شاهنامه/پادشاهی کسری نوشین روان چهل و هشت سال بود ۵

by فردوسی

	به داد و به دانش به تاج و به تخت			به فر و به چهر و برای و به بخت
	چوپرهیزکاری کند شهریار			چه نیکوست پرهیز با تاجدار
	ز یزدان بترسد گه داوری			نگردد به میل و بکنداوری
	خرد راکند پادشا بر هوا			بدانگه که خشم آورد پادشا
	نباید که اندیشه‌ی شهریار			بود جز پسندیده‌ی کردگار
	ز یزدان شناسد همه خوب و زشت			به پاداش نیکی بجوید بهشت
	زبان راست گوی و دل آزرم‌جوی			همیشه جهان را بدو آبروی
	هران کس که باشد ورا رای‌زن			سبک باشد اندر دل انجمن
	سخن گوی وروشن دل و دادده			کهان را بکه دارد و مه به مه
	کسی کو بود شاه را زیر دست			نباید که یابد به جایی شکست
	بدانگه شد تاج خسرو بلند			که دانا بود نزد او ارجمند
	نگه داشتن کار درگاه را			به زهر آژدن کام بدخواه را
	چو دارد ز هر دانشی آگهی			بماند جهاندار با فرهی
	نباید که خسبد کسی دردمند			که آید مگر شاه را زو گزند
	کسی کو به بادافره اندرخورست			کجا بدنژادست و بد گوهرست
	کند شاه دور از میان گروه			بی‌آزار تا زو نگردد ستوه
	هران کس که باشد به زندان شاه			گنهکار گر مردم بیگناه
	به فرمان یزدان بباید گشاد			بزند و باست آنچ کردست یاد
	سپهبد به فرهنگ دارد سپاه			براساید از درد فریادخواه
	چو آژیر باشی ز دشمن برای			بداندیش را دل برآید ز جای
	همه رخنه‌ی پادشاهی بمرد			بداری به هنگام پیش از نبرد
	به چیزی که گردد نکوهیده شاه			نکوهش بود نیز با فر و گاه
	ازو دور گشتن به رغم هوا			خرد را بران رای کردن گوا
	فزودن به فرزند برمهر خویش			چو در آب دیدن بود چهر خویش
	ز فرهنگ وز دانش آموختن			سزد گر دلت یابد افروختن
	گشادن برو بر در گنج خویش			نباید که یادآورد رنج خویش
	هرانگه که یازد ببد کار دست			دل شاه بچه نباید شکست
	چو بر بد کنش دست گردد دراز			به خون جز به فرمان یزدان میاز
	و گر دشمنی یابی اندر دلش			چو خوباشد از بوستان بگسلش
	که گر دیر ماند بنیرو شود			وزو باغ شاهی پرآهو شود
	چوباشد جهانجوی با فر و هوش			نباید که دارد به بدگوی گوش
	ز دستور بد گوهر و گفت بد			تباهی به دیهیم شاهی رسد
	نباید شنیدن ز نادان سخن			چو بد گوید از داد فرمان مکن
	همه راستی باید آراستن			نباید که دیو آورد کاستن
	چواین گفتها بشنود پارسا			خرد راکند بر دلش پادشا
	کند آفرین تاج برشهریار			شود تخت شاهی برو پایدار
	بنازد بدو تاج شاهی و تخت			بداندیش نومید گردد زبخت
	چو برگردد این چرخ ناپایدار			ازو نام نیکو بود یادگار
	بماناد تا روز باشد جوان			هنر یافته جان نوشین‌روان
	ز گفتار او انجمن خیره شد			همه رای دانندگان تیره شد
	چو نوشین‌روان آن سخنها شنود			به روزیش چندانک بد برفزود
	وزان پندها دیده پر آب کرد			دهانش پر از در خوشاب کرد
	یکی انجمن لب پر از آفرین			برفتند ز ایوان شاه زمین
	برین نیز بگذشت یک هفته روز			بهشتم چو بفروخت گیتی‌فروز
	بیانداخت آن چادر لاژورد			بیاراست گیتی به دیبای زرد
	شهنشاه بنشست با موبدان			جهاندیده و کار کرده ردان
	سرموبد موبدان اردشیر			چو شاپور وچون یزدگرد دبیر
