رباعیات خیام (تصحیح فروغی و غنی)/گاوی است در آسمان و نامش پروین

by عمر خیام

۱۴۴

	گاوی است در آسمان و نامش پروین			یک گاو دگر نهفته در زیر زمین
	چشم خِرَدَت باز کن از روی یقین			زیر و زبر دو گاو مشتی خر بین

---

رباعی ۱۴۴– پروین نام مجموعهٔ چند ستارهٔ خُرد است مانند خوشهٔ گندم چنانکه خواجه حافظ فرماید:

	آسمان گو مفروش این عظمت کاندر عشق			خرمن مه بجوی خوشهٔ پروین بدو جو

پروین را بعربی ثریّا میگویند و جزء صورتی از صُور فلکی است که از بروج دوازده گانه است و آنرا بصورت گاوی تخیّل کرده‌اند و باینجهت بعربی ثور میگویند و اینکه در این رباعی میفرماید «گاوی است در آسمان و نامش پروین» مقصود صورت ثور است که پروین جزء آنست. یک گاو دگر که در مصرع دوّم بآن اشاره میکند گاوی است که در افسانه‌های قدیم میگفتند که کُرهٔ زمین روی شاخ آن قرار گرفته و او خود بر پُشت ماهی ایستاده و ماهی در آبست امّا معلوم نبود آب در چیست. در هر حال این افسانه معروف بوده و گویندگان و نویسندگان بآن فراوان اشاره کرده‌اند و در شعر فردوسی که میفرماید:

	فرو شد بماهیّ و بَر شد بماه			بُنِ نیزه و قبهٔ بارگاه

مقصود همان ماهی است که گاو حامل زمین بر روی آن ایستاده است و شعرا از این قسم افسانه‌ها برای شیرین ساختن کلام بسیار استفاده کرده‌اند.