سوم اینکه بیداری نسبی اما ابتر روشنفکران ایرانی یکی در وقایع مشروطه رخ داد سپس در وقایع پس از شهریور ۱۳۲۵ و بار دیگر در وقایع سال های ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۲.
فصلی از کتاب «روشنفکران چینی و غرب ۱۹۴۹ - ۱۸۷۲» بقلم وای. سی. وانگ. (صفحات ۴۹۷ تا ۵۰۳) چاپ امریکا- سال ۱۹۶۶[۱].
اينك واضح گردید که برای بررسی تاریخ چین در صد سال اخیر، مهم تر از همه توجهی است که بایستی به تصادم آشکار تمدن غربی با یک شیوه اجتماعی سخت متفاوت، یعنی شیوه سنتی چین کرده شود. در فصل اول اصول اساسی و عمل کننده این اجتماع را مورد بحث قرار دادم. این اصول بر ارزش های اخلاقی معین استوار بود و از همۀ این اصول مهم تر هماهنگی اجتماعی بود. در عمل، این شیوه اجتماعی به دو رویداد منتهی می شد. نخست آنکه موجب می شد تغییر مادی وضع زندگی با کندی بسیار صورت گیرد و دیگر اینکه حکومت اجتماعی يك عده دانشمند را محرز می کرد، با سوادانی که وظیفه شان دفاع و صیانت ملاک های اساسی بود. این هر دو وضع در قرن نوزده به علت برخورد شدید با غرب در هم شکسته شد. تغییر کند اوضاع مادی زندگی، به يك نوع مقاومت در برابر فعالیت های بازرگانی و صنعتی منجر گردید و ضمناً این نومیدی را پیش آورد که کوشش های انسانی برای غلبه بر طبیعت بجایی نمی رسد. چنین نومیدی و مقاومتی، چین را در برابر غرب در يك موقعیت غیر قابل رقابت قرار داد. غرب که پس از رنسانس خود را از موانع اجتماعی و اخلاقی مشابه، منتهی سبک تر، رهانیده بود و قرن ابداع و انقلاب یا انقلابات صنعتی را پیش آورده بود.
شکست در چین ابتدا به صورت شکست های نظامی روی داد[۲]. برای دفاع از خود، چین مجبور شد تعهدات و سرمایه گذاری های صنعتی را افزایش دهد و مربیان خود را از نو تربیت کند. این چنین اجباری، اساس اجتماع چینی را دگرگون ساخت. به مجرد چنین رویدادی دیگر حفظ سنن گذشته بسختی امکان یافت. پرسش مهم این نبود که آیا شیوه اجتماعی قدیم را حفظ کنیم، بلکه بیشتر این مسئله مطرح بود که کدام شیوه نو را جایگزین شیوه قدیم بنماییم. بیشتر چینی ها طرفدار اجتماعی بودند که بر الگوی غرب ساخته شده باشد و مخصوصاً امریکا و انگلیس را ترجیح می دادند. اما مدت زیادی وقت لازم بود تا سیستم های طرفدار اصالت فرد جای خود را در اجتماع چین باز کنند. در حالی
