خدمت نظامی اجباری بواسطه علل مزاجی معاف میباشند:
- ۱ – نابینای از یک یا دو چشم.
- ۲ – قوزی.
- ۳ – کر.
- ۴ – لال.
- ۵ – شل و چلاق.
- ۶ – یکدست.
- ۷ – فاقدین شست و یا سبابهٔ دست راست.
- ۸ – اشخاص قصیرالقامه که قد آنها از یک گز و نیم کوتاه تر باشد.
- ۹ – اشخاص مسلول ومبتلای بامراض مسریه بتصدیق دو نفر طبیب نظامی یا صحی.
- ۱۰ – اشخاص ضعیف‌البنیه و مریض و نزدیک‌بین و معیوبین از چشم بتصدیق دو نفر از اطباء نظام که عدم استعداد آنها را برای خدمت نظامی تصدیق نمایند.
- تبصره – اشخاص ضعیف‌البنیه یا مرضای قابل معالجه جزء قرعه محسوب شده و در صورتیکه قرعه بنام آنها اصابت نماید داخل خدمت شده ولی قبل از رفتن تحت سلاح بخرج دولت معالجه خواهند شد.
مادهٔ شانزدهم – کسانیکه بواسطهٔ موقعیت خود از خدمت نظامی معاف میباشند:
- ۱ – حکام شرع مجاز باجتهاد یا فتوی از مراجع تقلید یا فتوی و علماء درجهٔ اول مذاهب زرتشتی و کلیمی و مسیحی و مدرسین علوم معقول و منقول
- ۲ – دارندگان تصدیقنامه (دیپلم) از مدارس عالیه داخله یا خارجه.
- ۳ – طلاب علوم دینیه که در مدارس قدیمه تحصیل مینمایند اعم از اینکه در مدارس مزبوره ساکن باشند یا نباشند در صورت اصابت قرعه بنام آنان و واجد بودن شرائط ذیل در مدت تحصیل و داشتن تصدیق اجتهاد یا فتوی پس از تحصیلات از خدمت نظام معاف میباشند.
- الف – نداشتن اشتغالی جز بتحصیل و داشتن تصدیقنامه طلبه‌گی از مدرس و متولی مدرسه که فقط اشتغال بتحصیل دارند.
- ب – دادن امتحان سالیانه مطابق درجاتیکه طلاب تحصیل می‌کنند از مقدمات ببالا.
- تبصره – هیئت ممتحنه را دولت از بین متخصصین معین خواهد کرد.
- ۴ – یگانه پسر هر مرد یا زنی که سنش بشصت رسیده یا بواسطه علت مزاج از ادارهٔ امر معاش خود عاجز باشد و کفالت برعهدهٔ آن پسر باشد در تمام مدت کفالت
- ۵ – پسر دوم هر مرد یا زنی که پسر اول او در تحت سلاح بوده و در صورت داشتن آن پسر بسن هیجده سال نرسیده باشد.
- ۶ – پسر هر مرد یا زنی که یک پسرش در خدمت نظامی وفات کرده باشد در صورتیکه آن مرد یا زن پسر دیگری هم داشته باشد این معافیت تا زمان رسیدن پسر دیگر بسن هیجده سالگی خواهد بود.
- ۷ – پسر هر بیوه‌زنی که غیر از آن پسر کسی دیگر تکفل امور مشارالیها را ننماید در تمام مدت کفالت.
- ۸ – هر جوانی که مدیر یا نفقه‌ده یک خانواده بوده و در محل پدر یا برادر یا پدرزن یا برادر زنی که کفالت امور خانواده او را بنماید نداشته باشد مادام که این وضعیت باقی باشد.
- ۹ – هر جوانی که وصی یا قیم یتیمی باشد که بغیر از او برای اداره کردن امور آن یتیم شخص دیگری نباشد مادام که حال بدینمنوال باشد.
- ۱۰ – هر جوانی که منحصراً کفیل معیشت جد یا جده پیر یا علیل از کار افتاده او باشد مادام که حال بدین منوال است.
- ۱۱ – دو نفری که مشترکا کفیل یک یا چند خانواده باشند و در یکسال قرعه بنام هر دو اصابت نماید آنکه اول قرعه بنامش اصابت نموده است بخدمت نظامی داخل و دیگری مادام که این وضعیت باقی است از خدمت معاف خواهد بود.
- ۱۲ – یکی از دو پسر پدری که قرعه بنام هر دو اصابت نماید بانتخاب پدر برای مدت دو سال معاف خواهد بود.
- ۱۳ – پسران دیگر هر شخصی که بواسطهٔ قرعه یک یا دو پسر او داخل خدمت نظامی می شوند برای مدت دو سال.
مادهٔ هفدهم – محصلینی که در مدارس عالیه و یا متوسطه داخله یا خارجه مشغول تحصیل باشند و بسن سربازی برسند و قرعه بنام آنها اصابت نماید تا موقع اکمال و اتمام تحصیلات خود از خدمت نظامی معاف هستند.
