کیفیات این مطلب در جای خود (فصل دوم باب پنجم) ذکر خواهد شد ثانیاً قضاتی بولایات فرستاد که به عرایض مردم رسیدگی و از تعدیات مأمورین دولتی جلوگیری کنند ثالثاً برای تقویت از اصول مرکزیت و جلوگیری از نفوذ متنفذین ایران را به چهار قسمت تقسیم کرده برای هر قسمتی فرمانفرمائی با اختیارات فوق‌العاده معین نمود هریک از قسمتها را پاذگس [۱]و فرمانفرما را پاذگس‌بان می‌نامیدند در هر قسمتی تمام حکام و سرحدداران و مأمورین دولتی در تحت نظارت و رسیدگی پاذگس‌بان آن قسمت بودند (در دورۀ اسلامی فاذوسبان می‌گفتند) رابعا قشون چریکی در زمان او مبدل به قشون دائمی شد و برای نفرات و صاحب‌منصبان حقوق و جیره مقرر گردید در صورتی که این ترتیب سابقاً به قشون جاویدان اختصاص داشت علاوه بر این اقدامات شاه بشخصه بامور قضائی رسیدگی می‌کرد عارضین را می‌پذیرفت و احکامی که می‌داد بسرعت در اقصی بلاد ایران اجراء می‌شد پس از اصلاح امور لشکری و کشوری خسرو بمعارف پرداخت و از حکماء و علمائی که بواسطه اختلافات مذهبی از اسکندریه فرار کرده به ایران پناه آورده بودند استفاده نموده مدرسه طب را در جندشاپور بنا کرد گویند فلسفه ارسطو و افلاطون در زمان او به زبان پهلوی ترجمه شد بعضی تصور می‌کنند که فلسفه اشراقی یا اسکندرائی ترجمه شده نه فلسفه افلاطون و ارسطو و این نظر اقرب به حقیقت است کتاب کلیله و دمنه بیدپای هندی را نیز بامر او برزویه طبیب از هند آورد و بزبان پهلوی ترجمه گردید (ترجمه پهلوی آن امروزه در دست نیست) شطرنج هم چنانکه معروف است در زمان او بطور هدیه از طرف رای هندی به ایران فرستاده شده راجع به امنیت مملکت علاوه بر جنگهائی که خسرو با مردمان صحراگرد مثل هیاطله و خزرها و ترکها کرد و آنها
________________________________________
- ↑ Padhgos
