دوره اقوام ژرمن یعنی آلمان در رسید[۱] که ملل ودول جدیدر | به وجود آورده اند رغایت مطلوبی که از وجود دولت در نظر است به واسطه این دول به درستی حاصل شده، وعقل در زیر پرچم این دولتها به خود پی برده و استقلال واختيار خویش را دریافته ، و در مدارج كمال سلوك مي كند.
***
با اینهمه آخرین مرحله سیر انسان در وصول به غایت مطلوب . یعنی خودشناسی و خود مختاری ، مرحله زندگانی اجتماعی و سیاسی نیست . چه در این زندگانی بهر شکل باشد اختيار و استقلال نفس تمام نتواند بود ، زیرا که از خارج به انسان می رسد ، اما بالاتر از مرحله برون ذاتی هم مرحله ای هست که آن روح مطلق نامیده شده است ، و در آن مرحله روح محکوم روح است و بس، و امری خارجی به او فرمـان نمی دهد. در مرحله پیشین یعنی روح درون ذاتی و برون ذاتي هريك داراي يك جنبه از امر معقول می باشند ، و يك طرفی هستند ، در مقام درون ذاتی همه از جنبه بیرونی غافل و به خود مشغولیم ، در مقام بروندانی همه مشغول به غیر واز خود غافلیم و به کمال وقتی می رسیم که این دو جنبه را ترکیب کنیم ، وجامع شویم، از بیرون به درون بر گردیم ، اما درون متوجه بیرون ، و بیرون نماینده درون باشد منظور همان ناظر باشد ، و ناظر جز خـودچیزی نیابد . به عبارت دیگر : مرحله روح مطلق مرحلة علم به ذات مطلق است، از آن رو که روح مطلق وذات مطلق یکی است. واین مقام، مقام
- ↑ این مطالب از تصنیفی از هکل اقتباس شده که «فلسفه تاریخ» نام دارد ، و بیان کرده است که تمدن از مشرق آغاز کرده در چین وهند و ایران مراحل پیموده به یونان و روم رسیده است ، در کتاب مزبور شرح مفصلی به ایران تخصیص داده ، و تصدیق کرده است که اول، دولتی که وارد مرحله تاریخی واقعی شده دولت هخامنشی بود ، وسیر بشر به جانب غایت مطلوب ، یعنی استقلال و آزادی و تمدن از ایران آغاز کرده است .