	ستاره شناسان و جویندگان			خردمند و بیدار گویندگان
	سراینده بوزرجمهر جوان			بیامد برشاه نوشین‌روان
	بدانندگان گفت شاه جهان			که باکیست این دانش اندر نهان
	کزو دین یزدان به نیرو شود			همان تخت شاهی بی‌آهو شود
	چوبشنید زو موبد موبدان			زبان برگشاد از میان ردان
	چنین داد پاسخ که از داد شاه			درفشان شود فر دیهیم و گاه
	چو با داد بگشاید از گنج بند			بماند پس از مرگ نامش بلند
	دگر کو بشوید زبان از دروغ			نجوید به کژی ز گیتی فروغ
	سپهبد چو با داد و بخشایشست			ز تاجش زمانه پرآسایشست
	و دیگر که از کهتر پرگناه			چو پوزش کند باز بخشدش شاه
	به پنجم جهاندار نیکوسخن			که نامش نگردد به گیتی کهن
	همه راست گوید سخن کم وبیش			نگردد بهر کار ز آیین خویش
	ششم بر پرستنده‌ی تخت خویش			چنان مهر دارد که بر بخت خویش
	به هفتم سخن هرک دانا بود			زبانش بگفتن توانا بود
	نگردد دلش سیر ز آموختن			از اندیشگان مغز را سوختن
	به آزادیست ازخرد هرکسی			چنانچون ببالد ز اختر بسی
	دلت مگسل ای شاه راد از خرد			خرد نام و فرجام را پرورد
	منش پست وکم دانش آنکس که گفت			کنم کم ز گیتی کسی نیست جفت
	چنین گفت پس یزدگرد دبیر			که ای شاه دانا و دانش‌پذیر
	ابرشاه زشتست خون ریختن			به اندک سخن دل برآهیختن
	همان چون سبک سر بود شهریار			بداندیش دست اندآرد به کار
	همان با خردمند گیرد ستیز			کند دل ز نادانی خویش تیز
	دل شاه گیتی چو پر آز گشت			روان ورا دیو انباز گشت
	و رایدون که حاکم بود تیزمغز			نیاید ز گفتار او کار نغز
	دگر کارزاری که هنگام جنگ			بترسد ز جان و نترسد ز ننگ
	توانگر که باشد دلش تنگ و زفت			شکم زمین بهتر او را نهفت
	چو بر مرد درویش کنداوری			نه کهتر نه زیبنده‌ی مهتری
	چوکژی کند پیر ناخوش بود			پس ازمرگ جانش پرآتش بود
	چو کاهل بود مرد برنا به کار			ازو سیر گردد دل روزگار
	نماند ز نا تندرستی جوان			مبادش توان و مبادش روان
	چو بوزرجمهر این سخنهای نغز			شنید و بدانش بیاراست مغز
	چنین گفت باشاه خورشید چهر			که بادا به کام تو روشن سپهر
	چنان دان که هرکس که دارد خرد			بدانش روان را همی‌پرورد
	نکوهیده ده کار بر ده گروه			نکوهیده‌تر نزد دانش پژوه
	یکی آنک حاکم بود با دروغ			نگیرد بر مرد دانا فروغ
	سپهبد که باشد نگهبان گنج			سپاهی که او سر بپیچد ز رنج
	دگر دانشومند کو از بزه			نترسد چو چیزی بود بامزه
	پزشکی که باشد به تن دردمند			ز بیمار چون باز دارد گزند
	چو درویش مردم که نازد به چیز			که آن چیز گفتن نیرزد به نیز
	همان سفله کز هر کس آرام و خواب			ز دریا دریغ آیدش روشن آب
	وگرباد نوشین بتو برجهد			سپاسی ازان برسرت برنهد
	بهفتم خردمند کاید به خشم			به چیز کسان برگمارد دو چشم
	بهشتم به نادان نماینده راه			سپردن به کاهل کسی کارگاه
	همان بیخرد کو نیابد خرد			پشیمان شود هم ز گفتار بد
	دل مردم بیخرد به آرزوی			برین گونه آویزد ای نیک‌خوی
	چوآتش که گوگرد یابد خورش			گرش درنیستان بود پرورش
	دل شاه نوشین‌روان زنده باد			سران جهان پیش او بنده باد