مادهٔ هیجدهم – مدت خدمت تحت‌السلاح دارندگان تصدیقنامه رسمی «دیپلم» از مدارس متوسطه داخله یا خارجه فقط یکسال خواهد بود و پس از آن جزء ذخیره محسوب میشوند.
مادهٔ نوزدهم – شاگردان فارغ التحصیل مدارس متوسطه که دارای تصدیقنامه رسمی (دیپلم) باشند در صورتیکه بسن هیجده بالغ بشوند میتوانند بدون قرعه داوطلبانه داخل خدمت نظامی بشوند و پس از یکسال خدمت تحت‌السلاح جزء ذخیره محسوب خواهند شد.
فصل سوم
قرعه و وظایف مجلس سربازگیری
مادۀ بیستم – پس از صدور اوامر وزارت جنگ در باب احضار افراد بخدمت نظامی مأمورین سربازگیری یا صاحب‌منصبان ساخلو که برای هر حوزه معین شده‌اند با دفاتر مذکوره در مادهٔ (۶) بمراکز خود رفته باطلاع مأمورین کشوری اسامی کلیهٔ افراد ساکن آن حوزه را که واجد سن سربازی شده و یا مشمول ماده (۹) میباشند و یا معافیت موقت آنها خاتمه یافته است اعم از مقیم یا مسافر با دفتر نفوس تطبیق مینمایند که در روز معین به محل سربازگیری و مجلس قرعه دعوت شوند.
مادهٔ بیست و یکم – کلیهٔ افراد مذکور در مادهٔ فوق مکلف میباشند که در موعد معین در مجلس قرعه حضور بهمرسانند و در عوض مسافرین و اشخاص علیل غیر قادر بحرکت باید پدر یا برادر یا یکی از اقوام ذکور یا شخص دیگری را که بنمایندگی معین نماید حاضر شوند.
مادهٔ بیست و دوم – برای اجرای عمل قرعه در مرکز هر حوزه سربازگیری مجلسی مرکب از اعضاء مفصله ذیل تشکیل میشود:
- ۱ – حاکم و رؤسای مالیه و بلدیه و نظمیه و امنیه و مدعی‌العموم محل در صورت بودن رؤسای مزبوره در محل.
- ۲ – پنج نفر صاحبمنصب و یک یا دو نفر طبیب نظامی به انتخاب فرمانده ناحیه سربازگیری
- ۳ – پنج نفر از معاریف و معتمدین اهل محل که یکی از آنها از طبقه علماء خواهد بود بتعیین حاکم محل.
- تبصره – در صورتیکه انجمن ایالتی یا ولایتی در محل باشد دو نفر از پنج نفر مزبور از اعضاء انجمن بانتخاب خود انجمن خواهد بود.
مادهٔ بیست و سوم – ریاست مجلس سربازگیری بعهده حاکم محل و نظارت آن با نماینده ارشد نظام و مسئولیت مشترکه متوجه کلیهٔ اعضاء آن خواهد بود.
مادۀ بیست و چهارم – از روزیکه برای سربازگیری معین شده مجلس مزبور در محل معین شده رسماً افتتاح خواهد شد و مجلس مزبور علنی بوده مردم میتوانند بعنوان تماشاچی حضور بهمرسانند بدون اینکه حق شرکت در مذاکرات مجلس را داشته باشند.
مادهٔ بیست و پنجم – وظایف مجلس سربازگیری از قرار ذیل است:
- ۱ – امر دولت در احضار افراد بخدمت نظامی و عده سربازیکه در آن حوزه باید گرفته شود و مواردیکه مطابق این قانون از خدمت نظامی دائماً یا موقتاً معاف میباشند برای حاضرین قرائت میشود.
- ۲ – اسامی اشخاصی که در آن سال برای خدمت نظامی دعوت شوند مطابق دفاتر مستخرجه ارسالی وزارت جنگ و دفاتر نفوس محلی یک یک بصدای بلند خوانده و حاضر و غائب معین شده و اشخاص حاضر معاینه گردیده آنهائیکه قابلیت سربازی ندارند خارج و سند معافیت به آنها داده میشود.
- ۳ – باسناد اشخاصیکه بر طبق فصل دوم این قانون معاف میشوند رسیدگی کرده پس از تصدیق حقانیت آنها در مقابل اسامی آنان در دفتر سربازگیری ذکر علل را نموده و سند معافیت بآنها میدهند.
- ۴ – اشخاصی که در دفتر اسامی نامشان ذکر شده ولی بواسطهٔ مسافرت یا مرض نتوانند حاضر شوند و نماینده فرستاده باشند از نماینده آنها تحقیقات لازمه بعمل آمده علل عدم حضور و لیاقت و عدم لیاقت و معافیت و عدم معافیت آنها در مقابل اسمشان قید و سند مقتضی بنماینده آنها داده خواهد شد.
