مذهب مغها مذهب رسمی مادیها بوده.
امّا از مذهب مغها اطلاعی در دست نیست و محققا نمی‌توان گفت، که مذهب زرتشت در این زمان در ماد منتشر بوده یا نه. چون آریانها در عهود قدیم عناصر و مخصوصا روشنائی را می‌پرستیدند، باید حدس زد، که پرستش مهر هم در مذهب مادیها داخل بوده. محققینی، که عقیده دارند، زرتشت از ماد به باختر رفته، تصوّر می‌کنند، که مغها مذهب را با سحر و جادوئی آلوده بودند، زرتشت خواسته اصلاحاتی کند و چون مغها بر او شده‌اند، به باختر رفته در آنجا بهره‌مندی یافته است.
راجع بزبان مادیها سندی در دست نیست. چنانکه بالاتر گفته شد، سابقا تصوّر می‌کردند، که نسخۀ دوّم کتیبه بیستون داریوش اوّل بزبان مادی نوشته شده، ولی اکنون معلوم است، که بزبان عیلامی است. کتیبه‌های دیگری هم از دوره مادی بدست نیامده. با وجود این دارمستتر، ایران‌شناس معروف، حدس زده، که آوستا در زمان مادیها نوشته شده و، اگر کتیبه‌هائی بدست آید، این حدس محقق خواهد شد. از زمانی، که نوشته‌هائی بسه زبان در آسیای وسطی پیدا شد، این عقیده قدری قوّت یافت، زیرا معلوم است، که زبان آوستائی باین زبانها، که معروف بزبان اوّل و دوّم و سوم بودند، نزدیک نیست و بنابراین زبان آوستا از زبانهای مشرق ایران نمی‌باشد. اسامی خاصه مادی، که بما رسیده است، کم نیست، ولی اسامی عام نادر است.
یکی از این نوع اسامی از هرودوت بما رسیده، که گوید مادیها سگ ماده را (سپاکو) می‌گفتند. عجالة مسئله زبان مادی موقوف بکشف کتیبه‌هائی است، که شاید از حفریات علمی در همدان وقتی بدست آید. اگرچه آثاری از این زبان بدست نیامده، ولی نلدکه گوید: «اگر کتیبه‌هائی از شاهان ماد بدست آید، گمان می‌کنم از حیث خطّ و زبان مانند کتیبه‌های شاهان پارس باشد[۱]». محققین تردید ندارند، که زبان مادی بزبان پارسی قدیم خیلی نزدیک بوده، چنانکه پارسی و مادی زبان یکدیگر را به خوبی می‌فهمیدند. کلیة در همه چیز مادیها و پارسیها به یکدیگر شبیه بودند و تفاوت‌های اساسی بین آنها نبود. دارمستتر زبان کردی کنونی را مشتقّ،
- ↑ Noldeke.Etudes historiques sur la Persc Ancienne,Paris 1896 p.۲۲.