	برین نیزبگذشت یک هفته ماه			نشست از بر تخت پیروز شاه
	به یک دست موبد که بودش وزیر			بدست دگر یزدگرد دبیر
	همان گرد بر گرد او موبدان			سخن گو چو بوزرجمهر جوان
	به بوزرجمهر آن زمان گفت شاه			که‌ای مرد پر دانش و نیک‌خواه
	سخنها که جان را بود سودمند			همی مرد بی‌ارز گردد بلند
	ازو گنج گویا نگیرد کمی			شنودن بود مرد را خرمی
	چنین گفت موبد به بوزرجمهر			که‌ای نامورتر ز گردان سپهر
	چه دانی که بیشیش بگزایدت			چوکمی بود روز بفزایدت
	چنین داد پاسخ که کمتر خوری			تن آسان شوی هم روان پروری
	ز کردار نیکی چو بیشی کنی			همی برهماورد پیشی کنی
	چنین گفت پس یزدگرد دبیر			که‌ای مرد گوینده و یاد گیر
	سه آهو کدامند با دل به راز			که دارند وهستند زان بی‌نیاز
	چنین داد پاسخ که باری نخست			دل از عیب جستن ببایدت شست
	بی‌آهو کسی نیست اندر جهان			چه در آشکار و چه اندر نهان
	چومهتر بود بر تو رشک آوری			چوکهتر بود زو سرشک آوری
	سه دیگر سخن چین و دوروی مرد			بران تا برانگیزد از آب گرد
	چو گوینده‌یی کو نه برجایگاه			سخن گفت و زو دور شد فر و جاه
	همان کو سخن سر به سر نشنود			نداند به گفتار و هم نگرود
	به چیزی ندارد خردمند چشم			کزو بازماند بپیچد ز خشم
	بپرسید پس موبد موبدان			که این برتر از دانش بخردان
	کسی نیست بی‌آرزو درجهان			اگر آشکارست و گر در نهان
	همان آرزو را پدیدست راه			که پیدا کند مرد را دستگاه
	کدامین ره آید تو را سودمند			کدامست با درد و رنج و گزند
	چنین داد پاسخ که راه از دو سوست			گذشتن تو را تا کدام آرزوست
	ز گیتی یکی بازگشتن به خاک			که راهی درازست با بیم و باک
	خرد باشدت زین سخن رهنمون			بدین پرسش اندر چرایی و چون
	خرد مرد راخلعت ایزدیست			سزاوار خلعت نگه کن که کیست
	تنومند را کو خرد یار نیست			به گیتی کس او را خریدار نیست
	نباشد خرد جان نباشد رواست			خرد جان پاکست و ایزد گو است
	چوبنیاد مردی بیاموخت مرد			سرافراز گردد به ننگ و نبرد
	ز دانش نخستین به یزدان گرای			که او هست و باشد همیشه به جای
	بدو بگروی کام دل یافتی			رسیدی به جایی که بشتافتی
	دگر دانش آنست کز خوردنی			فراز آوری روی آوردنی
	بخورد و بپوشش به یزدان گرای			بدین دار فرمان یزدان به جای
	گر آیدت روزی به چیزی نیاز			به دشت و به گنج و به پیلان مناز
	هم از پیشه‌ها آن گزین کاندروی			ز نامش نگردد نهان آبروی
	همان دوستی باکسی کن بلند			که باشد بسختی تو را سودمند
	تو در انجمن خامشی برگزین			چوخواهی که یک سر کنند آفرین
	چو گویی همان گوی کموختی			به آموختن درجگر سوختی
	سخن سنج و دینار گنجی مسنج			که در دانشی مرد خوارست گنج
	روان در سخن گفتن آژیرکن			کمان کن خرد را سخن تیرکن
	چو رزم آیدت پیش هشیار باش			تنت را ز دشمن نگهدار باش
	چو بدخواه پیش توصف برکشید			تو را رای وآرام باید گزید
	برابر چو بینی کسی هم نبرد			نباید که گردد تو را روی زرد
	تو پیروزی ار پیشدستی کنی			سرت پست گردد چوسستی کنی
	بدانگه که اسب افگنی هوش دار			سلیح هم آورد را گوش دار
	گرو تیز گردد تو زو برمگرد			هشیوار یاران گزین در نبرد
