راهی است، که از ماوراء قفقاز [۱]، یعنی پشت کوههای قفقاز به گرجستان می‌رود و حال آنکه دربندی، که در کنار دریای خزر واقع است (باب الابواب مورّخین اسلامی) یا دربند کنونی به ارّان آن زمان یا به شیروان قرون بعد و دولت بادکوبه کنونی هدایت می‌کند. این مردمان همیشه انتظار داشتند، که موقعی بدست آورده در منازعه جنوبی‌ها دخالت کنند و مقصودشان این بود، که به خدمت یکی از طرفین منازعه درآمده طرفی ببندند (حقوقی دریافت دارند و بعلاوه به تاخت‌وتاز و غارت بپردازند). اینها در این وقت از آن جهت بطرف فرس‌من رفتند، که دربند داریال در دست ایبریان یا گرجی‌ها بود و دربند دریای خزر، چنانکه خود تاسی‌توس هم گفته، در تابستان قابل عبور نبود، زیرا دریا در این وقت طغیان می‌کرد و آبش باین راه می‌ریخت (سالنامه‌ها، کتاب ۶، بند ۳۲). ارد در مقابل اتّحاد سه مردم مزبور صلاح خود را در آن دید، که جنگ را بتأخیر اندازد و بنابراین در شروع بآن تعلّل ورزید، ولی بالاخره در مقابل اصرار فرس‌من بجدال، مجبور گردید داخل جنگ شود، و حال آنکه ضعیف بود، زیرا فقط سواره‌نظام داشت و فرس‌من علاوه بر سواره‌نظام پیاده‌نظامی از مردمان مختلف آراسته بود. با وجود این ممکن بود ارد فاتح گردد، ولی در جنگ تن‌به‌تن، که او با دشمن خود کرد، به زمین افتاد و همراهان او پنداشتند، که کشته شده و بر اثر این قضیّه، چنانکه در قشون مشرق زمین آن زمانها همیشه روی می‌داد، قشون او فرار کرد و موافق روایت یوسف فلاویوس (تاریخ یهود، همان‌جا) هزاران نفر از دم شمشیر گذشتند.
این جنگ برای اردوان خسرانی زیاد دربرداشت. ارمنستان را او بکلّی از دست داد و از قوای لشکری و مالی‌اش در مقابل دشمنان داخلی خیلی کاست (۳۵ م.).
فرار اردوان به گرگان
با وجود این اردوان از پای ننشست و در بهار ۳۶ م. سپاهیان زیاد جمع کرده بطرف شمال رفت تا شکست پسرش را تلافی کرده ارمنستان را هم برگرداند، ولی در این احوال به او خبر
________________________________________
- ↑ ماوراء قفقاز برای اروپائیها صفحات این‌طرف کوههای قفقاز است، ولی برای ما صفحات آن طرف کوه مزبور.
