کلار و دیهی را به نام (مزن) ساخلوگاه ساختند و تا اواسط قرن سیم که طبرستان به دست عاملان خلیفه بود از آن جانب نیز تازیان و تازه مسلمانان طبرستان به جنگ دیلمان می‌پرداختند۱.
چنانکه گفتیم تا اواخر قرن سیم هجری این ترتیب در میانه برقرار و دیلمان در جنگ و دشمنی با مسلمانان بیش از دویست و پنجاه سال استوار و پایدار بودند.
ولی این مدت را باید به دو دوره تقسیم کرده و از هردوره جداگانه سخن راند، زیرا تا اواخر قرن دوم که از یک سوی کاسۀ غیرت و تعصب دینی مسلمانان لبریز و سرشار و از سوی دیگر دیلمان مردم کوهستانی و ساده و برای کینه‌جویی راهی جز به کار بردن شمشیر و زوبین آشنا نبودند جنگ و ستیز در میان دو گروه هم زود و زود و پیاپی رخ می‌داد و بیشتر این جنگها تاخت و تاز هجوم یا به گفته تازیان (غزوه) بود و لشکرکشی و کشورگشایی کمتر مقصود بود و شاید از اینجاست که در تاریخ‌های اسلام به ضبط خبرهای این جنگها کمتر پرداخته‌اند.
ولی از اواخر قرن مذکور که هنوز یک قرن دیگر بساط کشاکش و دشمنی میان مسلمانان و دیلمان برپا بود در این دوره، هم از تعصب دینی مسلمانان کاسته، هم دیلمان تاحدی از عالم سادگی و درشت‌خوئی طبیعی بیرون آمده پخته‌تر و آزموده‌تر شده بودند و با علویان و دیگر دشمنان خلافت عباسیان همدست و همداستان گردیده بیشتر از راه سیاست و تدبیر به کندن بنیاد تازیان می‌کوشیدند و جنگ با مسلمانان کمتر کرده ولی این دفعه تنها به تاخت و تاز و تاراج اکتفا نکرده خواهیم دید که به کشورگشایی می‌کوشیدند. در این دوره پادشاهان دیلم نیز شناخته شوند و نام‌های ایشان گاهی در تاریخ‌ها هست. شرح و داستان جنگها و دیگر حوادث این دوره نیز نه‌تنها در تاریخ‌های اسلام تاحدی مشروحتر است بلکه چنانکه خواهیم دید از برخی تاریخ‌های ایران هم تفصیل‌های سودمندی درباره این حوادث به دست می‌آید.
جنگهای دیلمان با تازیان (دوره نخستین):
چنانکه گفته‌ایم درباره این جنگها برخی خبرهای مجمل و کوتاهی در دست
________________________________________
(۱) . البلدان، ابن فقیه همدانی. چاپ لندن، ص ۳۰۵ و معجم البلدان، کلمه (مزن).
شهریاران گمنام جلد ۱