	چودانی که با او نتابی مکوش			ببرگشتن از رزم باز آر هوش
	چنین هم نگه دار تن در خورش			نباید که بگزایدت پرورش
	بخور آن چنان کان بنگزایدت			ببیشی خورش تن بنفزایدت
	مکن درخورش خویش را چار سوی			چنان خور که نیزت کند آرزوی
	ز می نیزهم شادمانی گزین			که مست ازکسی نشنود آفرین
	چو یزدان پسندی پسندیده‌ای			جهان چون تنست و تو چون دیده‌ای
	بسی از جهان آفرین یاد کن			پرستش برین یاد بنیاد کن
	بشر رفی نگه دار هنگام را			به روز و به شب گاه آرام را
	چودانی که هستی سرشته ز خاک			فرامش مکن راه یزدان پاک
	پرستش ز خورد ایچ کمتر مکن			تو نو باش گرهست گیتی کهن
	به نیکی گرای و غنیمت شناس			همه ز آفریننده دار این سپاس
	مگرد ایچ گونه به گرد بدی			به نیکی گر ای اگر بخردی
	ستوده‌ترآنکس بود در جهان			که نیکش بود آشکار و نهان
	هوا را مبر پیش رای وخرد			کزان پس خرد سوی تو ننگرد
	چوخواهی که رنج تو آید به بر			ز آموزگاران مپرتاب سر
	دبیری بیاموز فرزند را			چوهستی بود خویش و پیوند را
	دبیری رساند جوان را به تخت			کند نا سزا را سزاوار بخت
	دبیریست از پیشه‌ها ارجمند			کزو مرد افگنده گردد بلند
	چو با آلت و رای باشد دبیر			نشیند بر پادشا ناگزیر
	تن خویش آژیر دارد ز رنج			بیابد بی‌اندازه از شاه گنج
	بلاغت چو با خط گرد آیدش			براندیشه معنی بیفزایدش
	ز لفظ آن گزیند که کوتاه‌تر			بخط آن نماید که دلخواه‌تر
	خردمند باید که باشد دبیر			همان بردبار و سخن یادگیر
	هشیوار و سازیده‌ی پادشا			زبان خامش از بد به تن پارسا
	شکیبا و با دانش و راست‌گوی			وفادار و پاکیزه و تازه‌روی
	چو با این هنرها شود نزد شاه			نشاید نشستن مگر پیش گاه
	سخنها چوبشنید از و شهریار			دلش تازه شد چون گل اندر بهار
	چنین گفت کسری به موبد که رو			ورا پایگاهی بیارای نو
	درم خواه وخلعت سزاوار اوی			که در دل نشستست گفتار اوی
	دگر هفته چون هور بفراخت تاج			بیامد نشست از بر تخت عاج
	ابا نامور موبدان و ردان			جهاندار و بیدار دل بخردان
	همی‌خواست ز ایشان جهاندارشاه			همان نیز فرخ دبیر سپاه
	هم از فیلسوفان وز مهتران			ز هر کشوری کار دیده سران
	همان ساوه و یزدگرد دبیر			به پیش اندرون بهمن تیزویر
	به بوزرجمهر آن زمان گفت شاه			که دل را بیارای و بنمای راه
	زمن راستی هرچ دانی بگوی			به کژی مجو ازجهان آبروی
	پرستش چگونه است فرمان من			نگه داشتن رای و پیمان من
	ز گیتی چو آگه شوند این مهان			شنیده بگویند با همرهان
	چنین گفت با شاه بیدار مرد			که ای برتر از گنبد لاژورد
	پرستیدن شهریار زمین			نجوید خردمند جز راه دین
	نباید به فرمان شاهان درنگ			نباید که باشد دل شاه تنگ
	هرآنکس که برپادشا دشمنست			روانش پرستار آهرمنست
	دلی کو ندارد تن شاه دوست			نباید که باشد ورا مغز و پوست
	چنان دان که آرام گیتیست شاه			چونیکی کنیم او دهد دستگاه
	به نیک و بد او را بود دست رس			نیازد بکین و بزرم کس
	تو مپسند فرزند را جای اوی			چوجان دار در دل همه رای اوی
	به شهری که هست اندرو مهرشاه			نیابد نیاز اندران بوم راه
