دستورالعمل تذکره مرور

by وزات امور خارجه دولت علّیه ایران

بسم الله الرحمن الرحیم

چون برای دولت لازم است که رعایا و تبعهٔ خود را که بعنوان تجارت و زیارت و سیاحت و مقاصد مهمّه بممالک دول همجوار و همعهد مسافرت می‌نمایند سرپرستی و حمایت نماید و آنها که باقتضای شرایط عهدنامه‌جات منعقده از حقوق مقرره بتوسط سفرا و مامورین خود بهره‌یاب شوند و برای نظم داخله از حالت مسافرین خود عموماً استحضار حاصل کرده و اهل کسب و تجارت و صاحبان منظورات مفیده را از اشرار و بیهوده کردان و فراریان تمیز داده در جمیع منافع و دفع مفاسدی که از مسافرت حاصل میتواند شد اهتمامات لازمه را بعمل آورده و همچنین از واردین ممالک خارجه و دول دوست همجوار استحضار کافی بهمرسانیده نسبت بهر یک امتیازات و حقوق مندرجهٔ در عهدنامجات دوستی و تجارتی را مرعی و ملحوظ دارد و ملک و رعیت خود را از معائب خودسری و مطلق‌العنانی مصون و محروس نماید لهذا برای استحکام و انضباط عمل تذکره وارد و صادر ممالک محروسه که از قدیم مقرر و معمول است قواعد مقرره را در ضمن فصل آتیه بدرستی برقرار می‌کند

فصل اوّل باید از تاریخ اعلام این قواعد کل مامورین داخله و خارجه این دولت علیه اجرای احکام و فقرات مقرره را بر عهدهٔ خود واجب شمرده در صورت تخلف خود را مورد تنبیهات آتیه میسازند

فصل دویم عموم مسافرین دولت علیّه از احکام و قواعد اعلامیّه قبل از وقت استحضار حاصل کرده رفتار خود را کلیةً مطابق احکام مزبور داشته خود را در معرض تنبیهات مقرر در نیاورند والّا مامورین دولت در هر جا مجبور از اجرای قواعدی که بر عهدهٔ ایشان است خواهند بود

فصل سیم دولت علیّه برقراری تذکره را در حق اشخاصی که در داخلهٔ مملکت مسافرت و از شهری بشهری و از ولایتی بولایتی آمد و شد می‌نمایند لازم نمیداند ولی در سرحدات برای وارد و صادر مملکت واجب و ناکزیر می‌نماید

فصل دویم جاهائی که محل دادن و امضای تذکره‌های مترددین است از اینقرارست (دارالخلافه طهران) و دارالسلطنه تبریز) معبر جلفا) شاه تختی) خداآفرین آستارا سیاهرود) بندر انزلی) مشهدسر) جز [بندر گز]) خوی) ارومیّه) ساوجبلاغ کردستان کرمانشاهان) محمرّه) بندر بوشهر) لنکه) عبّاسی) درجز) کلات) قوجان) بجنورد سرحد افغان)

فصل پنجم مباشرین تذکره در هر یک از اماکن مزبور از وزارت امور خارجه دولت علیّه تعیین خواهند شد و دفترخانه مخصوص برای سررشته و نظم این عمل برقرار خواهد شد و مکاتبه و سوآل و جواب کل این مامورین با اوست و تشخیص صحت و سقم اعمال مباشرین مزبور و تعیین نیک و بد اصلاح و و فساد رفتار آنها و هر کس که تکلیفی بر عهدهٔ او قرار کرفته است راجع بدفترخانهٔ مزبور خواهد بود

فصل ششمکل تذکرها که در داخل و خارج به تبعه و رعایای دولت داده میشود در دارالطباعه مخصوص دارالخلافه از روی قواعد مقرره بمترددین تسلیم شود