- ۵ – دفاتر ارسالی وزارتجنگ با دفاتر نفوس محلی تطبیق شده در صورت اختلاف علل و موجبات آن تحقیق و بر طبق آن تحقیقات عمل میشود و پس از اتمام عملیات دفاتر مذکوره بسته شده و بامضاء تمام اعضاء مجلس خواهد رسید.
- ۶ – پس از موضوع کردن معافین از خدمت نظامی از مجموع عده بقیهٔ افراد قابل قرعه بطبقات سه‌گانهٔ مذکوره در مادهٔ (۸) تقسیم میشوند و پس از آن عده لازمه از میان آنها بقرعه تعیین میشود.
مادهٔ بیست و ششم – قرعه باید علنی و در حضور حاضرین در مجلس سربازگیری کشیده شده و باسم هر کسی اصابت نماید بآواز بلند اعلام شده و در مقابل اسم آن شخص در دفتر ثبت و بامضاء رئیس دفاتر و منشی مجلس سربازگیری برسد.
مادهٔ بیست و هفتم – بکسانیکه قرعه بنام آنها اصابت ننماید سند عدم اصابت قرعه بامضاء رئیس و ناظر و منشی محل سربازگیری در روی ورقهٔ مخصوص چاپی داده خواهد شد و در دفتر نیز در مقابل اسامی آنان عدم اصابت قرعه درج میشود.
مادهٔ بیست و هشتم – اشخاصیکه بزیاده از دو سال حبس جزائی محکوم شده یا از حقوق مدنی موقتاً محروم گردیده و قرعه باسمشان اصابت نماید در مدت خدمت تحت‌السلاح از شرافت حمل اسلحه محروم و بخدمات عمله‌گی نظام گماشته میشوند.
مادهٔ بیست و نهم – در صورت حصول اختلاف عقیده مابین اعضای مجلس سربازگیری رأی اکثریت قاطع خواهد بود.
مادهٔ سی‌ام – پس از ختم عملیات مجلس سربازگیری صورت مجلس در چهار نسخه نوشته شده و پس از امضاء اعضاء مجلس مزبور دو نسخه برای وزارتین جنگ و داخله ارسال شده و دو نسخه دیگر در دفتر حوزه سربازگیری و دفتر حکومتی ضبط خواهد شد.
فصل چهارم
در مجازات مستنکفین از خدمت نظامی و فراریان از قرعه
و مساعدین با آنها
مادهٔ سی و یکم – کلیهٔ اشخاصیکه محض فرار از دخول در خدمت نظامی یکی از اعضاء خود را که مستلزم معافیت از خدمت نظامی است ناقص نمایند در صورت ثبوت در محکمه نظامی بدون قرعه برای تمام مدت خدمت نظامی جلب میشوند.
مادهٔ سی و دوم – اشخاصی که بدون عذر موجه در مجلس سربازگیری حاضر نشوند و یا نماینده نفرستند برای استنکاف از حضور در مجلس قرعه و یا فرار پس از ثبوت تقصیر آنها در محکمهٔ نظامی با عضویت یکنفر نماینده از طرف حکومت محل جلب بخدمت سربازی شده و در عوض دو سال سه سال تحت‌السلاح خواهند ماند.
مادهٔ سی و سوم – هر یک از افراد ذخیره که در مواقع احضار برای مشق نظامی بدون عذر موجه حاضر نشود پس از ثبوت تقصیر آنها در محکمه نظامی از یک ماه تا سه ماه محکوم بحبس میشوند.
مادهٔ سی و چهارم – کسانیکه در عملیات اشخاص مذکوره در مواد ۳۱ –۳۲ –۳۳ شرکت یا امداد نمایند پس از ثبوت از یکماه تا سه ماه محکوم بحبس میشوند چنانچه امداد کنندگان در عملیات مزبوره از مأمورین دولتی باشند علاوه بر مجازات مزبوره از خـدمت نیز از شش ماه تا دو سال منفصل میشوند.
فصل پنچم
مادهٔ سی و پنجم – در هر ناحیه سربازگیری که قانون سجل احوال اجرا شود قانون خدمت نظام اجباری اجراء خواهد گردید و پس از اجرای این قانون اصول بنیچه نسبت بآن قسمت ملغی خواهد بود.
مادهٔ سی و ششم – نظامنامه اجراء این قانون را وزارتین جنگ و داخله با توافق نظر تدوین کرده و پس از تصویب هیئت وزراء بوسیله وزارت جنگ بموقع اجرا گذارده خواهد شد.
این قانون که مشتمل بر سی و شش ماده است در جلسهٔ شانزدهم خردادماه یکهزار و سیصد و چهار شمسی بتصویب مجلس شورای ملی رسید.
| رئیس مجلس شورای ملی – حسین پیرنیا |
- ↑ این قانون بموجب قانون مصوب ۲۹ خردادماه ۱۳۱۷ (در دوره یازدهم) نسخ شده است.