	بدی را تو از فر او بگذرد			که بختش همه نیکویی پرورد
	جهان را دل ازشاه خندان بود			که بر چهر او فر یزدان بود
	چو از نعمتش بهره‌یابی بکوش			که داری همیشه به فرمانش گوش
	به اندیشه گر سربپیچی ازوی			نبیند به نیکی تو را بخت روی
	چو نزدیک دارد مشو برمنش			وگر دور گردی مشو بدکنش
	پرستنده گر یابد از شاه رنج			نگه کن که با رنج نامست و گنج
	نباید که سیر آید از کارکرد			همان تیز گردد ز گفتار سرد
	اگر گشن شد بنده را دستگاه			به فر و به نام جهاندار نه شاه
	گر از ده یکی باژ خواهد رواست			چنان رفت باید که او را هواست
	گرامی‌تر آنکس بود نزد شاه			که چون گشن بیند ورا دستگاه
	ز بهری که اورا سراید ز گنج			نماند که باشد بدو درد و رنج
	ز یزدان بود آنک ماند سپاس			کند آفرین مرد یزدان‌شناس
	و دیگر که اندر دلش راز شاه			بدارد نگوید به خورشید وماه
	به فرمان شاه آنک سستی کند			همی از تن خویش مستی کند
	نکوهیده باشد گل آن درخت			که نپراگند بار بر تاج وتخت
	ز کسهای او پیش او بدمگوی			که کمتر کنی نزد او آبروی
	و گر پرسدت هرچ دانی نگوی			به بسیار گفتن مبر آبروی
	هرآنکس که بسیار گوید دروغ			به نزدیک شاهان نگیرد فروغ
	سخن کان نه اندر خورد با خرد			بکوشد که بر پادشا نشمرد
	فزونست زان دانش اندر جهان			که بشنید گوش آشکار و نهان
	کسی را که شاه جهان خوار کرد			بماند همیشه روان پر ز درد
	همان در جهان ارجمند آن بود			که با او لب شاه خندان بود
	چو بنوازدت شاه کشی مکن			اگر چه پرستنده باشی کهن
	که هرچند گردد پرستش دراز			چنان دان که هست او ز تو بی‌نیاز
	اگر با تو گردد ز چیزی دژم			به پوزش گرای و مزن هیچ دم
	اگر پرورد دیگری را همان			پرستار باشد چو تو بی گمان
	و گر نیستت آگهی زان گناه			برهنه دلت را ببر نزد شاه
	وگر نه هیچ تاب اندر آری به دل			بدو روی منمای و پی برگسل
	به فرش ببیند نهان تو را			دل کژ و تیره روان تو را
	ازان پس نیابی تو زو نیکوی			همان گرم گفتار او نشنوی
	در پادشا همچو دریا شمر			پرستنده ملاح وکشتی هنر
	سخن لنگر و بادبانش خرد			به دریا خردمند چون بگذرد
	همان بادبان را کند سایه دار			که هم سایه‌دارست و هم مایه دار
	کسی کو ندارد روانش خرد			سزد گر در پادشا نسپرد
	اگر پادشا کوه آتش بدی			پرستنده را زیستن خوش بدی
	چو آتش گه خشم سوزان بود			چوخشنود باشد فروزان بود
	ازو یک زمان شیروشهدست بهر			به دیگر زمان چون گزاینده زهر
	به کردار دریا بود کارشاه			به فرمان او تابد از چرخ ماه
	ز دریا یکی ریگ دارد به کف			دگر دربیابد میان سدف
	جهان زنده بادا بنوشین‌روان			همیشه به فرمانش کیوان روان
	نگه کرد کسری بگفتا راوی			دلش گشت خرم به دیدار اوی
	چو گفتی که زه بدره بودی چهار			بدین گونه بد بخشش شهریار
	چو با زه بگفتی زهازه بهم			چهل بدره بودی ز گنجش درم
	چو گنجور باشاه کردی شمار			به هربدره بودی درم ده هزار
	شهنشاه با زه زهازه بگفت			که گفتار او با درم بود جفت
	بیاورد گنجور خورشید چهر			درم بدره‌ها پیش بوزرجمهر
	برین داستان برسخن ساختم			به مهبود دستور پرداختم