فصل هفتمموعد تذکرهای مرور تا یکسال است و باید در مراجعت بمباشرین تذکرها ردّ و تسلیم شود در انقضای مدت مزبور بر عهده مُباشرین است که از روی ثبت دفاتر خودشان بدفترخانه مخصوص وزارت امور خارجه اطلاع صحیح بدهند تا معلوم شود که از دارندکان تذکره کدام مراجعت از آنسرحد کرده‌اند و چه از سرحدات دیکر برکشته‌اند و چه در خارج مانده‌اند

فصل هشتممامورین دولت علیّه هر یک از رعایای دولت را که بدفتر تذکره در خارج سراغ نمایند و یا کسیرا که موعد تذکره مرور او از یکسال متجاوز شده باشد باید مجبور باعادت کرده در اقرب سرحدات دولت علیّه تسلیم کارکذاران دولت نمایند که آنها را بوطن مالوف خودشان مراجعت دهند و نسبت بآنها ایراد هیچ نوع خسارت و اذیّت از احدی از مامورین جایز نخواهند بود فقط همان مراجعت دادن است و بس باستثنای قاعده فصل دهم

فصل نهمغیر از مامورین خاک دولت بهیه رومیّه که در آنجا کسی بدفتر تذکره نمیتواند آمد و شد نماید و مترددین آنخاک از داشتن بلیت ناچارند مامورین و کارپردازان دیکر کمال اهتمام بهر وسیله مستحسنه که باشد خواهند کرد که رعایای این دولت علیه بدفتر تذکره از اقامت و کشت و کذار در ملک خارج ممنوع و باخذ و تحصیل تذکره دولت فخیمه متبوعهٔ خوُد مجبور باشند و آنها از خود اختیاز آن نخواهند داشت که تذکره بکسی بدهند مکر اینکه تذکرهای موجودهٔ در دست آنها را بعلامت مخصوصهٔ خود امضا نمایند و کماشتهٔ آنها از هر تذکره یکشاهی مرسوم بکیرد و صورت و دفتر اسامی آنها را ماه بماه بدفترخانهٔ مخصوُص وزارت امور خارجه ایفاد دارد

فصل دهممامور دولت در ازاء مراقبت و اهتمامات خود مأذون خواهند بود که از تذکره ندارندکان دفتر که آنها را اعادت می‌دهد و از کسانیکه بعد از انقضای مدت تذکره خود بصدد مراجعت یا تحصیل تذکرهٔ جدید از دولت خود بر نیامده باشد نفری سه شاهی قیمة تذکره را دریافت نماید و بمصارف نظم این کار بهر طور که صلاح داند برساند

فصل یازدهمحکام و کارکذاران دولت علیّه تکلیف لازم و واجب خودشان خواهند دانست که بمامورین تذکره متوقفین سرحدات ممالک محروسه هر نوع تقویت و امداد لازمه را که بکار انتظام خدمت محوّله بعهدهٔ آنها برآید بعمل آورند در صورت ظهور کوتاهی و اهمال از جانب حکام سرحدیّه در یکی از موارد متعلقه بنظم امر مزبور بعد از تحقیق تنبیهات آتیه در حق آنها از جانب دولت علیّه جاری خواهد شد

فصل دوازدهمغیر از صنف تاجر و سایر و کسبه و کسانیکه حامل احکام مخصوصه دولت باشند احدی اذن خروج از سرحدات نخواهند داشت هر کسی سوای سلک مزبور بنای مسافرت بخارج داشته باشد حکام و مباشرین در صورت اظهار و خواهش مامورین تذکره می‌باید منع شدید از رفتن آنها نموده اکر لازم دیدند آنها را مراجعت بوطن و اماکن خودشان بدهند و هیچ کشتی و مکاری ماذون از حمل چنین آدمها بخارج نخواهد بود

فصل سیزدهمهر مقصر و آدم ممنوع‌المسافرة را که مامورین دولت علیه از خارج روانهٔ داخله مملکت نمایند حکام و مباشرین سرحدیّه دولت علیه باید انها را تحویل کرفته کسانیرا که اعادتشان بمحل اصلی بواسطهٔ سببی لازم باشد بجا و مکان خودشان برسانند یا خود بتنهائی و یا دست بدست حکام و قبض از کدخدای انمکان در مدت ممکنه ممکنه کرفته بدفترخانهٔ مخصوص وزارت امور خارجه ابلاغ نمایند والا در خور مواخذه آتیه خواهند بود و هیچ مقصر را اذن مسافرت بخارجه داده نخواهد شد

