تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، جلد اول/جنگ بین‌الملل دموکراتها را نجات داد
۶- جنگ بین‌الملل دموکراتها را نجات داد
در جنگ بین‌الملل احمد شاه بالغ بود و تازه بتخت نشسته و ناصرالملک رفته. مجلس سوم باز شد و دموکرات و اعتدال در مجلس عضو بودند[۱] و تشنجات سختی هم در این مجلس بین دستجات رخ داد. گاه ائتلاف میکردند و گاهی بوسیلهٔ سازش با فراکسیون بیطرف اکثریتی بوجود میآوردند. دموکراتها این نوبت زیادتر بودند، اعتدالیون بدو دسته تقسیم شده بودند دسته‌ای آزادیخواه و دسته‌ای روحانی و گفتگو بر سر سیاست خارجی بود، تا اینکه فشار متفقین از طرفی و تحریکات متحدین از طرف دیگر موجب شد که افکار بدو طبقه قسمت شود. هواداران متحدین و هواداران متفقین، دموکراتها و اغلب اعتدالیها در نتیجهٔ این قضایا بهواداری متحدین «آلمان و دوستانش» از تهران هجرت کردند و از جلو هجوم دسته‌ای از سپاهیان روسی که از قزوین بسوی تهران ببهانهٔ تأمین پایتخت میامد بطرف قم رهسپار شدند. مرحوم مستوفی الممالک رئیس دولت بودو شاه را میخواست از تهران حرکت بدهد ولی این واقعه صورت نگرفت، اما غـالب وکلا چنانکه خواهیم دید ـ باشارهٔ دولت بقم رفتند و از آنجا مهاجرت نمودند.
- ↑ ناصرالملک در مدت دیکتاتوری سه‌ساله‌اش بمیل خود و بمیل دولتین با دموکراتها هر چه ممکن بود سخت میگرفت و حتی دولت بریتانیا که گفتیم بادموکراتها بد نبود درین مدت با روسها همداستان شد در انتخابات که در جمادی‌الاولی و رجب ۱۳۳۲ اعلان گردید انتظار میرفت که شکست قطعی دموکراتها صورت پذیرد و حتی در محافل سیاسی تهران گفته میشد که در این دوره از حزب دست چپ کسی انتخاب نخواهد شد و در انتخابات تهران هم یکنفر دموکرات انتخاب نشده بود. دموکراتها را ناصرالملک و روسها بزعم خود محو کرده بودند. سفیر انگلیس تاونلی با اطمینان و غرور در متحدالمال محرمانهٔ خود بقونسولهای انگلیس در ایران مورخه ۲۵ ربیع‌الثانی ۱۳۳۲ نوشت که «کلک دموکراتها کنده شده است» اما در حقیقت دموکراتها در ایالات ریشه دوانیده بودند، خاصه خراسان و اصفهان و فارس و کرمان و در همهٔ این ایالتها اکثریت با دموکراتها بود و در انتخابات ثانوی تهران که بعد از افتتاح مجلس برای هفت نفر وکلای تازه که بوزارت از مجلس بیرون شده بودند اعلان گردید اکثریت قاطع نصیب دموکراتها گردید. عدهٔ دموکراتها در مجلس سوم ۳۱ و اعتدالی ۲۹، هیئت علمیه ۱۴ و بیطرف که با دموکراتها ائتلاف کرده بود ۲۰ نفر بود و ناچار درین مجلس حزب اعتدال دو دسته شدند و یکدستهٔ آنها با دموکراتها ائتلاف نمود.