	میاسای ز آموختن یک زمان			ز دانش میفگن دل اندرگمان
	چوگویی که فام خرد توختم			همه هرچ بایستم آموختم
	یکی نغز بازی کند روزگار			که بنشاندت پیش آموزگار
	ز دهقان کنون بشنو این داستان			که برخواند از گفته‌ی باستان
	چنین گفت موبد که بر تخت عاج			چو کسری کسی نیز ننهاد تاج
	به بزم و برزم و به پرهیز وداد			چنو کس ندارد ز شاهان به یاد
	ز دانندگان دانش آموختی			دلش را بدانش برافروختی
	خور وخواب با موبدان داشتی			همی سر به دانش برافراشتی
	برو چون روا شد به چیزی سخن			تو ز آموختن هیچ سستی مکن
	نباید که گویی که دانا شدم			به هر آرزو بر توانا شدم
	چو این داستان بشنوی یادگیر			ز گفتار گوینده دهقان پیر
	بپرسیدم از روزگار کهن			ز نوشین روان یاد کرد این سخن
	که او را یکی پاک دستور بود			که بیدار دل بود و گنجور بود
	دلی پرخرد داشت و رای درست			ز گیتی به جز نیکنامی نجست
	که مهبود بدنام آن پاک مغز			روان و دلش پر ز گفتار نغز
	دو فرزند بودش چو خرم بهار			همیشه پرستنده‌ی شهریار
	شهنشاه چون بزم آراستی			و گر به رسم موبدی خواستی
	نخوردی جز ازدست مهبود چیز			هم ایمن بدی زان دو فرزند نیز
	خورش خانه در خان او داشتی			تن خویش مهمان او داشتی
	دو فرزند آن نامور پارسا			خورش ساختندی بر پادشا
	بزرگان ز مهبود بردند رشک			همی‌ریختندی برخ بر سرشک
	یکی نامور بود زروان به نام			که او را بدی بر در شاه کام
	کهن بود و هم حاجب شاه بود			فروزنده‌ی رسم درگاه بود
	ز مهبود وفرخ دو فرزند اوی			همه ساله بودی پر از آبروی
	همی‌ساختی تا سر پادشا			کند تیز برکار آن پارسا
	ببد گفت از ایشان ندید ایچ راه			که کردی پرآزار زان جان شاه
	خردمند زان بد نه آگاه بود			که او را به درگاه بدخواه بود
	ز گفتار و کردار آن شوخ مرد			نشد هیچ مهبود را روی زرد
	چنان بد که یک روز مردی جهود			ز زروان درم خواست از بهر سود
	شد آمد بیفزود در پیش اوی			برآمیخت با جان بدکیش اوی
	چو با حاجب شاه گستاخ شد			پرستنده‌ی خسروی کاخ شد
	ز افسون سخن رفت روزی نهان			ز درگاه وز شهریار جهان
	ز نیرنگ وز تنبل و جادویی			ز کردار کژی وز بدخویی
	چو زروان به گفتار مرد جهود			نگه کرد وزان سان سخنها شنود
	برو راز بگشاد و گفت این سخن			به جز پیش جان آشکارا مکن
	یکی چاره باید تو را ساختن			زمانه ز مهبود پرداختن
	که او را بزرگی به جایی رسید			که پای زمانه نخواهد کشید
	ز گیتی ندارد کسی رابکس			تو گویی که نوشین روانست و بس
	جز از دست فرزند مهبود چیز			خورشها نخواهد جهاندار نیز
	شدست از نوازش چنان پرمنش			که هزمان ببوسد فلک دامنش
	چنین داد پاسخ به زروان جهود			کزین داوری غم نباید فزود
	چو برسم بخواهد جهاندار شاه			خورشها ببین تا چه آید به راه
	نگر تابود هیچ شیر اندروی			پذیره شو وخوردنیها ببوی
	همان بس که من شیر بینم ز دور			نه مهبود بینی تو زنده نه پور
	که گر زو خورد بی‌گمان روی و سنگ			بریزد هم اندر زمان بی‌درنگ
	نگه کرد زروان به گفتار اوی			دلش تازه‌تر شد به دیدار اوی
	نرفتی به درگاه بی‌آن جهود			خور و شادی و کام بی او نبود