فصل چهاردهمکرفتن وجوه بهر اسم و رسمی باشد در جمیع موارد متعلقهٔ بامر تذکره سوای مرسومی که از دیوان اعلی محض مصارف انتظام آن مقرر شده ممنوع است احدی از آحاد جزوی از اجزاء که وجهی بغیر عنوان مزبوُر از کسی بکیرد بعقوبت مقرره آن کرفتار خواهد شد

فصل پانزدهمتذکرهٔ مملوک و قلم‌خورده و یا خارج از تذکرهای دارالطباعه دولتی در دست هر یک از مسافرین دیده شود تنبیهات آتیه در حق دارندکان و دهندکان و سازندکان تذکره مجری خواهد شد

فصل شانزدهممأمورین تذکره باید روزنامچه خودشان و ثبت اسامی مسافرین را از وارد و صادر عموماً بدرستی و صحت تمام در ضمن دفتری که اوراق آن شماره و خاتمهٔ آن مهر و امضای آن مباشر را داشته باشد نوشته در آخر هر ماه بدفترخانهٔ وزارت امور خارجه که محض سررشته اینعمل برقرار است بفرستند و بخط خود ضمانت صحت آنرا نمایند اکر در فرستادن دفتر مزبور کوتاهی و تاخیر شود و یا خلافی در صحت آن بروز نماید تنبیهات آتیه در حق آنها بعمل خواهد آمد

فصل هفدهمحکام ولایات و کارکذاران دیوانی بر عهدهٔ خود واجب خواهند دانست که احکام وزارت امور خارجه را بمباشرین تذکره و نوشتجات آنها را بوزارت امور خارجه بدون تاخیر و تراخی ابلاغ نمایند اکر تحقیقاً اهمالی در این کار از جانب یکی از آنها واقع شده باشد مؤاخذه مقرره از آنها بشرحی که معین است خواهد شد

فصل هجدهمنشان مخصوص قلمی و خطّی از دفترخانهٔ مخصوص وزارت امور خارجه بر روی هر یک از تذکرها خواهد بوُد که در خارج کسی نتواند تقلب در تذکره دولتی نماید و هر وقت که یک تذکره مشتبه بدفترخانهٔ مزبور ابراز شد فی‌الفور صحیح از سقیم تشخیص یابد

فصل نوزدهمتذکرهائی که در سرحدات دولت علیّه داده میشود بامضای مامورین دولت بهیه روسیه نخواهد رسید محلی که در آنجا مامور از دولت مقیم بوده باشد امضای مامورین دول متحابّه سایره چون مسبوق بسابقه حسابی نبوده است و همچنین امضای مأمورین ایندولت علیّه که در خارج اقامت دارند در تذکرهای تبعهٔ جانبین لزومی نخواهد داشت

فصل بیستمکسانیکه ارادهٔ سفر خارج از ممالک محروسه دارند از دو صنف خارج نخواهند بود یا نوکر دیوانند یا از تجار و کسبه جماعت نوکر می‌باید از حاکم آنولایت یا رئیس خودش نوشته بمباشر تذکرهٔ آنسرحد که ارادهٔ خروج دارد بکیرد تا مباشر تذکره بنوشتهٔ حاکم یا رئیس او مطمئن شده و تذکرهٔ او را بدهد و اکر از تجار و کسبه است میباید از رئیس تجار آن بلد نوشته داشته باشد برای مباشر تذکره اما اهالی دهات و قراء و رعایای واژه ناخوانا ضرورت ندارد که نوشته احدی را در دست داشته باشند

فصل بیست و یکمبهر نفر یک تذکره بعلایم و اوصاف و اشکال مخصوصهٔ او داده خواهد شد و نسوان شوهردار و درست‌کار که بصحابت شوهران و یا کسان امین و محارم خودشان بزیارت و یا برای دیدن اقوام خودشان بخارج میروند تذکره لازم نخواهند داشت لیکن هیچ زن بی‌شوهر و بی‌ضامن معتبر را اذن خروج از خاک دولت علیه نخواهند داد

فصل بیست و دویمفقرا و پیادکان زوار از دادن رسوم تذکره بکلی معاف خواهند بود چون بدون تذکره کسی نمیتواند از سرحد عبور کند لهذا هزار عدد تذکره مجاناً بمباشر تذکره کرمانشاهان سپرده خواهد شد که برای و بصیرت خود بفقرای زوّار بدهد و اکر فقرای زوّار از هزار نفر علاوه باشند باید از برای هر تذکرهٔ که مجاناً میدهند نوشته جداکانه از حاکم شرع آن بلد در تصدیق فقیر مسافر در دست مباشر باشد که در آخر سال تسلیم کارکذاران دیوان نماید و همچنین اشخاصی که از دفترخانهٔ مخصوصه وزارت امور خارجه قبل از وقت تحصیل تذکره برای مسافرت خود بیکی از ممالک خارجه نموده باشند مباشرین سرحدات باید بوجه من‌الوجوه متعرض چنین اشخاصی نباشند

فصل بیست و سیمقیمة تذکرها که بمترددین داده میشود بلااستثنا یکی سه هزار و پانصد دینار رایج خزانه ایرانست تبعهٔ خارجه که با تذکارهای دولت متبوعهٔ خودشان داخل سرحدات ممالک محروسه میشوند تبعهٔ دولت روُس موافق قرارداد اولیای دولت علیه با سفارت آندولت و نوشته دولتی مورخه ۷ و ۱۷ ذیقعده‌الحرام ۱۲۶۷ از طرفین مکاتبه شده است تذکارهای خودشانرا در یکی از سرحدات بامضای امنای تذکرهٔ این دولت رسانیده یکی از قرار سی و پنجشاهی رسوم امضاء خواهند داد

فصل بیست و چهارمتبعه هر دولتی که در آنجا دادن تذکره بمسافرین رعایای آندولت معمول نباشد باید تذکره این دولت را از مباشرین تذکرهٔ سرحدات کیرد و مثل تبعهٔ دول کاملةالوداد در ادای رسوم تذکره رفتار نماید

فصل بیست و پنجمامورین دولت علیّه اسامی رعایای متوقّفین و مجاورین دولت علیه را بدفترخانهٔ مخصوص خواهند فرستاد که از انفرار تذکرهٔ توقف برای آنها فرستاده شود و در سر هر ششماه شمسی ابتدا از حمل هذه السنه ۱۲۹۸ ئیلان ئیل باشد دفتر اسامی را تجدید کرده صورت صحیح بدارالخلافه خواهند فرستاد هر کس از خارجه که باشد تذکرهٔ دولت متبوعهٔ خود وارد خاک

این دولت شود کارکذاران دولت علیّه انتساب او را بیکی از دول متحابه اعتراف نخواهند کرد

فصل بیست و ششماشخاص مجهول‌الحال که انتساب آنها بیکی از دول محقق و بایست نیست در دادن تذکرهٔ مروُر و امضای آن قیدی از رعیتی آنها نسبت بهیچ دولتی نخواهد شد و تذکرهٔ مطلق و سربسته و یا خودامضا بنحو مزبور بدست آنها داده خواهد کشت مجاز است خلاف که بدست آنها داده خواهد کشت

مامورین تذکره هر کاه زیاده از قیمة تذکره که از دیوان معین شده از کسی چیزی بکیرند ده مقابل وجه مأخوذی را خواهند داد

مامورین تذکره هر کاه ثبت روزنامهٔ خود را هر ماه با چپار بوزارت امور خارجه نفرستند و اهمال نمایند پنج تومان خواهند داد