	چنین تا برآمد برین چندگاه			بد آموز پویان به درگاه شاه
	دو فرزند مهبود هر بامداد			خرامان شدندی برشاه راد
	پس پرده‌ی نامور کدخدای			زنی بود پاکیزه و پاک رای
	که چون شاه کسری خورش خواستی			یکی خوان زرین بیاراستی
	سه کاسه نهادی برو از گهر			به دستار زربفت پوشیده سر
	زدست دو فرزند آن ارجمند			رسیدی به نزدیک شاه بلند
	خورشها زشهد وز شیر و گلاب			بخوردی وآراستی جای خواب
	چنان بد که یک روز هر دو جوان			ببردند خوان نزدنوشین‌روان
	به سر برنهاده یکی پیشکار			که بودی خورش نزد او استوار
	چو خوان اندرآمد به ایوان شاه			بدو کرد زروان حاجب نگاه
	چنین گفت خندان به هر دو جوان			که ای ایمن از شاه نوشین‌روان
	یکی روی بنمای تا زین خورش			که باشد همی شاه را پرورش
	چه رنگست کاید همی بوی خوش			یکی پرنیان چادر از وی بکش
	جوان زان خورش زود بگشاد روی			نگه کرد زروان ز دور اند روی
	همیدون جهود اندرو بنگرید			پس آمد چو رنگ خورشها بدید
	چنین گفت زان پس به سالار بار			که آمد درختی که کشتی به بار
	ببردند خوان نزد نوشین‌روان			خردمند و بیدار هر دو جوان
	پس خوان همی‌رفت زروان چو گرد			چنین گفت با شاه آزادمرد
	که ای شاه نیک اختر و دادگر			تو بی‌چاشنی دست خوردن مبر
	که روی فلک بخت خندان تست			جهان روشن از تخت و میدان تست
	خورشگر بیامیخت با شیر زهر			بداندیش را باد زین زهر بهر
	چو بشنید زو شاه نوشین‌روان			نگه کرد روشن به هر دوجوان
	که خوالیگرش مام ایشان بدی			خردمند و با کام ایشان بدی
	جوانان ز پاکی وز راستی			نوشتند بر پشت دست آستی
	همان چون بخوردند از کاسه شیر			توگویی بخستند هر دو به تیر
	بخفتند برجای هر دو جوان			بدادند جان پیش نوشین‌روان
	چوشاه جهان اندران بنگرید			برآشفت و شد چون گل شنبلید
	بفرمود کز خان مهبود خاک			برآرید وز کس مدارید باک
	بر آن خاک باید بریدن سرش			مه مهبود مانا مه خوالیگرش
	به ایوان مهبود در کس نماند			ز خویشان او درجهان بس نماند
	به تاراج داد آن همه خواسته			زن و کودک و گنج آراسته
	رسیده از آن کار زروان به کام			گهی کام دید اندر آن گاه نام
	به نزدیک او شد جهود ارجمند			برافراخت سر تا بابر بلند
	بگشت اندرین نیز چندی سپهر			درستی نهان کرده از شاه چهر
	چنان بد که شاه جهان کدخدای			به نخچیر گوران همی‌کرد رای
	بفرمود تا اسب نخچیرگاه			بسی بگذرانند در پیش شاه
	ز اسبان که کسری همی‌بنگرید			یکی را بران داغ مهبود دید
	ازان تازی اسبان دلش برفروخت			به مهبود بر جای مهرش بسوخت
	فروریخت آب از دو دیده بدرد			بسی داغ دل یاد مهبود کرد
	چنین گفت کان مرد با جاه و رای			ببردش چنان دیو ریمن ز جای
	بدان دوستداری و آن راستی			چرا زد روانش درکاستی
	نداند جز از کردگار جهان			ازان آشکارا درستی نهان
	وزان جایگه سوی نخچیرگاه			بیامد چنان داغ دل کینه خواه
	ز هر کس بره برسخن خواستی			ز گفتارها دل بیاراستی
	سراینده بسیار همراه کرد			به افسانه‌ها راه کوتاه کرد
	دبیران و زروان و دستور شاه			برفتند یک روز پویان به راه
	سخن رفت چندی ز افسون و بند			ز جادوی و آهرمن پرگزند