ماممورین تذکره هر کاه روزنامهٔ که میفرستند صحیح نباشد و تقلب او معلوم شود بیست و پنج تومان خواهند داد

ماممورین تذکره هر کاه از کسان مقصر یا ممنوع‌المسافرة رشوه کرفته تذکره بدهند پنجاه تومان خواهند داد و فی‌الفور معزول شده مورد سیاست خواهند کشت اما در اعادت کسان مقصر یا معتنابه احکام دیکر وارد است که باقتضای دقت و حالت شخص کارکذاران دیوان حکم خواهند فرموُد مامورین دولت علیّه در ممالک خارجه هر کاه کسی را که موعد تذکرهٔ او کذشته باشد یا از اصل تذکره نداشته باشد اعادت ندهند و کوتاهی نمایند برای هر آدم پنجتومان خواهند داد و سر هر ششماه در صورت اهمال در مراجعت این اشخاص اخذ این تنخواه تجدید خواهد کشت لکن این حکم از برای اشخاص متوسط‌الحال و عامّه ناس است

و اکر مامورین دولت علیه در ممالک خارجه علاوه بر اعادت از تذکره ندارندکان باستثنای فصل دهم چیزی بکیرد هر چه کرفته‌اند پس میدهند در مرتبهٔ اول مورد تغیر و توبیخ و و در مرتبهٔ ثانی ده تومان خواهند داد

اکر مامور خارجه خود تذکره بدهد که بدون ضامن و وقت بهر تذکرهٔ که از او دیده شد پنج تومان خواهد داد

اکر مامور خارجه در امضای تذکره مترددین خیری سوای مرسوم معین در فصل ۳ و ۴ بکیرد علاوه بر رد آنچه کرفته پنجتومان خواهد داد

اکر هر یک از مامورین خارجه صورت اسامی رعایای دولت علیه را که در محل اقامت واژه ناخوانا و یا عبور می‌کند هر ماهه نفرستد ده تومان خواهد داد

هر کاه حکام سرحدات از تقویت مامورین تذکره اهمال نمایند یا کسیرا که مامورین تذکره اذن مسافرت نداده از حکام منع شدید نکنند پنجاه تومان خواهند داد

هر کاه حکّام در رسانیدن احکام وزارت امور خارجه بمامورین تذکره و رسانیدن مطالب مامورین تذکره بوزارت امور خارجه تهاون نمایند پنجاه تومان خواهند داد

چپاری که در این میان آمد و شد می‌کند همان واژه ناخوانا غره و نیمه ماه بطور استمرار خواهد بوُد مکر اینکه مهمی فوق‌العاده روی داده باشد

اکر کسیرا از مامورین خارجه یا بجهت نداشتن تذکره یا داشتن تقصیر اعادت داده بحکام سرحدات تحویل نمایند و حکام از رسانیدن او بمکان خود و کرفتن قبض و فرستادن بوزارت امور خارجه غفلت نمایند صد تومان خواهند داد اکر کسی تذکرهٔ مجعوله یا محکوکه داشته باشد و مباشر تذکره صورت را بحاکم اظهار نماید حاکم یا اعتنا ننموده یا بجهتی و غرضی او را رها کند یکصد و پنجاه تومان خواهد داد

مامرین تذکره هر کاه تذکرهٔ مجعوله بدهند پنجاه تومان و یا بیست و پنج تومان خواهند داد و سازنده نیز پنجاه تومان یا بیست و پنج تومان خواهد داد علاوه یکسال هم محبوس خواهد بود

مامورین تذکره هر کاه تذکرهٔ محکوم بدهند بیست و پنج تومان خواهند داد

هر کس تذکره محکومه در دست داشته باشد علاوه بر اعادت ده تومان خواهد داد

هر کاه کسی بزن تذکره داده مطالبهٔ پول نماید هر چه کرفته باشد ده مساوی خواهد داد

مامورین تذکره هر کاه از تذکارهای مجانی مطالبه چیزی نمایند ده تومان خواهند داد

هر کاه کسی زن بی‌شوهر را یا شوهردار را بی‌اطلاع شوهرش باشتباه و تقلب از سرحد دولت علیّه خارج نماید علاوه بر اعادت پنجاه تومان خواهد داد

مامورین خارجه هر کاه کسیرا که تذکره ندارد یا تذکره مجعوله دارد رها کنند پنجاه تومان خواهند داد

جمیع این جرایم در حق مامورین خارجه و مامورین تذکره و رعایای دولت علّیه واژه ناخوانا جرم در مرتبهٔ اول مبلغی است که معین شده در مرتبهٔ ثانی ضِعف آنست باینعمنی که ده تومان بیست تومان و پنجاه تومان صد تومان خواهد بوُد و در مرتبهٔ ثالث عزل لکن در حق حکام سرحدات در هر مرتبه همان جریمه است هر چه مکرر شود همان جریمه مکرر خواهد بوُد مکر اینکه تکرار اینعمل موجب اغتشاش اصل عمل تذکره شود آنوقت منوط بامر اعلیحضرت اقدس همایون شاهنشاهی است

قرارداد مهر دولتی

مهر و معتبر کردن نوشتجات دایر مابین مردم از داخله و خارجه از قبل واژه ناخوانا و قرارنامجات و هر سندی که متعلق بامر تجارت و معاملات مقبوله باشد امری است که باید بکلی از عیوب و نواقص بری و محل اطمینان اولیای دولت بوده کسی نباید در صحت و اعتبار آنها ایرادی نماید والا داخل اسناد معتبره و قاصع مشاجرات ممکنه میان مردم نمی‌تواند شد و مقصودی که وضع این قاعده مطلوب است حاصل نخواهند کشت

لهذا بر حسب لزوم حفظ اموال و سرمایهٔ مردم از تضییع و تلف و رواج تجارت میان ایشان قرار دولت علّیه از این تاریخ ببعد چنین مقرر کردید که مهر شیر و خورشید دولت علّیه که مدار اعتبار اسناد کلیة در هیچیک از ولایات ممالک محروُسه استعمال نشود فقط محل استعمال آن منحصر بدیوان وزارت امور خارجه دولت علّیه باشد تا بعد از آنکه آنمهر بشرایط صحّت بر روی یکی از اسناد زده شد دارنده آن فی‌الحقیقه مطمئن از درستی کار خود و سند مزبور قاطع مشاجرات و اشکالات متصوره باشد

برای سهولت این قرارداد و رفع تعصیل معاملات دایره دفترخانه منظمه معتبره واژه ناخوانا مخصوص و معین است که از مواظبت آنقاعده و موقت بودن آمد و شد چاپاران مخصوص بهر یک از ولایات و مکاتبات واژه ناخوانا که میان این دفترخانه بزرک با دفترخانهای اطراف خواهد شد حالت تعطیل و انتظاری برای هیچیک از کسبه و اهل معامله باقی نخواهد ماند

سواد دستخط مبارک همایونی خلدالله ملکه

جناب وزیر امور خارجهکتابچهٔ دستورالعمل تذکرهٔ مرور ملاحظه شد صحیح است خیلی زود مجری و معموُل بدارد و واژه ناخوانا و سواد این کتابچه را به صنیع‌الدوله بدهید در روزنامهٔ دولتی ایران چاپ بزند واژه ناخوانا

این اثر در ایران، کشوری که برای اولین بار در آنجا منتشر شده است، در مالکیت عمومی قرار دارد. همچنین در ایالات متحده هم طبق بخشنامه 38a دفتر حق تکثیر ایالات متحده در مالکیت عمومی قرار دارد. در مورد اشخاص حقیقی این بدین معنا است که مؤلف این اثر قبل از ۳۱ مرداد ۱۳۵۹ درگذشته یا اینکه از تاریخ مرگش بیش از ۵۰ سال گذشته است. در مورد اشخاص حقوقی نیز نشان دهنده این است از تاریخ اولین انتشار اثر بیش از ۳۰ سال گذشته است.